ابتکار دفاعی ایران: ایجاد موانع صعب‌العبور با منابع طبیعی در دوران دفاع مقدس

به گزارش مشرق، «محمدرضا مشفقی خامنه» متولد ۱۳۳۷ در خامنه از توابع تبریز است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی یک سال در بنیاد مستضعفان فعالیت داشت و سپس خدمت سربازی را در گروه ۴۱۱ مهندسی ارتش به‌عنوان تخریبجی در جبهه جنگ گذراند و از سال ۱۳۶۱ نیز با عضویت در سپاه با تخصص تخریب در واحد مهندسی ستاد مرکزی سیاه مشغول خدمت شد.
به همراه همکارانش ابتدا آموزشگاه مهندسی رزمی و در ادامه مرکز آموزش مهندسی سپاه را راه اندازی کردند.
در طول دفاع مقدس ضمن ارتباط با جبهه‌های جنگ تدریس در دوره‌های مختلف آموزش مسئولیت جانشین مرکز آموزش مهندسی و مسئول آموزش مهندسی قرارگاه مرکزی خاتم الانبیا (ص) را بر عهده داشت.
با خاتمه جنگ ضمن تدریس برخی دروس مهندسی دافوس سیاه که کماکان ادامه دارد در جایگاه‌های مختلف نیروی زمینی سپاه از جمله از طراحان قرارگاه صف مدیر سیستم‌ها و روش‌های معاونت طرح و برنامه و مدیر مهندسی رزمی معاونت مهندسی نیروی زمینی سپاه مسئولیت داشتند.
پس از بازنشستگی در سال ۱۳۸۷ ضمن همکاری مستمر با معاونت مهندسی سپاه دانشگاه امام حسین (ع) مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس راهبری و دبیری بیش از یکصد جلسه تاریخ شفاهی مهندسی دفاع مقدس ساخت و تولید ۳۰ قسمت مستند تلویزیونی راه‌های افتخار نظارت و مشارکت در تدوین دکترین مهندسی سپاه تدوین برنامه‌های تفصیلی و محتوای دوره‌های آموزش رسته مهندسی و ترسیم نظام تربیت و آموزش مهندسی سپاه خدماتی به یادگار گذاردند.
وی در کتاب «تاریخ شفاهی - جنگ آب مهندسی رزمی در عملیات‌های آب خاکی» آورده است: استفاده از آب به عنوان یک سامانه دفاعی طبیعی یکی از بهترین موانع در مقابل پیشروی و تهاجم یگان‌های زمینی دشمن اعم از پیاده زرهی مکانیزه است.
در شرایط نابرابر عملیات آب اندازی می‌تواند به عنوان یک مانع صعب‌العبور در مقابل یگان‌های هجومی دشمن باشد.
اراضی مسطح جبهه‌ی جنوب همچون مناطق عمومی شمال خرمشهر آبادان و دشت آزادگان و منابع آبی کافی که در منطقه داشتیم.
راهکار جنگ آب به ویژه در ابتدای تهاجم ارتش عراق ذهن فرماندهان و طراحان جنگ را به خود مشغول کرد که با توجه به هجوم گسترده‌ی یگان‌های زرهی و مکانیزه‌ی دشمن می‌توان با استفاده از این اراضی وسیع و منابع آبی موجود در منطقه مانعی سدکننده و یا حداقل کندکننده در مقابل دشمن ایجاد کرد و زمان لازم را برای سازماندهی برپایی سامانه‌ی دفاعی و در واقع طراحی عملیات دفاعی مناسب به دست آورد.
تعاریف تاریخچه جنگ آب
جنگ آب عبارت است از بهره‌برداری راهبردی عملیاتی و تاکتیکی از منابع آب در اختیار و اراضی مستعد به منظور ایجاد مانعی گسترده و صعب العبور در مقابل یگان‌های پیاده و زرهی دشمن...
