شیرین کردن آب دریا چقدر می‌تواند مشکل کم آبی را در کشور برطرف کند؟

گزارش/
نیاز به آب شیرین یک نیاز اساسی برای بقاست و بخش عمده ‏ای از سطح سیاره زمین (بیش از ۱٫۵ میلیون کیلومتر مکعب) را آب فرا گرفته است که نزدیک به ۹۷ درصد این آب ‏ها شور و غیر قابل نوشیدن هستند و ۳ درصد باقی مانده به صورت یخ زده و غیر قابل مصرف در قطب ‏ها و بر فراز قله کوه ‏ها وجود دارد.
طبق مطالعات صورت گرفته در حال حاضر بیش از نیمی از جمعیت جهان با کمبود منابع آب شیرین مواجه هستند و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰، این مقدار به بیش از ٪۶۰ برسد؛ تغییر در سبک زندگی مردم، رشد سریع جمعیت جهان، افزایش فعالیت‌های صنعتی و افزایش آلاینده‌هاست از دلایل آلوده کردن آب شیرین در جهان است.
کشور ایران با در بر داشتن ۱ درصد جمعیت جهان تنها حدود ۳۶/۰ درصد از آب شیرین قابل استفاده را در اختیار دارد که طبق تخمین‌های به عمل آمده حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب آب است که حدود ۷۰ درصد آن برداشت شده و حداکثر تا ۸۵ درصد قابل برداشت می‌باشد
منابع آب شیرین در کره زمین با سرعتی حدود ۲۰۰ میلیارد مترمکعب بر روز در حال مصرف است؛ از این ارقام میتوان نتیجه گرفت که نزدیک به یک پنجم جمعیت جهان با کمبود یا نبود آب آشامیدنی مطلوب مواجه هستند از همین رو یکی از گزینه‏‌های مطرح برای مقابله با بحران کم ‏آبی، شیرین کردن آب دریا‌ها و نمک زدایی از آنهاست.
هم چنین از دلایل بروز ۸۰ درصد بیماری‌ها می‌توان به استفاده از آب ناسالم اشاره کرد که یک‌سوم آمار مرگ‌ومیر در کشور‌های درحال‌توسعه به دلیل عدم دسترسی به منابع آب شیرین سالم و کافی اتفاق می‌افتد.
صرفه جویی در مصرف آب واقداماتی مانند کاهش تلفات انتقال میتواند راه حل مناسبی برای کاهش مصرف آب باشد، اما با توجه به رشد روز افزون جمعیت در کشور ما کافی نیست.
آمار نهاد‌های بین‌المللی نظیر بانک جهانی نشان می‌دهد که حدود ۶۰ درصد از شیرین‌سازی آب دریا در دنیا متعلق به منطقه خاورمیانه است، اما از این ۶۰ درصد هم فقط ۲ درصد سهم ایران است و بخش اعظمی از این ظرفیت‌ها به کشور‌هایی نظیرعربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت تعلق دارد
باید توجه داشت که کشور ما طبق دسته‌بندی اقلیمی جزو مناطق خشک محسوب می‌شود؛ هم چنین مدیریت و برنامه ریزی‌های اشتباه در سال‌های اخیر موجب خشک شدن آب دریاچه‌ها و صدمه به کشاورزی شده است.
کاهش بارندگی در کشور، خشک شدن چشمه‌ها و سفره‌های زیر زمینی و شور شدن آب‌های زیرزمینی تهدیدی جدی برای زندگی روزمره انسان است به همین دلیل دریا‌ها پایدارترین منابع آب محسوب می‌شوند.
حال این مسئله مطرح می‌شود که شیرین کردن آب دریا‌ها چه مزایایی دارد که با جود هزینه‌های گزاف و سنگین در کشور‌های حاشیه خلیج فارس باز هم مورد استفاده قرار میگیرد؛ شیرین سازی به معنای استخراج آب شیرین از آب دریا و آب‌های لب‌شور است.
در سال‌های اخیر در ایران پیشنهادات جدی برای تامین آب برخی استان‌های مرکزی و شرقی از طریق شیرین سازی و انتقال آب دریا از شمال یا جنوب کشور مطرح شده است.
