باغستانی با یک هزارسال داستان و خاطره/ فرصت ثبت جهانی باغستان در انتظار همت مدیران

باغستان سنتی با قدمتی بیش از هزار سال، بر فرهنگ، سیاست، اقتصاد، ادبیات و سبک زندگی مردم قزوین اثرگذاشته است و در شرف ثبت جهانی است، اما مشکلاتی مانند احداث پل امام‌رضا(ع) و کمربندی شرق و برخی رفتارهای ناآگاهانهٔ باغداران، این فرصت بزرگ را تهدید می‌کند.
خبرگزاری فارس از قزوین؛ معصومه امینی: باغستان سنتی قزوین پدیده‌ای سرسبز با قدمت یک‌هزار سال است که در گذشته دور تا دور قزوین را در برگرفته بود.
باغستانی هزارساله، با خاطرات چندده هزار باغدار و کشاورز و کارگری که نان خود را از دل زمین بیرون می‌کشیدند.
در قرن چهاردهم خورشیدی، به‌دلیل رشد شهرنشینی و ساخت‌وساز، برخی از قسمت‌های آن از بین رفته و اکنون تنها نواحی جنوب، جنوب‌شرق و جنوب‌غرب قزوین را در برگرفته است.
وسعت این باغات به ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار می‌رسد.
باغستان سنتی قزوین زیر کشت محصولاتی از قبیل پسته، بادام و برخی میوه‌های تابستانه است و در سال‌های اخیر نیز در برخی نقاط این باغات زعفران کشت می‌شود.
نام باغستان سنتی قزوین در سال ۱۳۹۳ در لیست ۱۴۲۰ اثر ثبت شدهٔ ملی استان قزوین قرار گرفته است.
اکنون این پدیدهٔ بی‌نظیر و سبز در شرف ثبت جهانی است؛ نخستین اثر قزوینی که قرار است ثبت جهانی شود.
اما مسائلی وجود دارد که ممکن است امکان این ثبت جهانی را تهدید کنند.
پروندهٔ ثبت جهانی در حال تشکیل است
علیرضا خزائلی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در قزوین در رابطه با امکان ثبت جهانی باغستان سنتی قزوین می‌گوید: در رابطه با ثبت جهانی باغستان اقداماتی انجام شده است و پروندهٔ این موضوع در حال تهیه است.
پیش‌زمینهٔ هر ثبت جهانی، ثبت ملی است.
پس از آن نیز باید ضوابط اختصاصی اثر ثبت شدهٔ ملی استخراج شود و به تصویب برسد و این ضوابط باید به‌گونه‌ای باشند که شرایط را برای ثبت جهانی اثر فراهم کنند.
از سال گذشته، اداره‌کل میراث فرهنگی استان قزوین با یکی از مشاورین قراردادی را جهت پیگیری این مسئله منعقد کرده است و اکنون این موضوع در حال بررسی و پیگیری است.
وی ادامه می‌دهد: تاکنون جلسات کارشناسی متعددی در این رابطه برگزار شده است که اگر طی ماه‌های آینده به تصویب برسد، باغستان سنتی قزوین به پرونده‌ای جهت ثبت جهانی تبدیل می‌شود.
پس از تشکیل پرونده، طبق پروتکل‌های بین‌المللی پرونده تکمیل و به مراجع مربوطه ارسال می‌شود.
طراحی تهیه شود که حیات باغستان را به خطر نیندازد
جهت ثبت جهانی آثار تاریخی و یا آثار باستانی و فرهنگی لازم است طرح و نقشه‌ای به سازمان جهانی یونسکو ارائه شود که نه تنها تمامی مسائل فعلی موردنظر در رابطه با اثر، بلکه کلیهٔ پیش‌بینی‌های آیندهٔ اثر نیز در آن لحاظ شود.
حمید رحمانی، مدیرعامل سازمان باغستان‌های سنتی قزوین در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در قزوین می‌گوید: متولی اصلی موضوع ثبت جهانی باغستان، اداره‌کل میراث فرهنگی است.
متولیان این مسئله باید یک طرح مدیریتی مناسب برای این موضوع تعریف کنند، زیرا ثبت جهانی آثار به این صورت است که کشور موردنظر باید یک طرح مدیریتی برای اثر تعریف و تعیین کند که به تصویب یونسکو برسد.
بنابراین باید دقت کنیم طرح مدیریتی ما به‌‌گونه‌ای نباشد که باغدار متضرر شود، بلکه باید به‌نحوی باشد که منافع باغداران را تأمین کرده و حیات باغستان را به خطر نیندازد، زیرا باغستان صرفاً یک بنا نیست، بلکه یک موجود زنده است که باید در آن عملیات باغبانی و باغداری اتفاق بیفتد.
