نگاهی به برنده کتاب سال عاشورا/ هویت دینی مازنی‌ها در یک کتاب
کتاب «نقوش سقانفارها مازندران از کتب چاپ سنگی دوره قاجار» اثر محمدرضا شریف‌زاده و نسیم رمضان‌پور در سومین دوره جایزه کتاب سال عاشورا در رشته پژوهش هنر اثر برگزیده شد.
به گزارش خبرنگار مهر، مراسم اختتامیه سومین دوره کتاب سال عاشورا عصر روز چهارشنبه ۲۸ شهریور ۱۳۹۸ در سالن فردوسی تالار اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.
در رشته پژوهش هنری این دوره از کتاب سال عاشورا کتاب «نقوش سقانفارها مازندران از کتب چاپ سنگی دوره قاجار» اثر مشترک محمدرضا شریف زاده و نسیم رمضان پور لمسو به عنوان اثر شایسته تقدیر انتخاب شد.
این کتاب در زمستان سال گذشته (۱۳۹۷) با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۲۰۴ صفحه و بهای ۳۰ هزار تومان توسط نشر آوای هدهد در دسترس مخاطبان قرار گرفته بود.
سقانفارها نمونه‌ای از معماری بومی و به مثابه شاخص هویت فرهنگ و تاریخ مازندران هستند.
مازندران از معدود سرزمین‌هایی است که هم در جهان اساطیری‌شان نشان ویژه‌ای دارد و هم در جهان واقعیت از نام و اعتبار برخوردار است.
این بناهای مذهبی یادمانی آیینی و تاریخی بوده‌اند که در دوره قاجار تصویرگری شده‌اند.
تحلیل نقوش این مکان‌های مقدس حکایت از آن دارد که این نقوش از دو منبع مهم دینی و اسطوره‌ای نشات می‌گیرند و این تعدد نقوش، نشان دهنده توجه مردم این خطه به هویت ملی و دینی آنهاست.
نقوش بی شمار و طرح‌های گوناگونی سقانفارها با توجه به مضامین، به دو دسته مذهبی و غیر مذهبی قابل دسته بندی‌اند.
نویسندگان در این کتاب به پیدایش مضامین، مفاهیم و خاستگاه نقوش وتبیین رابطه آنها با کتب چاپ سنگی دوره قاجار پرداخته‌اند.
برای دستیابی به این منظور ابتدا با انتخاب چند نمونه از سقانفارها نقوش آنها دسته بندی و مضامین آنها طبقه بندی می‌شوند و برای کشف مفاهیم مستتر در آنها مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرند.
استفاده از سقانفارها به عنوان مکانی جهت برگزاری مراسم عزاداری در ماه محرم به یاد واقعه عاشورا و یاران امام حسین (ع) و تشنگی لب یاران امام و حضرت ابوالفضل(ع) به عنوان سقای دشت کربلا تا به امروز تداوم داشته است.
رویکرد تحقیق ساختاری است.
یعنی سقانفار به عنوان یک واحد در برگیرنده اجزاء متفاوتی است که معانی بی‌شماری در آنها مستتر است و دسته‌هایی از این روابط است که با هم تلفیق شده و معانی را پدیدار می‌سازند.
تأکید این کتاب علاوه بر تحلیل معانی و مضامین نقوش، به ارتباط آنها با فرهنگ و اعتقادات حاکم بر جامعه نیز هست لذا کلیه مولفه‌های هویت ساز از جمله مذهب، اساطیر، افسانه‌ها و هنر عامه پسند منطقه و ارتباط آنها با خلق این آثار مورد توجه قرار گرفته‌اند.
در واقع هریک از این نقوش به عنوان یک واحد، کل نظام ساختاری یک سقانفار را شکل داده‌اند که در ورای این ساختار نظامی فرهنگی و مفهومی قابل مشاهده است.
در انتها نیز نویسندگان نتیجه گرفته‌اند که با توجه به تقسیم بندی مضامین نقوش در سقانفارها شامل مضامین مذهبی، ادبی، تاریخی و روزمره، است.
رواج تعزیه و شبیه خوانی در دوره قاجار، اصلی‌ترین علت برپایی سقانفارها بوده است و نقوش آنها نیز، برگرفته از متون تعزیه است.
کتب چاپ سنگی دوره قاجار از جمله: شاهنامه فردوسی با مضمون حماسی، قصص الانبیاء بامضمون مذهبی و حماسی، خمسه نظامی با مضامین تغزلی، عجایب المخلوقات قزوینی با رویکرد دانش عامیانه و رواج داستان‌های عامیانه نیز همگی تاثیر به سزایی در تثبیت هویت نقاشی‌های سقانفارها در دوره قاجار داشته‌اند.
محمدرضا شریف‌زاده، دارای مدرک دکتری فلسفه هنر است و هم‌اکنون به عنوان عضو هیات علمی در دانشکده هنر و دانشگاه آزاد تهران مرکز به تدریس و پژوهش اشتغال دارد.
«هنر پرفورمنس»، «ساختارگرایی در هفت پیکر نظامی»، «از طراحی صحنه تا تجسم» و ترجمه «زیبایی شناسی عکاسی» نوشته استیفن بال، از دیگر کتاب‌های منتشر شده شریف زاده است.