تهذیب نفس و تمسک به قرآن؛ شرط اصلی کسب معرفت در حکمت سهروردی

ایسنا/خراسان جنوبی دانش‌آموخته حوزه و دانشگاه گفت: تهذیب نفس و تمسک به قرآن، شرط اصلی کسب معرفت در حکمت سهروردی است چراکه شیخ اشراق، لزوم تمسک به قرآن و هدایت‌های قرآن را از شروط اساسی برای کسب آمادگی برای فهم حکمت اشراق معرفی می‌کند و معتقد است که من آنچه را یاد گرفته‌ام از قرآن است.
حسن سلمانی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: بدون تردید، بزرگداشت مشاهیر و مفاخر شایسته و مثمر ثمر برای جوامع بشری، وظیفه‌ای اخلاقی، اجتماعی و دینی است که باید مورد توجه و اهمیت ویژه در میان مردم به ویژه دانشگاهیان و حوزویان قرار گیرد.
وی افزود: یکی از دستاوردهای اصلی این قضیه، الگوسازی صحیح برای آحاد جامعه است چراکه در بسیاری مواقع، نسل جوان امروزی به دلیل عدم شناخت و آگاهی لازم از الگوهای راستین و عدم تبیین درست و روشنگری سازنده در زمینه معارف حقیقی، گمشده خود را در میان افراد و جوامعی جستجو می‌کند که نه تنها بر او چیزی بر او نمی‌افزایند بلکه به جای اینکه آدم تربیت کنند، از آدم آجر می‌سازند تا ساختمان هوس خودشان را بالا ببرند.
دانش‌آموخته حوزه و دانشگاه، بیان کرد: گذشته از نگاه اخلاقی و اجتماعی به این مقوله، قطعاً بزرگداشت این سرمایه‌ها و آشنایی با شخصیت، آثار و سبک زندگی بزرگان و توجه به سیره علمی و عملی اندیشمندان، شور و نشاط و انگیزه مضاعفی را در میان دانشجویان و دانش‌پژوهان برای کسب علم و معرفت ایجاد می‌کند.
سلمانی تصریح کرد: این مسأله زمانی که پای حکما و دانشمندانی همچون ابن سینا، سهروردی، ملاصدرا و...
که پایه‌گذار مکاتب بزرگی در معرفت به شمار می‌روند، به میان می‌آید، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند چراکه سخن گفتن از این حکمای بزرگ، صرفاً پرداختن به مباحث علمی صِرف نیست بلکه ما با یک سیره علمی، عملی، اخلاقی و تربیتی با بینش روشنی‌بخش و انسان‌ساز اسلامی روبرو هستیم.
وی افزود: جای تعجب است که ما گاه به جای اینکه از این سرمایه‌های عظیم برای رشد علمی و فرهنگی جامعه خود بیشترین استفاده را بکنیم، آن‌ها را در اختیار دیگران قرار داده‌ایم و خود بهره کمتری برداشته‌ایم.
این مدرس فلسفه اظهار کرد: جای بسی تأسف است که برخی دانشمندان ما در خارج از این مرز و بوم، شناخته‌شده‌تر از اینجا باشند تا آنجا که برای استفاده از دستاوردهای بزرگان و حکمای ما، بنیادها و مؤسسات علمی راه‌اندازی کرده‌اند و عجیب‌تر آنکه گاهی این کوتاهی‌ها موجب می‌شود تا دیگران سرمایه‌های گرانسنگ ما را به نفع خود مصادره کرده و آن‌ها را به عنوان میراث علمی خودشان معرفی می‌کنند.
سلمانی ادامه داد: یکی از چهره‌های ماندگار در حوزه حکمت و فلسفه که باید در زمینه سبک زندگی، نگاه علمی و سیره عملی و تربیتی، مورد اهمیت و عنایت ویژه قرار گیرد، حکیم متأله شیخ شهاب‌الدین سهروردی معروف به شیخ اشراق است.
وی افزود: کسی که می‌خواهد در مسیر فراگیری فلسفه و عرفان اسلامی گام بردارد، باید با افکار و آثار این بزرگمرد عرصه حکمت، به قدر کافی آشنا باشد.
اما بدون تردید، فراگیری حکمت اشراقی بدون شناخت درست و حقیقی صاحب این حکمت، ما را به مقصود اصلی نمی‌رساند.