وی در ادامه اظهار می‌کند: بسیار حائز اهمیت است که ما در برنامه‌ای که برای ثبت جهانی می‌نویسیم چه چیزهایی را لحاظ کنیم و چه پیش‌بینی‌هایی را داشته باشیم که بعدها دچار مشکل نشویم، زیرا اگر همهٔ مسائل حال و آینده در نقشهٔ مدیریتی مطرح نشود و بعدها مسئلهٔ خاصی پیش بیاید که قرار باشد چیزی به اثر ثبت شدهٔ جهانی اضافه یا از آن کم شود، یونسکو یا ثبت جهانی اثر را لغو می‌کند و یا مسؤولین کشور مربوطه را ملزم می‌کند که طبق طرح تعریف‌شده پیش بروند.
برای آشنایی با باغستان سنتی قزوین فیلم زیر را تماشا کنید:
وقتی قرار بود دل باغستان را بشکافند
متأسفانه طی سال‌های اخیر مسائلی برای باغستان سنتی قزوین به‌وجود آمده است که امکان ثبت جهانی این اثر طبیعی را تهدید می‌کند.
یکی از این مسائل تلاش تعمدی برخی از باغداران حواشی باغستان برای خشک کردن باغ‌ها و تغییر کاربری آن‌ها است.
البته طبق قوانین موجود، هر گونه ساخت‌وساز در حریم باغستان سنتی قزوین ممنوع است و شهرداری با آن‌ مقابله خواهد کرد، اما با این حال برخی باغداران با عدم رسیدگی به باغات خود تلاش می‌کنند درختان را بخشکانند.
خزائلی در رابطه با این مسئله عنوان می‌کند: ما از سال 93 تاکنون هیچ‌گونه ساخت‌وساز غیرمجازی در باغستان نداشته‌ایم، اما در حال حاضر مهم‌ترین بحرانی که در این رابطه با آن مواجه هستیم جاده‌کشی‌ها و کمربندی‌کشی‌های داخل عرصهٔ باغستان است که البته شورای عالی معماری و شهرسازی این موضوع را پیگیری کرده است و شهرداری نیز روی این مسئله حساس است، زیرا زمانی‌که پل امام‌رضا(ع) به باغستان رسید، ادامهٔ کار این پل توسط شهرداری متوقف شد.
احتمالاً این پل تغییر مسیر خواهد داد و در عرصهٔ باغستان قرار نخواهد.
وی بیان می‌کند: بحث تنش‌های آبی، آفت‌ها و موضوعاتی از این قبیل نیز در رابطه با باغستان وجود دارد که البته این‌ها موضوعات تخصصی باغداران است و لازم است سازمان جهاد کشاورزی به‌عنوان یک نهاد تخصصی، نهایت همراهی را در این عرصه داشته باشد.
همهٔ ارگان‌ها باید برای حفظ باغستان تلاش کنند
باغستان بخشی از هویت شهری قزوین است که برای مردم این شهر از اهمیت به‌سزایی برخوردار است.
در باب فواید باغستان برای قزوین همین بس که در بارش‌های سیل آسایی که در نوروز 98 در بسیاری از استان‌های کشور از جمله قزوین رخ داد، این باغستان بود که مناطق مسکونی قزوین را در آغوش خود گرفت، بارش‌ها را در دل خود جای داده و قزوین را از بروز سیل و خسارات متعدد نجات داد.
رحمانی بیان می‌کند: برای حفظ باغستان باید به سمت و سویی پیش برویم که نگه‌داشتن باغ برای باغدار توجیه اقتصادی داشته باشد، در غیر این‌صورت طبیعی است که باغدار پای کار نمی‌ماند.
نکتهٔ حائز اهمیت این‌که قرار نیست ما بگوییم باغستان برای شهر مفید است، اما هزینه‌های نگه‌داری آن تنها به عهدهٔ باغبان است.
بلکه اگر می‌خواهیم این اثر را حفظ کنیم باید همهٔ ارگان‌های دخیل هزینهٔ حفظ آن‌را بپردازند، زیرا با توجه به اوضاع جوی سال‌های اخیر که باغداران با کمبود محصول مواجه هستند، قطعاً به تنهایی قادر به تحمل این بار موضوع نیستند.
خوش‌بختانه شهرداری بودجه‌ای را در این راستا در اختیار سازمان باغستان‌ها قرار داده است.
این لازم است ولی کافی نیست.
ارگان‌های دیگر نیز به نوبهٔ خود باید از باغستان سنتی حمایت کنند تا اتفاق خوبی به نام ثبت جهانی باغستان رقم بخورد.
پل امام‌رضا(ع) تهدیدی جدی برای باغستان هزار سالهٔ قزوین
پل امام‌رضا(ع) یکی از پل‌هایی است که بر اساس طرح جامع ترافیک قزوین از سال‌ها پیش احداث آن آغاز شده و ایراداتی نیز بر آن وارد است.
مهم‌ترین اشکال وارده بر این پل، بحث آسیب جدی آن به باغستان سنتی است.
ادامهٔ ساخت این پل به‌دلیل این‌که وارد حریم باغستان می‌شود، موجب قطع درختان زیادی می‌گردد و هویت عظیم یک شهر را به تاراج خواهد برد با انتقادات فراوانی روبرو است.
کمربندی شرق نیز همین وضعیت را دارد و ادامه دادن آن نیز موجب قطع درختان کت‌آباد خواهد شد.