این پدیده یعنی مانع گسترده‌ی آب زمان لازم را به ما می‌داد جهت بازسازی توان دفاعی سازماندهی مجدد و تهیه‌ی طرح‌های دفاعی اعم از پدافندی و آفندی مناسب و همین طور جلوگیری از پیشروی بی‌محابای یگان‌های دشمن که در وضعیت آمادگی رزمی و شایستگی رزمی بالایی بودند.
در اثر این پدیده یعنی مقوله‌ی جنگ، آب اراضی گسترده‌ای از منطقه تحت پوشش را آب فرا میگیرد به طوری که مانع پیشروی یگان‌های مکانیزه اعم از شنی دار چرخ‌دار و حتی یگان‌های پیاده‌ی دشمن می‌شود هزینه‌های آفندی و پدافندی دشمن را به شدت بالا می‌برد.
آزادی عمل را از دشمن سلب و همین طور فرصت لازم را برای نیروهای خودی فراهم می‌کند.
می‌توان گفت تاریخ ابتکار و ابداع جنگ آب در جنگ هشت ساله به ابتدای تهاجم ارتش عراق برمی‌گردد؛ زمانی که دشمن بی‌محابا پیش می‌آمد و شهرهای بستان هویزه و سوسنگرد اشغال شده بود، اهواز در آستانه‌ی سقوط قرار گرفت؛ از طرفی ایران هم عمده قوای آماده‌ای نداشت که بتواند جلوی پیشروی دشمن مقاومت کند.
اینجا بود که با ابتکار و تدابیری که اندیشیده شد از توان موجود در منطقه یعنی همان اراضی مساعد و شیب مناسبی که از سمت اهواز به سمت خرمشهر به نفع خودی و به ضرر دشمن بود و آب کرخه کور استفاده شد.
مشخصاً در ۱۰ آبان ۱۳۵۹ آب با تمهیدات خاصی به اراضی منطقه یعنی به جنوب رودخانه‌ی کرخه کور و به سمت نیروهای دشمن سرازیر شد.
زمانی که دشمن در روزهای اولیه احساس کرد زیر پایش را آب گرفته و تانک‌ها و نفربرهای او کم کم در گل فرو می‌روند و می‌تپند با شناسایی‌هایی که انجام داد متوجه آب اندازی منطقه از سوی ایران شد قبل از اینکه به خودش بیاید تعدادی از تانک‌ها، نفربرها و خودروهای او در منطقه تپیدند عقب نشینی گام به گام خود را شروع کرد یک خاکریز شتاب زده چند کیلومتر عقب‌تر ایجاد کرد آب همچنان با دبی بالا به سمت دشمن سرازیر و از خاکریزها عبور کرد.
دشمن در سه مرحله چندین کیلومتر عقب‌نشینی کرد در نهایت در منطقه‌ی حوالی دب حردان واقع در جنوب غربی اهواز یک خاکریز اساسی احداث و آن را به در تبدیل کرد تا توانست آب منطقه را مهار کند و پشت این منطقه‌ی آب گرفته پدافند کند.
بدین گونه بود که جنگ آب از جانب ما شروع شد.
جنگ آب در دفاع مقدس یک پدیده‌ی بدیع و ناشناخته برای خود ما بود.
شایسته است برای مخاطبین و حتی بسیاری از نظامیان این قضیه بیشتر بازشود باید ملاحظات منظورها و تمهیدات لازم برای اجرای یک جنگ آب مد نظر باشد و ببینیم چه عواملی در جنگ آب مؤثرند.
شرایط اجرای جنگ آب
دو عنصر عمده در جنگ آب نقش اساسی و محوری دارند یکی اراضی مساعد و دیگری منابع آب کافی اراضی مساعد نیز خودش مؤلفه‌هایی دارد از جمله جنس زمین و درجه‌ی اشباع آن در برابر آب جنس زمین باید این اجازه را به ما بدهد که روی آن زمین آب جاری کنیم و درجه‌ی اشباع لازم را داشته باشد و تمام آب در این زمین فرو نرود و بعد از اشباع در یک سطح خاصی متوقف شود.
