آثار میان‌رسانه‌ای راهی برای زنده ماندن و رشد کتاب کودک
جریان فزاینده و مورد استقبال تولید محصولات میان‌رسانه‌ای برای مخاطبان کودک و نوجوان در نحله‌ها و گونه‌های مختلف در سراسر جهان رو به گسترش است.
خبرگزاری تسنیم، سید‌علی کاشفی‌خوانساری:
به دلیل رواج رسانه‌های جدید و همچنین مشکلات ناشی از تحریم و...
عده‌ای از افول کتاب کودک صحبت می‌کنند.
اما ناشران بزرگ کتاب کودک در جهان، حرکت به سمت طراحی و تولید کتاب‌های چند رسانه‌ای را پیش گرفته‌اند.
این نوشته به زمینه‌ها و ویژگی‌های چنین آثاری می‌پردازد.
جریان فزاینده و مورد استقبال تولید محصولات میان‌رسانه‌ای برای مخاطبان کودک و نوجوان که در نحله‌ها و گونه‌های مختلف در سراسر جهان رو به گسترش است، از نظر اندیشه و مبانی نظری عمدتاً بر یک یا چندنظریه از سه نظریه زیر متکی و از آن منشعب است:
در هم‌تنیدگی قالب‌های هنری در سپهر پست مدرن
تفکر مدرن که برآمده از عصر رنسانس و به دنبال آن انقلاب صنعتی بود، با نگاهی پوزیتیویستی و راسیونالیستی سعی در طبقه‌بندی و مرزبندی همه عالم داشت.
این نگاه از علوم تجربی و اصحاب دایرةالمعارف به علوم انسانی و هنر نیز تسری یافت و سبب تفکیک هرچه بیشتر قالب‌ها و گونه‌های ادبی شد.
با سست‌شدن پایه‌های مطلق‌نگر مدرنیسم و آغاز دوران پست‌مدرن، تردیدهای جدی درباره مرز انواع ادبی مطرح شد و شاهد در هم‌تنیدگی انواع قالب‌ها هستیم.
امروز دیگر تفکیک انواع ادبی موضوعیت ندارد و مثلاً با آثاری رو‌به‌رو هستیم که همزمان نمایش، نمایشگاه عکاسی و کنسرت موسیقی هستند یا محصولاتی که در آن واحد کتاب، مجله، بازی کامپیوتری و انیمیشن را در خود دارند.
تلقی «کالای فرهنگ» از جلوات فرهنگ و هنر و رجحان وجه اقتصادی
یکی دیگر از پیامدهای زیر سؤال رفتن مدرنیته و تفکر مدرن، تلقی کالا‌بودن از محصولات و آثار هنری و شکل‌گیری ترم صنایع فرهنگی است.
این دیدگاه که نخست در میان متفکران مکتب فرانکفورت مطرح شد، هنر و ادبیات را در جوامع صنعتی و سرمایه‌محور، دیگر نه مقوله‌ای فردی و معنوی بلکه محصولی تولید شده برای بازار فروش ارزیابی می‌کرد.
کالا شدن فرهنگ که ناشی از تفکر سرمایه‌داری و حاکمیت بازار بود، مبحث مخاطب و ذائقه او را به یکی از موضوعات اصلی بوتیقا و زیبایی‌شناسی فرهنگ و هنر بدل کرد.
مشتری‌مداری و امپاتی در هنر، تولید براساس تنوع سلایق و به دنبال آن مباحث زیربنایی اقتصاد فرهنگ از همین منظر شکل گرفت و گسترش یافت.
مرچندایزینگ یا تولید محصولات جانبی و تکمیلی، اقتصاد سینما و انیمیشن را با هدف هم‌افزایی به کتاب، مطبوعات، نرم‌افزار، بازی‌ها، عروسک‌ها، لوازم‌التحریر، اسسوری، دکوراسیون، و ...
پیوند داد و در عرصه نظری نظریه‌های مخاطب‌محوری همچون خوانش‌های متکثر، مرگ مؤلف، معناهای ممکن، متون تعاملی، چندصدایی و ...
بروز یافت.
نظریات چند‌رسانه‌ایِ مخاطب محور
نظریات چند‌رسانه‌ای ریشه در مباحث شناخت‌شناسی دارد که از سرفصل‌های اصلی فلسفه بوده است.
این مباحث از شناخت‌شناسی پا به حوزه ارتباطات گذاشت و ضمن پیوند با موضوعاتی چون سواد، درک مطلب، خوانش، سواد رسانه‌ای و ...
به یکی از موضوعات جدید گفتمان نقد آثار ادبی و هنری بدل شد.
این نظریات از تغییرات و تأثیرات متقابل معنا و قالب در شرایط برگردان و انتقال از یک نظام نشانه‌ای به نظام نشانه‌ای دیگر صحبت می‌کند.
مثلاً در کتاب‌های تصویری متن و تصویر قالب و محتوایی مجزا دارند، اما کنار هم قرارگرفتن آنها، موجب شکل‌گیری معناهای جدیدی میشود که با معنای اول و دوم متفاوتند.
