مستند «ترال» علیه صید «ترال»

کارگردان «ترال» که با ساخت این مستند به انعکاس درد مردم بومی هرمزگان و صیادان محلی پرداخته است از انگیزه‌ها و مراحل ساخت این مستند می‌گوید.
خبرگزاری فارس؛ هرمزگان، مدتی است که ماجرای صید ماهی به روش «ترال» مورد اعتراض صیادان بومی و مردم استان‌های ساحلی جنوب شده است.
رسانه‌های مختلف و بخصوص خبرگزاری فارس نیز در انعکاس مطالبات مردم به آسیب‌های این نوع صید برای زیست بوم و ذخیره غذای دریایی هشدارهای متعددی را به مسوولان این امر داده اند(بیشتر بخوانید).
در سفر اخیر رئیس قوه قضائیه به هرمزگان نیز، آیت الله سید ابراهیم رئیسی با محکوم کردن این نوع صید آن را عملی غیرقانونی دانست و بیان کرد با مسببان صدور مجوز و صید «ترال» باید برخورد قاطع قضایی می‌شد و از نیروی دریایی سپاه نیز به دلیل تلاش برای مبارزه با صید غیر قانونی ترال تقدیر کرد.
در این میدان مطالبه گری، مستند سازان نیز دوربین به دست شدند و با ثبت حقایق انکار نشدنی به صورت تصویری پرده از زوایای مخفی این ماجرا برداشتند.
در همین راستا مستندساز دیگری نیز پای کار آمد و با ساخت «ترال» به انعکاس درد مردم بومی هرمزگان و صیادان محلی پرداخت و جلوه‌هایی از آسیب‌های متعدد به محیط زیست دریا و آثار مخرب‌ اجتماعی را به تصویر کشید.مستند «دریابست» ساخته محمود شهبازی نخستین فیلم در این زمینه بود که عملا با نگاهی جامع و تامل برانگیز حساسیت‌ها را نسبت به این صید افزایش داد و فصل نوینی در مطالبه گری حرفه‌ای و هنرمندانه بنا نهاد.
حجت الله عدالت پناه کارگردان دهه شصتی، جوان و خوش فکری است که مستندسازی را در دهه ۸۰ آموخته و از سال ۹۰ نیز به صورت حرفه‌ای وارد عرصه مستندسازی شده است، این کارگردان با تولید مستندی با عنوان «ترال»، به ابعاد مختلفی از صید «ترال» پرداخته و سعی کرده دست‌های مرموز پشت پرده این قراردادها را شناسایی کند.
به همین دلیل با او گفت وگویی را ترتیب دادیم که خواندنش برای مخاطبان خالی از لطف نیست، مشروح گفت‌وگو در ذیل خواهد آمد:
فارس: خودتان را برای مخاطبان خبرگزاری فارس معرفی کنید؟
عدالت پناه: حجت الله عدالت پناه هستم در سال ۶۱ در شهر گرگان متولد شدم هرچند اصالتی مشهدی دارم و در حال حاضر ساکن تهران و در مقطع کارشناسی ارشد در رشته مدیریت رسانه دانشگاه سوره مشغول ادامه تحصیلات تکمیلی هستم.
فارس: از آغاز فعالیت مستندسازی تان بگویید و بفرمایید از چه زمانی وارد این عرصه شدید؟
عدالت پناه: من اواخر دهه ۸۰ دوره عالی کارگردانی را در موسسه آموزش‌های عالی سوره زیر نظر اساتیدی بزرگی همچون داریوش ارجمند و علی ژکان گذراندم.
تقریبا از سال ۹۰ به طور حرفه‌ای مستندسازی را آغاز کردم و علاوه بر تولید تیزر و نماهنگ فرهنگی، کلیپ‌های آموزشی و علمی کوتاهی نیز تولید کردم که در شبکه‌های سیما پخش شد.
فارس: تاکنون چند مستند ساخته اید؟
عدالت پناه: من تا الان ۷ کار مستند ساخته‌ام که در فضاها و شبکه‌های مختلف پخش شده اند، نخستین مستند من با عنوان «حماسه فراموش شده» بود که به واقعه‌ای مغفول مانده در شهر گرگان در تاریخ انقلاب اسلامی می‌پرداخت، دومین مستند من به پاس گرامیداشت یاد شهید احمدی روشن شهید دانشمند هسته‌ای ایران اسلامی با عنوان «راه روشن» ساخته شد.