علاوه بر بحث فرو رفتن آب وسعت زمین مطرح است به طوری که جوابگوی نیازمندی‌های تاکتیکی و عملیاتی جنگ آب باشد.
شیب طبیعی زمین باید به سمت دشمن باشد تا مؤثر واقع شود.
شکل ظاهری زمین یا توپوگرافی آن باید فاقد عوارض مزاحم طبیعی و مصنوعی باشد.
در غیر این صورت باید زمین مسطح شود تا آب بتواند کاملاً بر منطقه مورد نظر سوار شود.
فاصله زمین مورد نظر به منابع آب باید توجیه پذیر باشد.
ارتفاع زمین نسبت به منابع آب و کانال‌ها و مجاری هدایت آب باید پست‌تر باشد تا آب بتواند روی زمین سوار شود.
ارزش اقتصادی و ارزش نظامی زمین توجیه پذیر باشد.
از نظر نظامی زمین هم باید از نظر راهبردی و تاکتیکی این ارزش را داشته باشد که زمین بدهیم و زمان را برای به دست آوردن فرصت بدست آوریم.
اساساً آیا این زمین برای دشمن اهمیت دارد که ما وقتی آن را زیر آب بردیم بپذیرد که پشت آن منطقه پدافند کند؟
یا اینکه از این زمین صرف نظر میکند و به سادگی محور عملیات خود را تغییر میدهد؟
همین طور منابع آبی باید پاسخگوی غرقاب کردن منطقه باشد و بتواند استمرار آب در منطقه را تضمین کند.
این منابع باید دارای تأمین و حفاظت لازم در برابر تهدید دشمن باشند و به سادگی دست دشمن نیفتند.
ایستگاه‌های پمپاژ و نقاطی که ما از آن آب برداشت می‌کنیم اختلاف ارتفاع مناسب با کانال‌های هدایت آب به منطقه‌ی آبگرفتگی را داشته باشند.
بعد از آن دانش فنی لازم و توانمندی تاکتیکی نیروهای خودی هم از جنبه‌ی طرح ریزی و هم از جنبه‌ی اجرا باید مد نظر قرار گیرد.
اهداف جنگ آب
منظورهای اساسی جنگ آب عبارت است از؛ «متوقف و زمین‌گیر کردن دشمن» صرفه جویی در قوا و آزادسازی نیرو برای استفاده در سایر محورها برای یگان یا طرف اجرا کننده‌ی جنگ آب.
جبران کمبود توان پدافندی.
«تأمین و پوشش جناح‌های آسیب پذیر خودی» ایجاد ابتکار و آزادی عمل در اجرای مانور و همین طور فراهم کردن آزادی عمل در اجرای عملیات‌های مورد نظر برای نیروهای خودی؛ محروم کردن دشمن از اراضی مطلوب و زمین‌های مورد نظر، تأمین حفاظت لازم برای هدف‌های منطقه‌ی پشت آبگرفتگی، محدود کردن تحرکات دشمن به سیل بندها و جاده‌های محدود در پشت منطقه‌ی آبگرفتگی و حواشی آن قطع کردن یا به مخاطره انداختن خطوط مواصلاتی دشمن تکمیل کردن طرح پدافندی خودی، تأمین زمان لازم برای مجری جنگ آب و افزایش هزینه‌های آفندی و پدافندی دشمن در منطقه‌ی آبگرفتگی چرا که آفند در منطقه‌ی آبگرفتگی بسیار سخت است.
آفند غیر عامل به قصد عقب راندن دشمن در واقع وقتی آب به سمت دشمن روانه می‌شود ما به یک آفند غیر عامل دست می‌زنیم و دشمن را با نیروی آب عقب زده یا او را متوقف می‌کنیم لذا باید در سازمان رزم و عملیات دشمن اختلال ایجاد کرده و عملیات دشمن را منحرف کند.
آفند غیر عامل عملیات تهاجمی که بدون استفاده از آتش و نیروی نظامی انجام گیرد.