این مدرس فلسفه بیان کرد: حال سوال اینجاست که چگونه می‌توانیم از دریای معارف دانشمند بزرگی همچون شیخ شهاب‌الدین سهروردی گوهر معرفت صید کنیم و پرتوی از اشراقِ حکمت عالیه او برگیریم، در حالی که استاد خود را به درستی نشناسیم و نگاهمان را با نگاه او مطابق نکنیم؟
چگونه ممکن است در وادی مقدس حکمت اشراق گام برداریم ولی توصیه‌های این استاد بزرگ در زمینه تهذیب نفس و تمسک به قرآن را آویزه گوش خود نکنیم؟
تأثیر سهروردی در جریان فلسفه اسلامی
سلمانی ادامه داد: مکتب اشراقی سهروردی را می‌توان نقطه عطفی در تاریخ فلسفه اسلامی عنوان کرد، چراکه مسیر و خصلت تفکر فلسفی را از رویکرد عقلگرایی محض به رویکردی تغییر داد که در آن علاوه بر عقل، کشف و شهود را نیز به عنوان عامل مهم کسب معرفت در الگوی معرفت‌شناسی خود قرار داد.
وی تصریح کرد: آن زمان که حکمه‌الاشراق با قلم توانای سهروردی، به نگارش درمی‌آید و ایده‌هایی نو برای نگرش فلسفی می‌زاید، کسی را یارای مقابله با آرای ابن سینا نبود.
این مدرس فلسفه بیان کرد: تعالیم روح‌بخش این شیخ جوان، جنبش فلسفی نیرومندی را بعد از خود به وجود آورد که اوج آن مکتب اصفهان بود چراکه میرداماد و ملاصدرا به شدت تحت تأثیر مکتب فلسفی او قرار داشتند.
سلمانی اظهار کرد: شیخ شهاب الدین سهروردی با قدم گذاشتن در وادی مخاطره‌آمیز سیر و سلوک عرفانی، بسیاری از حقایق عالم هستی را با کشف و شهود حقیقی فراگرفته و مشاهدات خود را با استدلالات عقلی در هم آمیخته و مکتبی گرانسنگ برای دوستداران حقیقی حکمت فراهم آورده است.
وی افزود: روی این اصل می‌توان مکتب اشراق را زمینه‌ساز آشتی دو سنت تصوف و فلسفه مشائی عنوان کرد، این آشتی و ارتباط میان این دو رقیب دیرین، منجر به این شد که تطهیر باطن و ریاضت هم به عنوان شرطی لازم برای تفکر ناب فلسفی مطرح شود و به این ترتیب هر کس بخواهد به حقیقت ناب واصل شود، باید آنچه را به زبان فلسفی می‌فهمد، به کمک ریاضت نفس، با قلب و جان خود مشاهده و مکاشفه کند.
عالم هستی از نگاه سهروردی
وی خاطرنشان کرد: یکی از نکات قابل توجه در مکتب سهروردی، پرداختن به مسأله نور و ظلمت به جای وجود و عدم است، او اولین فیلسوف مسلمان و ایرانی است که نظام فلسفی خود را برمبنای نور تأسیس می‌کند و به همین دلیل آن را حکمت اشراق نام‌گذاری می‌کند.
نور جایگاه ویژه‌ای در فلسفه سهروردی داشته و دارای دو نقش اساسی از جهت وجودشناختی و معرفت‌شناختی است.
این مدرس فلسفه بیان کرد: از لحاظ وجودشناختی، سهروردی کل هستی را به نور و ظلمت تقسیم می‌کند و بر این عقیده است که نور و ظلمت عناصر اصلی و مقوّم جهان هستند، وی در این زمینه، دو نوع نور را معرفی می‌کند، برخی از این انوار، نورهای مجرد هستند.
این انواردر واقع موجوداتی هستند که در هستی خود مستقل‌اند.
در مقابل انوار عارض، در وجودشان وابسته به دیگری هستند.
سلمانی اظهار کرد: نکته مهم در تقسیم‌بندی سهروردی از نور و ظلمت، در نظر گرفتن رابطه تشکیکی بهره‌مندی همه موجودات از حقیقت نور است، یعنی هر اندازه که موجودی مجردتر باشد، از نور بیشتری بهره‌مند است و استقلال وجودی بیشتری دارد که در رأس این سلسله، خداوند به عنوان نورالانوار جای می‌گیرد.