در مستند سوم تحت عنوان « تولدی دوباره» سعی کردم روایتی از زندگی شهید مدافع حرم شهید «سید احسان حاجی حتم لو» را به تصویر بکشم، در مستند «داد» که برنده فانوس طلایی جشنواره عمار در دوره هفتم نیز شد سعی کردم به مسائل حقوقی کارگران و فعالان صنفی بپردازم که خوشبختانه استقبال خوبی شد و اکران‌های زیادی در سراسر کشور داشت.
در فیلم مستند پنجمم با عنوان «چرخ ناکوک» نقدی بر چگونگی خصوصی سازی صنعت خودرو کشور زده شد و با مستند «انتخابات طنزیم شده» به زبان طنز به انتخابات سال ۹۶ نگاه شد و در فضای مجازی مورد استقبال قرار گرفت، هفتمین مستند من هم با نام «ترال» به جریان صید وحشتناک «ترال» در خلیج فارس و دریای عمان که آسیب‌های جدی و جبران ناپذیری به زیست بوم دریایی و صیادان بومی زد، پرداخت.
فارس: از هفتمین مستند خودتان «ترال» بگویید؟
چه اتفاقی رخ داد که به فکر ساخت این مستند افتادید؟
عدالت پناه: مستند «ترال» هفتمین اثر من در مقام نویسنده و کارگردان فیلم مستند بود، اگر یادتان باشد اوایل سال گذشته کلیپ‌ها و مطالب مختلفی در خصوص صید وحشتناک ماهی‌ها در خلیج فارس به وسیله کشتی صید ترال منتشر شد و باعث شد فضاسازی‌های زیادی شکل بگیرد.
من هم به عنوان یک ایرانی وطن دوست نگران شدم که نکند این واقعه صحت داشته باشد، در آن زمان عابد قاسمی خبرنگار خبرگزاری فارس در جاسک هم واقعیت‌های صید «ترال» را فاش کرد و به این واقعیت پرداخت که این کشتی‌ها به جای صید ماهی ریز میکتوفیده، ماهی‌های خوراکی را صید و ضررهای زیادی به دریا و معاش صیادان وارد می‌کنند به همین جهت از شدت ناراحتی تصمیم گرفتم در این رابطه کاری انجام دهم.
در همین افکار بودم که چگونه در قالب مستند به این مشکل اساسی بپردازم که در اوایل تیرماه سال ۹۷ ایده ساخت مستند درباره این موضوع از سوی «سید محمد جعفری» به عنوان مجری طرح به بنده رسید و من هم بی درنگ پذیرفتم، سپس در نشست‌هایی با «یاسر شاه پیری» تهیه کننده این مستند به توافقات مورد نظر رسیدیم و با اضافه شدن «محمود پری» و «مجید رستگار» به گروه، بلافاصله کار مطالعه، تحقیق و پژوهش و جمع آوری اسناد پیرامون این مسئله را شروع کردیم.
فارس: از مراحل تولید مستند «ترال» بگویید؟
چند سفر به هرمزگان و مناطق مورد نظر داشتید؟
عدالت پناه: ما برای ساخت این مستند به این نتیجه رسیدیم که باید به هرمزگان سفر داشته باشیم و ضمن آشنایی با جغرافیای منطقه، و دیدن صید «ترال» از نزدیک با صیادان نیز ارتباط بگیریم.
بر همین مبنا در سه سفر مراحل پیش تولید کار و تولید آغاز شد.
در سفر نخست‌مان به هرمزگان با سوژه اصلی مستند یعنی آقای «عباس بقاپور» که خود از صیادان بومی بندرعباس است آشنا شدیم و توانستیم با همراهی وی هم از داخل کشتی صید ترال تصویر بگیریم و هم از تخلیه شبانه ماهی‌ها توسط این کشتی‌ها فیلم ضبط کردیم، در پایان این سفر به این نتیجه رسیدم که هیچ کس به اندازه آقای «بقاپور» نمی‌تواند راوی این مستند باشد.
چرا که او خودش صیاد بومی منطقه بود کشتی‌های صید ترال را مرتب دیده بود و به خوبی نسبت به آسیب‌های این کشتی بر زیست دریایی آگاهی داشت و می‌گفت بر اثر صید «ترال» چند نوع ماهی مختلف و پر طرفدار منطقه در حال انقراض هستند.
سفر اول ما در گرمای طاقت فرسای ۵۰ درجه مردادماه بود که در شرایط سختی و تحمل شرجی انجام شد و با بازگشت از این سفر و جمع آوری اطلاعات و اسناد به دست آمده کار نوشتن جوانب فیلم نامه و برنامه ریزی سفر دوم شروع شد.