ولی نکته اساسی این است که تلفیق طرح‌های تولید آب شیرین در سواحل دریا از طریق نمک زدائی و انتقال آن به مناطق مرکزی در مقیاس بزرگ، چقدر می‌تواند مشکل کم آبی را در کشور برطرف کند
از مزایای شیرین کردن آب دریا‌ها می‌توان به تامین نیاز انسان به آب، نامتناهی بودن آب شور دریا‌ها اشاره کرد؛ هم چنین شیرین کردن آب دریا‌ها با وجود هزینه‌های زیاد موجب حفظ آب شیرین در کره زمین می‌شود که این موضوع بسیار هائز اهمیت است.
شیرین کردن آب دریا‌ها علاوه بر هزینه‌های گزاف معایبی دارد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
دستگاه‌های آب شیرین کن می‌توانند در زمان تصفیه آب هزینه معقولی داشته باشند؛ اما ساخت و راه‌اندازی آن‌ها در برخی موارد برای دولت‌ها و ملت‌ها توجیه اقتصادی ندارد.
هم چنین شورابه ناشی از تصفیه آب دریا سبب بروز مشکلات زیست‌محیطی می‌شود؛ برای تصفیه آب شور باید آب شیرین از نمک و مواد معدنی جدا شود و این فرآیند موجب تولید شورابه می‌شود.
ورود این شورابه به هر زیست‌بومی (چه در محیط آبی و چه در خشکی) اثرات مخرب بسیاری روی جانداران حاضر در آن محیط گذاشته و تعادل را در آن زیست‌بوم بر هم می‌زند و حتی می‌تواند باعث مرگ مرگ بسیاری از جانداران زیست‌بوم شود.
روش‌های حرارتی، غشایی و هیبریدی سه روش متداول شیرین‌سازی آب در دنیا هستند؛ با توجه به وجود نیروگاه‌های متعدد برق و سواحل طولانی در مناطق جنوبی کشور و مزایای روش هیبریدی، گزینه‌ی بهینه برای تولید آب شیرین در این مناطق استفاده از روش‌های هیبریدی است.
در سال‌های اخیرعربستان سعودی حتی برای تأمین آب مصرفی کشاورزی به سمت تصفیه و نمک زدایی آب دریا رفت، اما گران بودن این آب باعث شد که کشاورزی با این آب مقرون به صرفه نباشد و این طرح موفق نباشد.
چندی پیش مدیر کل برنامه ریزی دفتر کلان آب و آبفای وزارت نیرو در این باره گفت: سهم ایران از نمک زدایی آب دریا در خلیج فارس، دریای عمان و شمال آفریقا تنها ۲ درصد است و ۹۸ درصد دیگر متعلق به کشور‌های منطقه است.
فریبا گلریزان مدیرکل دفتر تجهیز منابع مالی و توسعه مشارکت آب و فاضلاب کشور در گفت و گو با خبرنگار حوزه اقتصاد و انرژی باشگاه خبرنگاران جوان در خصوص شیرین کردن آب دریا اظهار کرد :رشد جمعیت در بیشتر کشورها با رشد کشاورزی ، صنعت و شهر نشینی برای ایجاد رفاه جامعه همراه است ؛ کشور ما هم با روند نرخ رشد جمعیت و با در نظر گرفتن حداقل آب مورد نیاز خام سرانه برای توسعه همه جانبه پایدار ضروریست که از منابع آب شور خلیج فارس و دریای خزر و منابع آب های سطحی و زیرزمینی لب شور کشور با استفاده از تکنولوژی های نمک زدایی برای تأمین آب لازم بهره گیری شود.
وی ادامه داد : از سویی آب آشامیدنی, آبی است که ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و رادیواکتیو آن باید در حدی باشد که مصرف آن جهت آشامیدن، عارضه سوئی در کوتاه مدت یا دراز مدت، برای سلامت انسان، ایجاد نکند؛ از این رو وزارت نيرو در بخش آب و فاضلاب بر آن است تا با توسعه تحقيقات کاربردي و فناوري پيشرفته به‌گونه‌اي عمل نمايد تا آحاد جامعه در حد استانداردهاي ملي و بين‌المللي به آب شرب كافي و سالم و امکانات جمع‌آوري، انتقال و تصفيه بهداشتي فاضلاب دسترسي داشته باشند.
