روزشمار پایان «محرم تا محرم» در گرگان/رونق آئین‌های مذهبی پاسرو
گرگان- طرح بازآفرینی بافت تاریخی گرگان که چهار سال قبل با بهسازی و مرمت تکایای مرکز محله دوشنبه‌ای آغاز شد؛ حالا روزشمار پایان طرح «محرم تا محرم» در نخستین بافت ثبت شده کشور کلید خورده است.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- زهرا بهرامی: طرح بازآفرینی بافت تاریخی گرگان در سال ۱۳۹۴ با مرمت تکایای مرکز محله دوشنبه‌ای آغاز شد و قرار شد هر سال بخشی از تکایای چهار محله سرچشمه، دربنو، سبزه مشهد و دوشنبه ای مرمت و بهسازی شود اما در فاصله کوتاه محله پاسرو هم به این طرح اضافه شد تا با احیاء تکیه پاسرو پس از ۱۰ سال وقفه آئین های مذهبی محرم در این محله تاریخی دوباره رونق یابد.
بافت تاریخی گرگان در سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید اما بعد از گذشت حدود ۸۴ سال تمام ارزش‌های معماری دوره سلجوقی تا پهلوی این بافت در حال از بین رفتن بود تا به خاطره‌ها بپیوندد.
در سال ۱۳۹۴ طرح بازآفرینی شهر بافت تاریخی گرگان که اقدام مشترک برای ارتقاء زیست پذیری و بهبود کیفیت زندگی درمحدوده‌ها و محلات هدف بازآفرینی شهری با رویکرد فرهنگی و پتانسیل‌های بومی استان گلستان بود، با مرمت تکایای پنج محله تاریخی بافت آغاز شد.
هرچند برخی از دستگاه‌ها مانند شهرداری با کمی تاخیر پای کار آمدند اما هم‌اکنون بیشتر تکایای پنج محله هدف مرمت و بازسازی شده‌اند.
بازآفرینی شهری گرگان نماد اقدام مشترک دستگاه‌ها
مدیرکل راه و شهرسازی استان گلستان درباره اجرای طرح بازآفرینی در گرگان به خبرنگار مهر اظهار کرد: بافت تاریخی گرگان جزو نخستین بافت‌های تاریخی دارای مصوبه در کشور بود و شرکت عمران و بهسازی شهری از سال ۹۴ به طور جدی مرمت و بهسازی بافت تاریخی گرگان را آغاز کرد و مطالعات زیادی روی این پروژه داشت.
هرچند دولت مرمت و بهسازی کل تکایای این پنج محله را پروژه ناتمام تلقی می‌کند اما شرایط دولت مانند گذشته نیست و با این شرایط پرداخت و اسناد خزانه دوساله پیمانکاران رغبتی ندارند در این بخش مشارکت کنند حسین محبوبی با اشاره به اینکه در شمال کشور با توجه به سبک خاص معماری هیچ شهری مانند گرگان دارای بافت تاریخی حفظ شده نیست اجرای طرح بازآفرینی شهری گرگان را نماد اقدام مشترک دستگاه‌ها دانست و افزود: اداره کل راه و شهرسازی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، استانداری گلستان و شهرداری گرگان، نهادهای اصلی این پروژه بودند و در کنار آن هم هر جایی نیاز بود نهادها یا گروه‌های دیگر کمک کردند.
مدیرکل راه و شهرسازی استان گلستان به روند اجرای بهسازی تکایای دوشنبه‌ای اشاره کرد و گفت: مرکز محله دوشنبه‌ای نخستین پروژه ما بود که مرمت و بهسازی آن از سال ۹۴ آغاز شد و کار ضلع شمال غربی آن در سال ۹۵ به پایان رسید.
وی با بیان اینکه سپس از سال ۹۶ کار در ضلع جنوبی تکایای کبیر و ضلع شرقی این مرکز محله آغاز شد، ادامه داد: یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان از اعتبارات ملی از محل اعتبارات شرکت عمران و بهسازی شهری برای پروژه بافت تاریخی گرگان در نظر گرفته شده که باید در تمام مرکز محله‌های بافت تاریخی گرگان تقسیم شود.