سفر دوم که مهرماه سال گذشته انجام شد با مشکلاتی از جمله عدم همکاری مسوولان خصوصا مسوولان شیلات همراه بود، آنها نه به ما اطلاعات می‌دادند و نه حاضر به مصاحبه بودند و تمام تلاششان این بود که مستند «ترال» به سرانجام نرسد.
اما ما تلاش کردیم و تصاویری به دست آوردیم و بر اساس فیلم نامه مصاحبه‌های خوبی گرفتیم.
سپس به تهران برگشتم و فیلم را تدوین کردیم.
کمبودهای آن را نکته برداری و برای سفر پایانی برنامه ریزی کردیم و آذر ماه مجددا به بندرعباس برگشتیم.
در طول این سه سفر از غرب تا شرق استان از «بندر کنگ» تا «بندر جاسک»، از «قشم» و روستاهای آن تا جزایر «لارک» و «هرمز» رفتیم و اطلاعات مورد نیازمان را جمع آوری و تصاویر بهتری ضبط کردیم.
با صیادان زیادی حرف زدیم و شاهد تغییرات اساسی در وضعیت معیشت مردم و تاثیرات مخرب اجتماعی پدیده شوم صید «ترال» بودیم.
آنجا بود که به عینه دیدیم تعداد زیادی از صیادانی که تا سال‌های قبل از طریق دریا به کسب روزی حلال می‌پرداختند امروز بر اثر صید «ترال» و کمبود ماهی، برخی از آنها متاسفانه با لنج کالای قاچاق وارد می‌کردند و یا به قاچاق سوخت از ایران روی آورده بودند.
در نهایت مستند «ترال» پس از سه مرحله تصویربرداری به سرانجام رسید.
پس از آن شروع به تدوین فیلم کردیم.
نسخه اولیه در دی ماه ۹۷ آماده شد و حدود ۷۰ دقیقه بود.
سپس برای اینکه به ریتم مناسبی برسیم، فیلم مجددا اصلاح و تدوین شد که نهایتا به نسخه ۵۵ دقیقه‌ای مورد قبول و توافق کارگردان و تهیه کننده رسیدیم و اسفند ۹۷ خروجی نهایی گرفته شد.
فارس: پیش از ساخت مستند «ترال» چه میزان از این نوع صید آگاهی داشتید؟
عدالت پناه: حقیقت این است که ما پیش از آنکه ساخت این فیلم را شروع کنیم اطلاع دقیقی از چگونگی صید «ترال» نداشتیم و تصاویری که در فضای مجازی دیدیم ما را حساس کرد که اطاعات دقیق‌تری به دست بیاوریم و مطالعه بیشتری کنیم پس از تحقیق با آثار مخرب این کشتی‌ها آشنا شدیم.
فارس: اثرات این نوع صید بر زیست بوم دریا، در داخل و خارج کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
عدالت پناه: ما در مستند با تحقیقات انجام شده و مصاحبه با دانشمندان این حوزه درطول فیلم نشان می‌دهیم این نوع صید برای زیست بوم خلیج فارس خطرناک است و ادامه آن صدمات جبران ناپذیری به بافت گیاهی و جانوری خلیج فارس می‌زند و به طبع، آسیب‌های اجتماعی را نیز در پی دارد.
به نظر ما تخلفات کشف شده در برخی کشتی‌های صید ترال را می توان دزدی دریایی نامید.
اینکه چندین نفر با استفاده از رانت اطلاعاتی خود، وارد شوند و با تهیه کشتی های پیشرفته از منابع و منافع عمومی سواستفاده کرده و پول بیت المال را روانه جیب‌های خود کنند حتما باید با برخورد قضایی مواجه شود.
وقتی در کل جهان تجربه ثابت می‌کند یک چیزی مضر است و صدمات جبران ناپذیری به زیست دریایی و محیط زیست وارد می‌کند و در همه جا ممنوع می‌شود، واقعا برای ما جای سوال است چرا افرادی به خود اجازه می‌دهند که این نوع صید را در خیلج فارس مجاز بدانند؟
این سوالی است که خیلی دوست داریم به جواب آن برسیم.
در هر صورت ما معتقد هستیم که این اعطای مجوزها سهوی نبوده بلکه از روی علم وآگاهی بوده است چرا که منفعت زیادی برای یک عده خاص فراهم کرده است.
فارس: مشاوران شما در ساخت مستند «ترال» چه کسانی بودند؟
اهدافتان از ساخت مستند «ترال» چه بود؟
عدالت پناه: راجع به مشاوران دربحث علمی، چندین نفر از دانشجویان مقطع دکترای شیلات با ما تماس گرفتند و به ما در ساخت این مستند مشاوره دادند.
