«بانوی سردار» مدافع مشروطیت
سردار بی بی مریم بختیاری به چراغ افتخار بختیاری معروف است، او در وقایع جنگ جهانی اول نیز مانند مردان وارد معرکه شد و خدمات ارزنده‌ای ارائه داد، آزادی خواه و ظلم ستیز بود و نیازمندان را دستگیری می‌کرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، تخت فولاد مدفن بزرگان، دانشمندان، عرفا و هنرمندان بسیاری است که نزد مردم شناخته شده هستند، با این وجود هنوز هم بسیاری از بزرگان مدفون در این مجموعه تاریخی و مذهبی با وجود اثرات قابل توجه بر جامعه ایرانی و اسلامی به اندازه کافی شناخته شده نیستند.
به همین سبب خبرگزاری تسنیم در سلسله گزارش‌هایی به معرفی این بزرگان می‌پردازد.
به بهانه پخش سریال «بانوی سردار» در این گزارش به معرفی بی بی مریم بختیاری دختر حسین‌قلی‌خان می‌پردازیم.
سردار مریم بختیاری؛ دختر حسینقلی خان، متولد سال 1292 قمری، نویسنده ایرانی و از فعالان انقلاب مشروطه بود.
از سرآمدان زنان ایل بختیاری.
در زمان فتح تهران و ورود نیروهای بختیاری به شهر، این زن مردانه پشت بام خانه‌اش در تهران را سنگربندی کرد و همراه با عده‌ای سوار بختیاری به دفاع از مشروطیت پرداخت.
وی در جنگ جهانی اول کمک‌های زیادی به فقرای شهر اصفهان کرد و نیز تکفل 50 نفر فقیر را برعهده داشت.
فرزندش علی مردان خان علیه حاکمیت زور و قلدری رضاشاه قیام کرد که در همین راه کشته شد.
مراتب اخلاقی و ملی در عدم تسلیم پناهندگان خود، او را در تاریخ ملل زنی ممتاز و بی نظیر ساخته بود.
به گفته باستانی پاریزی تاریخ‌دان و پژوهشگر، او «چراغ افتخار بختیاری» بود.
بی بی مریم سرانجام در سال 1316 شمسی در اصفهان از دنیا رفت.
آشنایی با «چراغ افتخار بختیاری»؛ سردار بی بی مریم
از آنجا که زندگی ایلی با مشارکت و همراهی زن و مرد همراه است، زنان نیز عرصه گسترده‌ای برای نشان دادن قابلیت‌های خود می‌یابند.
در میان ایل بختیاری زنان نامدار زیادی وجود دارد.
از آن میان شاید بتوان گفت سردار مریم یا بی بی مریم بختیاری از همه سرآمدتر باشد.
دختر حسینقلی خان، بزرگترین حکمران منطقه بختیاری که از او به عنوان مقتدرترین ایلخانی تاریخ بختیاری یاد می‌شود و تنها فرزند بی بی فاطمه، دختر علی رضاخان است که بعد از گرفتاری محمدتقی خان به ریاست ایل چهارلنگ برگزیده شد.
دوران خردسالی بی بی مریم با مرگ پدرش حسینقلی خان ایلخانی همراه شد.
ماجرای مرگ این خان بختیاری در منابع بسیاری آمده است.
خلاصه آن این است که به دنبال سوءظن دربار و خصوصاً ناصرالدین شاه، شاه قاجار که از قدرت و هیبت ایلخانی نگران بود و از اتحاد او با فرزندش ظل السلطان می‌ترسید، به ظل السطان دستور داد که ایلخانی را به قتل برساند.
بدین ترتیب در عصر روز 27 رجب 1299 ایلخان به همراه فرزندانش اسفندیارخان و علی قلیخان در جشنی در میدان نقش جهان، که ظل السلطان ترتیب داده بود، دعوت شدند.
پس از پایان مراسم وقتی ایلخان به خوابگاهش بازگشت به وسیله مأموران دولتی به قتل رسید و صبح خبر دادند که خان بختیاری سکته کرده و پیکر او را با احترام در تخت فولاد اصفهان به خاک سپردند.
آموزش سردار مریم بختیاری توسط برادرش حاج قلی خان
بی بی مریم در مورد این حادثه و جفای عموهایش با خانواده‌اش، مطالب تلخی را بازگو می‌کند.
دورانی که 7 سال آوارگی و تحقیر را در پی داشت.
وی بعد از مرگ پدرش، تحت سرپرستی برادران خود خصوصاً حاج علی قلی خان سردار اسعد قرار گرفت و به گفته خودش خواندن و نوشتن را مستقیماً تحت نظر وی آموخته و در زمینه مطالعه تاریخ به وسیله او تشویق می‌شد.
بی بی مریم در طول زندگیش دو بار ازدواج کرد.
اول بار به عقد علی قلی خان، پسر محمدعلی خان چهارلنگ محمود صالح در آمد.