وی با اشاره به اینکه اهالی و ساکنین مرکز محلات همکاری بسیار خوبی بابرای مرمت و احیاء دارند و به معنای واقعی دارای حس تعلق به این محله هستند، اضافه کرد: در سال گذشته هفت قرارداد مرمت و بهسازی منعقد شده که اعتبارات آن جذب شده و عملیات اجرایی آن در مراحل پایانی است.
تکایا پاتوق‌های اجتماعی مرکز محلات گرگان
جزییات بیشتر طرح احیاء بافت تاریخی گرگان را از مدیر دفتر بهسازی و احیاء بافت تاریخی گرگان جویا شدیم و حسین کتولی با یادآوری اینکه بر اساس پتانسیل‌های هر شهر نقطه عطف بازآفرینی شهری تعریف می‌شود، به خبرنگار مهر اظهار کرد: در فرآیند ارتقتء کیفیت فضاهای عمومی و ارتقاء زندگی شهری که بخشی از آن کالبدی و یا غیرکالبدی می‌تواند باشد به این نکته توجه می‌شود که در هر محله کدام محور تقویت شود که موثرتر باشد و سپس پروژه محرک توسعه تعریف می‌شود و این فرآیند تعمیم پیدا می‌کند تا کل آن محله یا بافت رونق پیدا کند.
وی با این توضیح که در برخی از محلات، بازار و یا مسجد و … می‌تواند نقطه عطف باشد، افزود: آن زمان که فرآیند بازآفرینی شهری در بافت تاریخی گرگان آغاز شد گرگان دارای مجموعه‌ای از محلات بود که مبتنی بر تکایا بودند.
وی ادامه داد: شاخصه گرگان نسبت به همه شهرهای این بود که تکایای خانوادگی دور تا دور محوطه اصلی هر محله وجود دارد که در طول محرم تکیه هستند و غیر محرم فضای خدماتی می‌شوند و خود این موضوع به محله رونق می‌دهد و تکایا پاتوق اجتماعی هستند که مردم آن را مرکز ثقل محله می‌شناسند.
مدیر دفتر بهسازی و احیاء بافت تاریخی گرگان اضافه کرد: برهمین اساس در سال ۹۴ شرکت بازآفرینی شهری ابتدا طرح «محرم تا محرم» را به اجرا گذاشت تا در راستای اجرای آن از این محرم تا محرم سال بعد بخشی از تکایای بافت تاریخی گرگان احیاء و بهسازی شوند.
وی توضیح داد: در طول زمان برخی از تکایا مانند پیرتکیه از یک تکیه به سه یا پنج تکیه تبدیل شده بودند و در بعضی از آن‌ها هم سقف سفالی برداشته شده بود و از حلب و ایرانیت استفاده شده بود و در تعدادی از تکایا هم ساختار عوض شده بود و درب و پنجره‌های آلومنیومی و آهنی جای درب و پنجره‌های چوبی را گرفته بودند؛ در راستای اجرای طرح محرم تا محرم تلاش شد بدون اینکه دخالتی در روابط اجتماعی تکایا بشود در جهت تقویت آن‌ها کار انجام شود.
کتولی تصریح کرد: تکایا خیلی زیاد بود ابتدا چهار محله سرچشمه، دربنو، سبزه مشهد و دوشنبه‌ای را به عنوان پایلوت انتخاب کردیم؛ بعد از یکسال که کار شروع شد قرار بود متناسب با بودجه هر سال یک یا دو تکیه را با کمک مردم احیاء کنیم.
اوقاف پای کار آمد مرمت تکایای پاسرو در اولویت قرار گرفت
وی خاطرنشان کرد: همان ابتدا متولیان تکایای پاسرو آمدند و تقاضا کردند پاسرو هم اضافه شود چراکه تکایای محله آن‌ها کلاً از رونق افتاده بود.