در استان هرمزگان نیز با دو نفر از اساتید مجرب و برجسته و صاحب کرسی علوم دریایی آقایان کامرانی و رنجبر گفت‌وگو داشتیم و از لحاظ علمی ما را در ساخت مستند «ترال» یاری کردند که در نسخه‌های اصلی فیلم مشخص است.
ما به طور کلی دو هدف اساسی را در ساخت این مستند دنبال می‌کنیم.
می‌خواستیم در مرحله اول با بررسی کشتی‌های صید «ترال» میزان آسیب وارد شده به زیست بوم دریابی و معیشت مردم بومی منطقه را به تصویر بکشیم و از این رهگذر به آسیب‌های اجتماعی ناشی از این پدیده اشاره کنیم و بگوییم بیکاری و نبود صید باعث آثار جبران‌ناپذیر اجتماعی از جمله تشدید فقر و مشکلاتی نظیر حاشیه‌نشینی در شهرها و سوق یافتن جوانان به قاچاق می‌شود.
از سوی دیگر مستند «ترال» سعی کرد پشت پرده قراردادهای ننگین را مشخص کند.
ما سعی کردیم ببینیم چگونه یک عده رانت خوار توانسته‌اند از جایگاه خود سوءاستفاده کرده و این مجوزها را بگیرند؟
و بی‌حساب و کتاب از منابع ملی خلیج فارس بهره ببرند؟
و زیست بوم دریایی را تخریب کنند؟
در حالی که معیشت مردم صیاد بومی وابسته به صید است و سالیان مختلف با این کار روزی خود را از دریا می‌گرفتند.
در عین حال آسیبی هم به زیست دریایی نمی‌زدند.
این افراد خاص عمدتا ساکن تهران، با ثبت شرکت‌های سوری و اجاره کشتی‌های غول پیکر خارجی کف خلیج فارس و دریای عمان را پارو کرده اند و منفعتش را به جیب زده اند.
تمام تلاش ما این بود که پشت پرده این مسئله را که حتی احمد مرادی نماینده مردم استان هرمزگان در گفت‌وگو با ما بر آن صحه گذاشت را آشکار کنیم اما واقعیت این است که هنوز پس از یکسال به طور دقیق و شفاف مشخص نشده است پشت پرده اعطای این مجوزها چه افرادی بوده اند؟
و چه کسانی این مجوزها را دریافت کرده اند؟
ما با اکران این مستند می‌خواهیم مطالبه‌گری کنیم و از مسوولان امر بخواهیم پشت پرده این قراردادها را شفاف سازی کنند.
فارس: آیا پیش از ساخت مستند «ترال» مستند «دریابست» را دیده بودید؟
تفاوت این دو مستند در چیست؟
چه اسنادی در مستند «ترال» رو شده است؟
عدالت پناه: بله من «دریابست» را دیده ام مستند تقدیر شده جشنواره عمار که در برنامه‌های تلویزیونی نیز بررسی شد.
اتفاق خوبی که در ساخت فیلم «ترال» برای من افتاد، آشنایی و دوستی با آقای محمود شهبازی بود.
ما راجع به ساخت این دو مستند با هم، هم فکری کردیم و پیش از نهایی شدن «دریابست» نسخه اصلی مستند را دیدیم و به تبادل نظر پرداختیم.
در فیلم مستند «ترال» هم، او به ما کمک شایانی کرد که تشکر می‌کنم.
ما با هم توافق کرده بودیم که برای مقابله با غول اقتصادی موجود در شیلات از فشار رسانه‌ای استفاده کنیم، لذا تصمیم گرفتیم که در ابتدا فیلم «دریابست» را پخش کنیم که حساسیت‌های رسانه‌ای را به وجود آورد و موج ایجاد کند و این موج برای رسانه‌ها قابل بحث شود و سپس فیلم «ترال» بیاید و این موج را تقویت کند تا بتوانیم کمک کنیم موضوع صید «ترال» در دادگاه‌های مربوطه بررسی حقوقی شود.
باز بر این جمله تاکید می‌کنم، ما توقع داریم پیرامون وقایعی که در خلیج فارس روی داده و صدماتی که به منافع عمومی وارده شده است، مدعی العلوم وارد و به عنوان مطالبه حق عمومی جامعه پیگیر شود چه کسانی باعث این رویدادهای تلخ تحت عنوان کشتی های صید ترال در خلیج فارس شده اند.