وی افزود: از جهت معرفت شناختی نیز سهروردی بین نور و معرفت اشراقی ارتباط دقیقی برقرار می‌سازد، او ابتدا تأکید دارد که نور عین خودآگاهی و علم حضوری است و با توجه به مراتب مختلف تشکیکی موجودات، رابطه معرفتی آن‌ها را با استفاده از دو واژه اشراق و شهود تبیین می‌کند.
این مدرس فلسفه تصریح کرد: او می‌گوید معرفت موجودات به انوار مافوق خود به نحو شهود و مشاهده است، درحالیکه معرفت انوار عالی به موجودات پایین‌تر به نحو اشراق است.
در اینجا، اشراق همان پرتوافکنی انوار عالی بر انوار سافل است، پس این نور و روشنایی حاصل از آن است که هم علت هستی اشیاء و هم علت شناخته‌شدن آن‌هاست و اینکه علت حقیقی همه، نوربخشی وجودی و معرفتی خداست.
پیام حکمت سهروردی
سلمانی ادامه داد: سخن گفتن از مکتب اشراق و نوآوری‌های سهروردی، اگرچه در این مقال نمی‌گنجد، اما پیامی که این حکمت برای دوستداران تفکر فلسفی و جستجوگران حقیقت دارد این است که دستیابی به حکمت راستین و معرفت حقیقی، چیزی نیست که صرفاً با خواندن یک یا چند کتاب از فلاسفه بزرگ شرق و غرب به دست آید.
وی افزود: اگر بخواهیم صرفاً با تکیه بر عقل، بر بیکران هستی احاطه معرفتی پیدا کنیم، قطعاً در بسیاری امور دست ما از دامن حقیقت کوتاه خواهد بود.
این مدرس فلسفه تصریح کرد: نفس و قلبی که زنگار دنیادوستی و دنیاطلبی به خود گرفته، قطعاً با پای چوبین استدلال به کنه حقیقت هستی چنگ نخواهد زد چراکه این پای چوبین به تعبیر مولانا سخت بی‌تمکین بوده و صاحب خود را در رسیدن به قله‌های رفیع معرفت یاری نخواهد کرد.
سلمانی ادامه داد: متأسفانه اکنون جریان حکمت و فلسفه به گونه‌ای پیش می‌رود که درصد زیادی از دانشجویان این حوزه به تعبیر خودشان از بد حادثه و قبولی اجباری در کنکور، وارد این رشته شده و انگیزه‌ای جز گذران عمر و دریافت دانشنامه‌ای صوری ندارند، این در حالی است که طالب حکمت، باید شرایط ویژه‌ای داشته باشد.
وی افزود: شیخ اشراق تأکید بسیار زیادی در این زمینه دارد تا جایی که صفای ضمیر، داشتن ذوق مخصوص، ریاضت، آشنایی با حکمت مشائی، سخت‌کوشی و پشتکار، داشتن راهنما و مرشد و از همه مهم‌تر لزوم تمسک به قرآن و هدایت‌های قرآن را از شروط اساسی برای کسب آمادگی برای فهم حکمت اشراق معرفی می‌کند و معتقد است که من آنچه را یاد گرفته‌ام از قرآن است و نیز می‌گوید هرگونه ادعایی که شاهدی از قرآن و سنت بر آن وجود نداشته باشد از درجه اعتبار ساقط است و از امور بیهوده به شمار می‌آید.
این مدرس فلسفه خاطرنشان کرد: روی پایبندی به همین اصول است که او در مقدمه حکمه‌الاشراق چنین می‌نویسد: «این کتاب من برای طالبان تأله و بحث است نه برای باحثی که در طلب تأله نیست...کمترین درجه خواننده این کتاب آن است که بارقه الهی بر او وارد شده باشد و در آن بارقه برای او ملکه شده باشد.
اشراقیان بدون سوانح نوری امرشان انتظام نمی‌یابد، همان‌گونه که محسوسات را مشاهده و به برخی احوال آن یقین پیدا می‌کنیم مثل هیأت و غیر آن، همچنین اشیائی از روحانیات را مشاهده می‌کنیم و بنا را بر آن می‌نهیم و هر کس که راهش این نیست، از حکمت بهره‌ای نبرده و با شک‌ها گریبانگیر خواهد بود».
انتهای پیام