کتولی به دلایل بی‌رونقی تکایای پاسرو اشاره و بیان کرد: ۱۰ سال قبل آن‌ها می‌خواستند ساخت و ساز انجام دهند و میراث فرهنگی جلوی آن‌ها را گرفته بود و یک ساختمان بدون سقف و درب و پنجره روی دستشان مانده بود و ۱۰ سال بود مراسم محرم آن‌جا انجام نمی‌شد؛ آن‌ها درخواست کردند پاسرو در اولویت قرار گیرد چرا که بقیه تکایا رونق اولیه داشتند.
یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان از اعتبارات ملی از محل اعتبارات شرکت عمران و بهسازی شهری برای پروژه بافت تاریخی گرگان در نظر گرفته شده که باید در تمام مرکز محله‌های بافت تاریخی گرگان تقسیم شود وی گفت: خود متولیان تکیه حاضر به همکاری شدند و اوقاف اعلام آمادگی کرد و از سهم موقفه‌ای مجموعه بخشی از هزینه‌های بهسازی و مرمت را تقبل کرد حتی چون بودجه دولتی دیرتر می‌آمد ابتدا از پول اوقاف استفاده شد.
وی افزود: از سال ۱۳۹۴ تاکنون ۳۵ تکیه در بافت تاریخی گرگان احیاء و بهسازی شد اما سطح دخالت‌ها متفاوت بود؛ مثلاً تکیه پاسرو و ضلع شرقی تکیه سبزه مشهد مرمت جامع شد (داخل، سقف، توکاری و …) اما بخشی از تکایا پوسته‌ای مرمت شدند.
کتولی ادامه داد: وقتی بخشی از تکایا مرمت شدند مردم دیدند این حالت چقدر زیباتر بوده و به هویت آن‌ها نزدیک‌تر است و چقدر به فضای شهری و جذب گردشگر و توریسم کمک می‌کند مردم راغب‌تر شدند و هنوز یکسال نبود که کار آغاز شده بود اما با حجم زیادی متقاضی مواجه شدیم که حاضر بودند با سهم آورده خودشان مرمت و بهسازی انجام شود.
وی با این توضیح که پس از یکسال محرک توسعه اتفاق افتاد، تصریح کرد: هم‌اکنون مرمت و بهسازی تکایای دربنو در ضلع شرقی باقی مانده نه بخاطر اینکه دولت نخواسته بلکه قرارداد هم منعقد شد بلکه به دلیل فوت یکی از متولیان نتوانستند آن را پیگیری کنند و در دوره قرارداد در اختیار قرار دهند.
مدیر دفتر بهسازی و احیاء بافت تاریخی گرگان با بیان اینکه مرمت و بهسازی تکایای محله سرچشمه پایان یافته، توضیح داد: مرمت تکایای ضلع شرقی و جنوبی محله سبزه مشهد به‌طور کامل انجام شده و دو ضلع دیگر باقی مانده، در محله دوشنبه‌ای بخشی از بهسازی تکیه جوانان باقی مانده که تا پایان سال به اتمام می‌رسد.
وی با اشاره به اینکه بهسازی و مرمت یک ضلع محله پاسرو باقی مانده است، بیان کرد: این محله شرایط پیچیده‌ای بین افراد وجود دارد نه اینکه راغب نباشند بلکه به دلیل معارض‌های موجود مثلاً متولی اوقاف است؛ یکی مستاجر است و دیگری سرقلی دارد و … کار دچار مشکل شده است.
کتولی خاطرنشان کرد: هرچند دولت مرمت و بهسازی کل تکایای این پنج محله را پروژه ناتمام تلقی می‌کند اما شرایط دولت مانند گذشته نیست و با این شرایط پرداخت و اسناد خزانه دوساله پیمانکاران رغبتی ندارند در این بخش مشارکت کنند و دولت هم با ورود به این پنج محله محرک توسعه اصلی را رقم زده و تا حدود بسیار زیادی به هدف که ارتقاء کیفیت است نزدیک شده است.
در حالی که بخش قابل توجهی از تکایای پنج محله هدف بازآفرینی شهری مرمت و بهسازی شده‌اند و طرح محرم تا محرم در گرگان به روزشماری پایان کار خود نزدیک می‌شود، اما همچنان بافت تاریخی گرگان نیازمند اقدام مشترک برای رسیدن به احیاء کل بافت است.