مخاطب‌محوربودن ویژگی و نقطه تمایز این نظریات جدید است که برخلاف سنت مکاتب نقد که جملگی متن‌محور بودند، بار اصلی رمزگشایی و ارزش‌گذاری را به دوش مخاطب می‌گذارد.
با گسترش و نضج نظریات چند‌رسانه‌ای و مخاطب‌محور، شاهد شکل‌گیری نسل جدیدی از محصولات فرهنگی هستیم که میان‌رسانه‌ای هستند و ایده‌های ارائه شده در رسانه‌های مختلف توسط مشتری(مخاطب)، ترکیب و بازتولید و بازخوانی می‌شوند.
***
برخلاف سایر ایده‌های آوانگارد هنری، ایده محصولات میان‌رشته‌ای نه در محافل نخبگانی و هنرمندانه که بیشتر در میان کالاهای فرهنگی ویژه کودکان نمود یافته است و این پدیده ناشی از سنخیت ذاتی و خورند مبانی این آثار با دنیای کودکان است.
هنر و ادبیات کودکان ماهیتاً تمایزی آشکار با سایر شاخه‌های هنر دارد و آن مفروض بودن مخاطبان در زایش و خلق آن از بدو فکر اولیه است.
به تعبیری ادبیات کودکان ذاتاً مخاطب‌محور است و مباحث مربوط به مصرف و مشتری، نه پیوستگی بیگانه که از ستون‌های ذاتی پیدایی آن است.
بر همین اساس است که رویکردهای کودک‌گرا در نقد ادبیات کودک و نوجوان به نحله غالب متون نظری این حوزه در دهه‌های اخیر بدل شده و تولیدات تعاملی و مخاطب محور برای خردسالان، کودکان و نوجوانان روز‌به‌روز اشاعه و تنوع بیشتری می‌یابد و گاهی براساس یک شخصیت بیش از صد محصول متنوع و میان‌رسانه‌ای تولید میشود.
وب سریز، فَن سریز، موشن‌گرافی، انیمیشن، گیم، عروسک، اسباب‌بازی، بازی، فوتو رمان، بوکازین، استوری‌پارکز، کامیک‌ها، موزه‌های شخصیت، فانی دابینگ، کارائوکه، دابسمش، لایف‌تم‌ها و ...
همگی از ده‌ها مقوله و مصداق جدید کالاهای فرهنگی کودکان و تین‌ایجرها هستند که بر این مبنا بروز و ظهور یافته‌اند.
برخی حرکت‌ها برای تولید محصولات میان رشته‌ای در ایران نیز شکل گرفته که برای نمونه به برخی از آنها اشاره میشود:
برپایی نشست تخصصی کتاب ـ اسباب‌بازی در سرای اهل قلم کودک و نوجوان در سال 94
برپایی سه دوره جشنواره صنایع فرهنگی فیروزه توسط وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی
جشنواره ایده‌یابی محصولات فرهنگی کودک (کودک آنلاین) با حمایت وزارت ارتباطات
پیش‌بینی بخش استارتاپ‌های کتاب‌محور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب
تشکیل مجمع فعالان محصولات کودک و نوجوان (با حمایت قرارگاه خاتم‌الاوصیا)
تولید کتاب از چند انیمیشن، تولید کتاب‌های صوتی، پادکست‌های کودک، مجلات دیجیتال و ...
برپایی همایش، کارگاه‌ها و جشنواره‌های کتاب تصویری
بی‌شک اشاعه و رواج هوشمندانه محصولات چند رسانه‌ای و میان رسانه‌ای کودکان در ایران و عبور کتاب کودک ایران از فضای سنتی به مدرن نیازمند فعالیت‌ها و برنامه‌هایی است که برخی از این قرارند:
دامن‌زدن به مباحث نظری، نقادانه و آسیب‌شناسانۀ صنایع فرهنگی کودکان و محصولات میان‌رسانه‌ای از طریق نشست، همایش، چاپ کتب ترجمه و تألیف و مجلات تخصصی ایجاد پیوند میان تشکل‌ها و انجمن‌های تولیدکنندگان کتاب، اسباب بازی، انیمیشن، نوشت افزار، مطبوعات کودک، نرم افزار، و ...
تغییر برنامه موسسات بزرگ دولتی و حرکت به سمت کاهش تولید محصولات تک‌قالبی و تولید محتوا در مدیوم‌ها و مدیاهای چندگانه سیاست‌گذاری دولتی و زمینه‌سازی برای حضور و مشارکت بخش خصوصی در تولید محصولات چند‌رسانه‌ای و میان‌رسانه‌ای از طرق کوبرندینگ و ساب لایسنس و همچنین برپایی نمایشگاه ها و جشنواره های ترویجی و تشویقی اصلاح قوانین و مقررات دولتی و اداری به نحوی که تولید این محصولات نیازمند مجوزهای چندگانه و دشوار نباشد.
انتهای پیام/