احد چگینی، عضو شورای اسلامی شهر قزوین در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس می‌گوید: احداث پل امام‌رضا(ع) مربوط به طرح جامع ترافیک قزوین با عمر 10-15 ساله است که در سنوات گذشته توسط وزارت‌خانه‌های متعددی تصویب شده است.
به همین دلیل جهت ادامه ندادن احداث این پل لازم است طرح جامع ترافیک تغییر داده شود.
وی اظهار می‌کند: شهرداری قزوین تنها می‌تواند در رابطه با مسکوت بودن یا اجرای این پل نظر بدهد و قطعاً ارائهٔ طرح جدید یا مسیر جایگزین برای این پل موضوعی نیست که در اختیار شهرداری قزوین باشد و نیاز به مصوبهٔ طرح جامع ترافیک دارد.
از سوی دیگر طبق این مصوبه پل‌های زیادی در طرح جامع ترافیک وجود دارند که در دست احداث هستند و قطعاً بروز اختلال در یکی از آن‌ها، فعالیت بقیه را نیز مخدوش می‌کند.
البته طبق بازدیدی که شورای عالی معماری و شهرسازی از وضعیت پل امام‌رضا(ع) به‌عمل آورد، ادامهٔ آن‌را متوقف کرد و هنوز تصمیم جدیدی برای این موضوع اتخاذ نشده است.
البته مدیرعامل سازمان باغستان‌های سنتی قزوین نیز در این رابطه بیان می‌کند: پل امام‌رضا(ع) در حال حاضر توسط شورای عالی معماری و شهرسازی متوقف شده است و قرار شده مسیر آن به گونه‌ای باشد که کمترین آسیب را به باغستان وارد کند، حتی ممکن است تصمیم بر این شود که مسیر جایگزین برای این پل در نظر گرفته شود که هیچ آسیبی به باغستان وارد نشود.
تفکرات سیاسی شورا بر موضوع پل‌ها اثرگذاشته است!
چگینی در رابطه با فعالیت‌های عمرانی که موجب تخریب باغستان سنتی خواهند شد، عنوان می‌کند: اکنون پلی به نام کمربندی شرق در کنار رودخانهٔ ارنجک در حال احداث است.
این پل از میدان شورا در انتهای امیرکبیر آغاز می‌شود تا به بند روستای ارنجک برسد، از آن‌جا نیز وارد باغات سنتی می‌شود.
بنابراین ادامهٔ کمربندی شرق، باغات سنتی کت‌آباد را نابود خواهد کرد.
اکنون موضوع پل امام‌رضا(ع) تبدیل به پیراهن عثمان شده است ولی کسی توجهی به موضوع کمربندی شرق ندارد.
عقیدهٔ بنده این است که تفکرات سیاسی شورا وارد این جریانات شده است، این در حالی است که نباید سلایق و تفکرات سیاسی در این امور وارد شوند.
وی بیان می‌کند: قطعاً ارزش برندینگی که با ثبت جهانی باغستان سنتی قزوین برای این استان ایجاد می‌شود، بسیار بالاتر از پروژه‌های عمرانی نظیر پل امام‌رضا(ع) یا کمربندی شرق است، زیرا باغستان یک میراث معنوی ماندگار است.
یک هزار سال خاطره، یک هزارسال داستان
به گزارش خبرگزاری فارس از قزوین، نادیده گرفتن شرایط باغستان و ویژگی‌ها و سابقهٔ تاریخی آن و نیز آداب نگه‌داری آن، ثبت جهانی این موضوع را مخدوش می‌کند.
این در حالی است که قزوین با ویژگی‌های منحصربه فرد طبیعی و تاریخی، در مسیر رشد و توسعۀ گردشگری قرار دارد و بدون شک، ثبت جهانی نخستین اثر در قزوین می‌تواند وضعیت نیمه‌فعال میراث فرهنگی و گردشگری قزوین را با رشد و جهش روبرو کند.
باغستانی که ناصرخسرو قبادیانی در وصف آن گفته بود «نهم محرم به قزوین رسیدم.
باغستان بسیار داشت بی‌دیوار و خار و هیچ چیز که مانع شود در رفتن راه نبود».
باغستانی که به اندازۀ بیش از هزار سال از فرهنگ و سبک زندگی مردمان این شهر که آمده‌اند و رفته‌اند خاطره و داستان دارد، امروز یک فرصت بی‌نظیر برای معرفی شهر قزوین به دنیا است.
ما باید تلاش کنیم باغستان را به همان شکل و شیوهٔ سنتی حفظ کنیم.
گرچه تنش‌های آبی چند سالهٔ اخیر کشور و منطقه و هم‌چنین آفت‌های زراعی نیز از موارد تهدید ثبت جهانی است، اما ترغیب کشاورزان و باغداران به نگه داشتن باغات سنتی کمک می‌کند تا بتوانیم این عرصه را به مساحت‌ سال‌های گذشته نگه داشته و برای آیندگان به یادگار بگذاریم.
باید دید مسؤولان قزوین از این فرصت ویژه چگونه استفاده می‌کنند، فرصت‌ها مانند ابربهار در گذر هستند.
انتهای پیام/ی