نقش آبهای لب شور در پایداری تأمین آب نواحی جنوبی
این مقام مسئول بیان کرد : استفاده از سیستم های آب شیرین کن بعنوان فرآیندی که از منبع مطمئن و پایداری مثل دریا بهره مند هستند به عنوان یک گزینه مناسب جهت تامین آب شرب نواحی جنوبی کشور قابل بررسی بوده و در شرایط فعلی که تغییرات اقلیمی، مشکل کم آبی را تشدید نموده است میتوانند به عنوان راهکار مناسب تامین آب مورد توجه و برنامه ریزی قرار گیرند ؛ استفاده از آبهای لب شور نظیر رودخانه هاو منابع زیرزمینی در نواحی جنوبی کشور نقش فراوانی در پایداری تأمین آب این مناطق دارد.
تضمین خرید آب استحصالی و پساب تصفیه شده
گلریزان ادامه داد : در این راستا قوانین و مقررات مورد نیاز طی چند سال گذشته به نحو مطلوبی تنظیم و ابلاغ گردیده است ؛ از این رو بر اساس ماده 142 قانون برنامه پنجم توسعه به وزارت نیرو اجازه داده شد تا خرید آب استحصالی و پساب تصفیه شده از سرمایه گذاران اعم از خارجی یا داخلی را تضمین نماید؛از این رو در راستای اجرای طرح های مشارکت بخش غیردولتی ، شورای اقتصاد در جلسه مورخ 21/12/1396 درخواست شماره 100/20/53679/95 مورخ 25/12/1395 وزارت نیرو در خصوص دستورالعمل ماده (20) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲) را به استناد ماده (20) قانون مذکور ، طی نامه شماره 1810378 در تاریخ 28/۱۲/1396 مورد تصویب قرار داد.
هم چنین گفت : براین اساس دستورالعمل اجرایی ماده 20 نیز در اسفند ماه سال گذشته ابلاغ شد که طبق دستور العمل ماده 20 قانون الحاق برخي از مواد به قانون تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت (2)، به وزارت نیرو و شرکت های تابع اجازه داده می شود، خرید آب استحصالی و پساب تصفیه شده از سرمایه گذاران اعم از داخلی و خارجی، آب مازاد ناشی از صرفه جویی حقابه داران در بخشهای مصرف و هزینه های انتقال آب توسط بخش غیردولتی را حسب مورد با قیمت توافقی یا با پرداخت یارانه براساس دستورالعمل مصوب شورای اقتصاد تضمین کنند.
85 طرح آب شیرین کن از طریق سرمایه گذاری بخش غیر دولتی
گلریزان بیان کرد : ؛ پروژه های آب شیرین کن در قالب قراردادی BOO احــــــداث، به مالكيت سرمايه گذار در آمده و مورد بهره برداري قرار مي گيرند؛ در حال حاضر از سال 1385 تاکنون حدود 85 طرح آب شیرین کن از طریق سرمایه گذاری بخش غیر دولتی در قالب قراردادی BOO با مبلغ سرمایه گذاری حدود 17200 میلیارد ریال و با ظرفیت حدود 474000 مترمکعب در شبانه روز در استان های یزد ، البرز ، ایلام ، بوشهر ، خوزستان ، سیستان و بلوچستان ، کرمان ، گلستان، مرکزی ، هرمزگان ، اصفهان ، سمنان ، مازندران ، گیلان، قم ، همدان و کاشان درحال ساخت ، بهره برداری و اتمام می باشند که اکثر آنها برداشت از آب دریا و تعدادی برداشت از چاه می باشند.
همچنین چندین پروژه آب شیرین کن از طریق سرمایه گذاری بخش غیر دولتی در قالب قراردادی BOO در استان های خوزستان، سیستان و بلوچستان و بوشهر در حال پیگیری و اقدام می باشندکه به زودی جهت عملیات اجرایی ابلاغ می گردند.
شهر های جنوبی کشور با حضور بخش خصوصی رو به بهبود است.