بنا بر صلاحدید پدرش برای مهار قیام محمدعلی خان چهارلنگ، علیه حاکمیت قاجار و به منظور همراهی ایل محمود صالح چهارلنگ با حاکمیت حسین قلی خان و تثبیت پایه‌های قدرت وی، بی بی مریم را به عقد علی قلی خان 25 ساله در آورده بودند.
به گفته بی بی مریم این ازدواج 4 سال و 6 ماه به طول انجامید.
حاصل این ازدواج 3 پسر به نام‌های محمدعلی خان، علی مردان خان و سهراب خان بود.
با وفات شوهرش، علی قلی خان، بی بی مریم که حدوداً بیست ساله بود، به خانه پدری بازگشت.
ولی بعد از چند سال دوباره تحت فشار برادران و اطرافیان خود و علی‌رغم میل باطنی‌اش به سال 1313 قمری به عقد فتح الله خان؛ سردار ارشد پسر عموی خود، مصطفی قلی خان، در آمد و آن گونه که خود در دست نوشته‌هایش آورده، مصیبت‌های فراوانی را از این ازدواج متحمل شده بود.
بی‌اعتنایی فتح الله خان نسبت به خانواده و همچنین اموال و املاکی که ایلخانی در اختیار او و برادرانش فرج الله خان گذاشته بود، حس طمع خوانین را بر می‌انگیخت و باعث درگیری شدید مابین بی بی مریم و برادرانش شد.
بی بی مریم در سن 30 سالگی از فتح الله جدا شد.
حاصل این ازدواج 8 فرزند بود که اکثر آنها در سن طفولیت از دنیا رفتند.
از آن میان مصطفی قلی خان شهرتی کسب کرد و بعدها داماد سردار ظفر شد.
مصطفی قلی خان جزو نخستین دسته شاگردان اعزامی به اروپا توسط سردار اسعد بود که با شروع جنگ جهانی اول به وطن برگشته در سورشجان و مصطفی آباد سکونت اختیار کردند.
بی بی مریم؛ شیرزنی شجاع و آزادی خواه
تبلور رنج‌ها و مصیبت‌های زمان کودکی و وقایع زمان نوجوانی و جوانی موجب می‌شود که از بی بی مریم، شیرزنی شجاع و آزادی خواه ساخته شود تا آنجا که در زمان فتح تهران و ورود نیروهای بختیاری به شهر، این زن، مردانه پشت بام خانه‌اش در تهران را سنگر بندی کرد و همراه با عده‌ای سوار بختیاری به دفاع از مشروطیت پرداخت و شخصاً تفنگ بر گرفته و علیه عمال محمدعلی شاه جنگید.
بی‌بی مریم در وقایع جنگ جهانی اول نیز مانند مردان وارد معرکه شد.
گارثویت استاد تاریخ و پژوهشگر بختیاری او را پیرزنی برجسته که دارای روحی سرکش و فکری مستقل است می‌داند که در تعیین حیات بختیاری در جنگ جهانی اول نقش مهمی را ایفا کرد.
در این جنگ خوانین بختیاری طالب آن بودند که صاحب قدرت بیشتری شوند و بروز جنگ جهانی اول و آشفته شدن اوضاع فرصتی به خوانین جوان داد تا عرض اندامی کنند.
آنها به قوای عثمانی پیوسته و خود بی بی مریم نیز فرماندهی یک عده سرباز آلمانی را در بختیاری به عهده گرفت.
استدلال واسموس آلمانی بیش از هر کس در بی بی مریم و ابراهیم خان ضرغام السلطنه و فتح علی خان بختیار سردار معظم مؤثر واقع می‌شود.
در این اوقات به مناسباتی چند شارژدافر آلمانی برحسب خواهش خودش و دعوت بی بی مریم از پردانبه به سورشچان آمد.
همراهان وی قریب یک صد و پنجاه نفر بودند.
تا این که سردار محتشم که در این موقع از انگلیس جانبداری می‌کرد، به دستور ارباب برای قلع و قمع آنها راهی بختیاری شد.
از آنجا که او در این موقع ایلخان بختیاری بود، مجاهدین پراکنده شدند و یا از خطه بختیاری گریختند.
تا این که در جبهه روسیه موفقیت‌هایی حاصل شده و روس‌ها بر اصفهان مسلط شدند و به غارت اموال مخالفان خود پرداختند.
از جمله، اموال حاج آقا نورالله نجفی و بی بی مریم را غارت کردند.
در این زمان فن کاردرف، شارژدافر سابق آلمان در منطقة اصفهان و بختیاری به سر می‌برد.
او مدت سه ماه و نیم در خانه ضرغام السلطنه و مدتی هم در خانه بی بی مریم در سورشجان مخفی بود تا این که بی بی مریم وسایل استخلاص آنها را فراهم کرد و روانه خاک عثمانی کرد.