ما در طول فیلم مستند «ترال» سه سکانس داریم که اسناد و مدارکی را نشان می‌دهیم که ثابت می‌کند تخلفاتی در این زمینه صورت گرفته و حضور این کشتی‌ها واقعی است.
و در جایی از فیلم اشاره می‌شود که پشت صحنه این کشتی‌ها، قراردادهای طولانی مدتی وجود دارد و اگر جلویشان گرفته نشود واقعا صدمات خیلی زیادی هم به دریا و هم به مردمان منطقه وارد می‌کنند.
به نظر من مشکل صید «ترال» مسئله امنیت ملی است و جا دارد شورای عالی امنیت ملی به این قضیه وارد شود.
دیدم که جناب آقای جلیلی در ایامی که داشتیم فیلم را می‌ساختیم به منطقه سفر کردند و از نزدیک صحنه را دیدند.
بالاخره ایشان نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی هستند و من باز هم تاکید دارم این اخلالی که در زندگی جمع کثیری از بومیان منطقه «مکران» شکل گرفته است خطر امنیتی است و باید ورود کرد و جلوی کسانی که از خلا قانونی و نظارتی استفاده کردند و این مشکلات را ایجاد کردند گرفته شود.
فارس: توقع شما از رسانه‌ها، سپاه، دادگستری، شیلات و استانداری هم در خصوص صید «ترال» و هم در مورد مستند چه هست؟
عدالت پناه: جا دارد از بچه‌های سپاه که همواره جان فشانی می‌کنند مخصوصا در این برهه حساسی که در منطقه ذهنشان بسیار مشغول است، هر روز آماده باش هستند و دارند از مرز‌های ما پاسداری می‌کنند و در همین حال حواسشان به مردم بوده و هست و به حساسیت‌ها و پیگیری رسانه‌ها توجه داشتند و اقدام کردند و جلوی تخلف تعداد زیادی از این کشتی‌ها را گرفتند و بعضا خیلی از این کشتی‌ها را توقیف کردند تشکر کنم.
همین جا به همه مردم و همه دوستان رسانه‌ای این پیام را می‌دهم که اگر دلتان واقعا برای خلیج فارس و مردم مستضعف این منطقه می‌سوزد خواهش کنم بی‌تفاوت از کنار این موضوع رد نشوید و از مسؤولین مربوطه به خصوص قوه قضائیه مطالبه کنیم که متخلفان شناسایی و در هر سطحی که هستند برخورد شود.
ما بعضا شاهد هستیم بعضی افراد که مسؤول بودند در آن استان در مقطعی که مجوزها صادر شده الان در مقطع بالاتری در سطح کشوری مسؤولیت گرفتند، این‌ها باید پاسخگو باشند و این مطالبه ما است.
از همین جا از آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس قوه قضائیه که خودشان نیز در سفر به هرمزگان پای درد دل صیادان آن منطقه نشستند درخواست می‌کنم در این رابطه دستور قاطع صادر کنند.
توقع من از دادگستری استان هرمزگان نیز این است که ملاحظات سیاسی و مقامی افراد، در نظر گرفته نشود و مماشاتی نشود.
از شیلات استان و استانداری هرمزگان هم توقع دارم با سپاه و دادگستری همراهی و همکاری داشته باشند.
خیلی دوست داشیم که این فیلم در اردیبهشت ۹۸ یعنی روز ملی خیلج فارس اکران شود ولی شرایط فراهم نشد، اخیرا نسخه ۴۵ دقیقه‌ای این فیلم آماده شد و ۱۰ مهرماه از شبکه پنجم سیما پخش شد و امیدواریم که شبکه‌های دیگر نیز به بهترین شکل آن را پخش کنند و کارشناسان مرتبط نیز در خصوص فیلم و موضوعات آن بحث کنند.
علاقه دارم فیلم در سراسر کشور به ویژه در دانشگاه‌های مختلف برای دانشجویان و در استان‌های ساحلی از جمله هرمزگان نیز اکران شود و مورد بحث قرار گیرد تا پیرامون این مسئله که برای افکار عمومی نیز سؤالات زیادی ایجاد کرده است مطالبه‌ای عمومی شکل گیرد و در نهایت شاهد تشکیل دادگاه متخلفان این پدیده شوم باشیم.
در پایان هم از خبرگزاری فارس به واسطه ترتیب دادن این مصاحبه و تولید و انتشار اخبار و گزارشات اولیه در رابطه با صید بی رویه «ترال» در خلیج فارس تقدیر و تشکر می‌کنم چرا که اذهان مردم را به این موضوع حساس تر کرد.
انتهای پیام/م/ی