مدیرکل دفتر تجهیز منابع مالی و توسعه مشارکت آب و فاضلاب کشور عنوان کرد : در این مسیر سرمایه گذاران مهمترین نقش را در بهبود وضعیت موجود برعهده داشته اند به نحوی که در بسیاری از مناطق که همواره مشکل تأمین آب وجود داشته از جمله جزایر و شهرهای جنوبی کشور با حضور بخش خصوصی در حال حاضر آب با کیفیت و پایدار در اختیار دارند؛ امیداست با ایجاد بستر مناسب ، تقویت و اعتماد متقابل بین دو رکن اصلی مشارکت عمومی خصوصی یعنی سرمایه گذار و سرمایه پذیر روند حضور بخش خصوصی منسجم تر از گذشته تداوم بیابد.
هم چنین علی اکبری عضو کمیسیون کشاورزی آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: مهندسین مشاور ستیران با پیش بینی های دقیق به این نتیجه رسیدند که در سال ۱۳۷۸ حداقل ۵۰ میلیون از جمعیت ایران باید در اطراف سواحل خلیج فارس مستقر شوند و با استفاده از شیرین سازی آب دریا بتوانند به آب شیرین دسترسی پیدا کنند ولی متاسفانه این طرح به دلیل نبود صنعت موفق نبود.
وی ادامه داد : .
نیاز کشور ما به آب شیرین مسئله بسیار حیاتی است و ما باید برای حل این مسئله تلاش کنیم در حال حاضر بیشتر تراکم جمعیت کشور در مرکز و شهرهای کویری مستقر هستند و دولت ناچار است برای تامین آب از غرب کشور به سایر استان‌ها هزینه‌های زیادی را متقبل شود .
اکبری بیان کرد : در برنامه ششم توسعه دولت مکلف شد آب حداقل ۳۰ درصد از شهرهای حاشیه خلیج فارس را تامین کند و این کار مستلزم شیرین کردن آب دریاست که طی برنامه ریزی های دقیق باید به طور جدی مورد توجه قرار بگیرد.
این نماینده مجلس شورای اسلامی ادامه داد: کشورهای خلیج فارس غالب نیازهای آبی خود را از آب دریا تامین می‌کنند و باید توجه داشت که در ایران این مسئله بسیار ضروری است و در آینده میتواند مفید واقع شود.
وی درباره هزینه های شیرین کردن آب دریا گفت : در صورت نهایی شدن این طرح دولت باید هزینه‌های زیادی را پرداخت کند به طور مثال برای تامین آب بندرعباس این آب شیرین باید از ۲۵۰ تا ۳۰۰ کیلومتری میناب منتقل شود و به طبع این کار هزینه زیادی به همراه دارد.
اکبری در پایان عنوان کرد : 75 درصد آب کشور از طریق آب های زیرزمینی تامین می شوند و این آب زیر زمینی روبه کاهش است.
طبق قانون اولویت آب ناگزیریم از هر راهی که به صرفه و مفید است برای شیرین کردن آب مصرفی کشور استفاده کنیم ؛ شیرین کردن آب دریا با وجود هزینه های زیاد و محدودیت های احتمالی زیست محیطی بسیاربه صرفه است.
بیشتر بخوانید:مصرف آب شرب تهرانی ها، ۲۰ درصد بیشتر از بقیه شهر‌ها
با بررسی جوانب مختلف و نقاط قوت و ضعف تجهیزات تصفیه آب صنعتی مانند دستگاه‌های آب شیرین کن می‌توانیم به این نتیجه برسیم که درنهایت تصفیه آب دریا می‌تواند به سود ما باشد یا نه، ولی به نظر می‌رسد با وجود مشکلات ذکر شده و کمبود آب شیرین بر روی کره زمین بهترین راه حل شیرین کردن آب دریاهاست است؛ همه ما برای ادامه حیات به آب سالم و بهداشتی نیاز داریم و آب شیرین کن‌ها می‌توانند چنین آبی را برای ما تولید کنند.
هم چنین در حال حاضر روزانه از مجموع ۹۰ میلیون مترمکعب شیرین سازی آب دریا در جهان، حدود ۲۲ میلیون مترمکعب شیرین سازی آب دریا در خلیج فارس انجام می شود که سهم ایران از این مقدار تنها ۲۰۰ هزار مترمکعب است.
انتهای پیام/