کمک بی بی مریم به مردم اصفهان و توجه به فقرا
توقف رجال سیاسی و فرهنگی در خانه سردار مریم در طول جنگ جهانی اول از نکات مورد اشاره در منابع است.
از آن میان می‌توان از حسن وحید دستگردی، شاعر و نویسنده معروف نام برد.
وی که در هنگام جنگ جهانی اول اشعار زیادی علیه استعمارگران روس و انگلیس و نیز به طرفداری از کشور آلمان سروده بود، پس از تصرف اصفهان به وسیله نیروهای روسیه، به خاک بختیاری و خانه سردار مریم گریخت.
بنا به منابع معتبر بی بی مریم در زمان جنگ جهانی اول در اصفهان کمک‌های شایانی به مردم فقیر و گرسنه کرد.
به حدی که به قول روزنامه مفتش ایران در این زمان وی مبلغ 500 تومان برای اعانه به فقرای شهر کمک کرد و نیز تکفل 50 نفر فقیر را بر عهده داشت.
بی بی مریم در دوره رضاشاه شاهد قیام جوانمردانه فرزندش علی مردان خان علیه حاکمیت زور و قلدری رضاشاه بود.
بعید نیست که بگوییم این حرکت با پشتیبانی و رهبری شخص بی بی مریم در سال 1307 شمسی بوده باشد.
قیامی که سرانجام به کشته شدن علی مردان خان انجامید.
وفات بی بی مریم در 70 سالگی
بی بی مریم در سال 1316 در سن 70 سالگی در حالی که غم فوت فرزند روحش را آزرده بود، جهان خاکی را وداع گفت و در تخت فولاد اصفهان، تکیه بختیاری، در مزاری که با کاشی‌های سبز پوشانده شده، به خاک سپرده شد.
مراتب اخلاقی و ملی بی بی مریم در عدم تسلیم پناهندگان خود، او را در تاریخ ملل زنی ممتاز و بی نظیر ساخته بود.
و به گفته باستانی پاریزی، مورخ مشهور، «چراغ افتخار بختیاری » بود.
آن قدر که وحید دستگردی نیز در مدح وی قصیده‌ای به عنوان « نوید فتح» سروده است.
تجلیل رهبر معظم انقلاب از شخصیت بانو بی بی مریم بختیاری
رهبر معظم انقلاب در دیدار دست‌اندرکاران ستاد نکوداشت شیر علیمردان خان در 26 اسفند 92، معرفی و تجلیل از شخصیت‌های تاریخی برجسته، فداکار و مجاهد در میان اقوام ایرانی را که خالصانه و صادقانه علیه استبداد مبارزه کرده‌اند، کاری بسیار بجا و شایسته خواندند و تأکید کردند: آنچه که در معرفی این شخصیت‌ها اهمیت دارد برجسته‌سازی جهت‌گیری‌ها و عقاید و انگیزه‌های دینی در حرکت‌ها و قیام‌های ضد استبدادی است.
حضرت آیت الله خامنه‌ای با اشاره به گمنام ماندن بسیاری از شخصیت‌های برجسته بختیاری نظیر مرحوم علیمردان خان و ضرورت شناسایی و معرفی این شخصیت‌ها خاطرنشان کردند: ویژگی برجسته علیمردان خان مبارزه علیه استبداد رضاخانی با الهام گرفتن از عقاید و احساسات دینی است.
مهم‌ترین برجستگى علیمردان‌خان حضور در جنگ بختیارى‌ها در مشروطه نیست – آن‌وقت یک جوانى بوده، هجده نوزده سال یا بیست سالش بوده – مهم‌ترین کارش مبارزه با رضاخان است که بعد هم دستگیر شد و اعدام شد به دست رضاخان.
و ایستادگى کرد.
...
مادر او – بى‌بى [سردارمریم بختیاری]- ضد انگلیسى و ضد بیگانه بوده؛ واقعاً این هم نشان‌دهنده این است که چگونه تربیت مادر، شخصیت فرزند را اصلاً شکل می‌دهد؛ یعنى این مادر توانست این بچه را این‌جور بار بیاورد که یک شخصیت برجسته‌اى بشود.
تجلیل از شخصى مثل علیمردان‌خان و مادر او و شخصیّت‌هایى از این قبیل که مبارزه کردند با استبداد و با رضاخان و با سلسله پهلوى، کار شایسته‌اى است.
سریال بانوی سردار؛ روایت‌گر زندگی سردار مریم
بانوی سردار نام سریالی است که اخیرا در رابطه بی بی مریم بختیاری ساخته شده است.
پرویز شیخ طادی کارگردان این مجموعه است.
این مجموعه تلویزیونی از تولیدات صدا و سیمای چهارمحال و بختیاری در 12 قسمت 40 دقیقه‌ای تولید شده است.
به گفته شیخ طادی، کارگردان این اثر نگارش و همچنین تحقیق و بررسی در مورد زندگی بی بی مریم 2 سال طول کشیده است.
انتهای پیام/ ع
