گرامیداشت مقام حکمی و فلسفی منوچهر صدوقی سها
چهلمین دفتر از «شبهای فرهنگ» که به همت اکبر نبوی، نویسنده و پژوهشگر برجسته حوزه فرهنگ و هنر برگزار میشود به دیدار با منوچهر صدوقی سها استاد و پژوهشگر حکمت و عرفان اسلامی اختصاص پیدا کرد.
به گزارش خبرگزاری مهر، چهلمین دفتر از «شبهای فرهنگ» که به همت اکبر نبوی، نویسنده و پژوهشگر برجسته حوزه فرهنگ و هنر برگزار میشود به دیدار با منوچهر صدوقی سها استاد و پژوهشگر حکمت و عرفان اسلامی اختصاص پیدا کرد.
در این مراسم غلامرضا اعوانی، رئیس سابق مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، حمید پارسانیا عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و سید حسین شهرستانی مدیر گروه حکمت پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی به ایراد سخن پرداختند.
رضا پورحسین، مجید رضا بالا و حمید شاهآبادی نیز از دیگر چهرههای حاضر در این رویداد فرهنگی بودند.
در ابتدای این جلسه پس از خیر مقدم اکبر نبوی به حاضران، غلامرضا اعوانی، استاد فلسفه و رئیس سابق مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران طی سخنانی گفت: حضور در این مجلس برای بنده موجب مسرت و افتخار است.
عدد چهل در سنت دینی و حکمی ما عدد کمال است؛ چنانکه انبیا در چهلسالگی مبعوث شدند و حضرت موسی (ع) نیز در چهلسالگی عصای خود را دریافت کرد.
از اینرو، این تقارن را با آئین نکوداشت استاد صدوقی سها به فال نیک میگیرم.
وی افزود: پیش از آشنایی حضوری با استاد صدوقی سها، با آثار ایشان آشنا بودم و این برای من شگفتانگیز بود که ایشان در سنین جوانی، پیش از انقلاب، کتابهایی بسیار پخته و عمیق در حکمت و عرفان اسلامی نوشته بودند؛ از جمله پژوهشهای دقیق درباره ولایت و ختم ولایت در اندیشه ابنعربی که با نثری استوار و تحلیلی سنجیده نگاشته شده است.
اعوانی با اشاره به ترجمه تحقیق ماللهند به همت صدوقی سها، اظهار کرد: این اثر ابوریحان بیرونی کتابی بسیار دشوار و در عین حال مهم درباره فرهنگ و عقاید هندیان است و ترجمه و تحقیق آن در آن زمان کاری سترگ به شمار میآمد که استاد صدوقی سها بهخوبی از عهده آن برآمدند.
وی ادامه داد: بنده و استاد صدوقی افتخار شاگردی استادان بزرگی چون مرحوم جولستانی، میرزا عبدالکریم روشن و دیگر بزرگان را داشتیم؛ باید توجه داشت که استاد کتاب زنده است و انتقال حکمت از استاد به شاگرد اهمیت بنیادین دارد.
رئیس سابق مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران تصریح کرد: یکی از خدمات مهم استاد صدوقی سها، ثبت تاریخ زنده حکمت در ایران است.
ایشان با معرفی دقیق حوزههای تهران و اصفهان و ثبت احوال و آثار حکمای معاصر، گنجینهای ارزشمند به نام «تاریخ حکماً و عرفای متاخر برملاصدرا» فراهم کردهاند؛ اثری که امروز حتی در منابع خارجی نیز مورد استناد قرار میگیرد.
وی گفت: ایران سرزمین حکمت است و جمع میان برهان، عرفان و قرآن ویژگی ممتاز حکمت ایرانی اسلامی به شمار میرود.
استاد صدوقی سها در حفظ و انتقال این سنت الهی، سهمی بسزا داشتهاست.
اعوانی تأکید کرد: این تلاشها تنها حفظ گذشته نیست، بلکه زمینهساز تداوم حکمت در زمانهای است که با فقدان استادان بزرگ، بخشی از این میراث در معرض فراموشی قرار گرفته است.
حیات حکمت، به ذکر حکیمان است
در ادامه حمید پارسانیا عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به ایراد سخن پرداخت.
در سالهایی که استاد صدوقی سها در انجمن حکمت و فلسفه ایران شرح منظومه تدریس میکردند، بنده به همراه جمعی از دوستان در آن جلسات شرکت میکردم و این درسها بسیار مؤثر و ماندگار بود.
وی افزود: به یاد دارم که استاد روزی با شگفتی از حضور نسل جوان در این دروس سخن گفته و اظهار نمودند که گمان میکردند نسل آخرِ حاملان این معارف باشند.
لذا بیان کردند که حضور جوانان، نشانهای از یک نقطه عطف و احیای توجه به حکمت است؛ امری که در بستر تاریخ معاصر ما اهمیت فراوان دارد.
پارسانیا با اشاره به وضعیت دانش در ایران معاصر تصریح کرد: نظام علمی جدیدی بهصورت جهانی شکل گرفته که جغرافیا ندارد، اما تاریخ زنده دارد.
در مقابل، بخش مهمی از تاریخ حکمت ما در معرض فراموشی قرار گرفته است.
قلههایی که روزگاری در اصفهان، تهران و دیگر مراکز حکمت شکل گرفته بودند، بهتدریج در حال ذوب شدناند و این امر، خطر انقطاع سنت حکمی را به همراه دارد.
وی ادامه داد: حکمت متعالیه ملاصدرا پس از قرنها بهتدریج به محور آموزش فلسفه بدل شد و توانست در کنار عرفان نظری و حکمت مشاء، جایگاهی استوار پیدا کند.
با این حال، تحولات اواخر دوره قاجار و دگرگونی مدیریت دانش، سبب شد که این سنت در حاشیه قرار گیرد و تاریخ زنده آن رو به فراموشی رود.
استاد دانشگاه تهران تأکید کرد: حیات حکمت، به ذکر حکیمان و حضور آنان در فرهنگ عمومی وابسته است.
اگر این ذکر قطع شود، حکمت نیز به تدریج از میان میرود.
استاد صدوقی سها با رصد دقیق حکماً، شناسایی، معرفی و ثبت زندگی و آثار آنان، نقش مهمی در احیای این تاریخ زنده ایفا کردهاند.
این کار، صرفاً روایت گذشته نیست، بلکه تلاشی برای تداوم معنا در زمانهای است که فرهنگ عمومی تحت سیطره مفاهیم دیگری قرار گرفته است.
پارسانیا در پایان گفت: توجه استاد صدوقی سها به تاریخ حکماً و حکمت، از ترجمه و تحقیق آثار دشواری چون تحقیق ماللهند تا ثبت سنتهای حکمی معاصر، سهمی بسزا در حفظ این میراث داشته است.
در بخش دیگری از نشست، سید حسین شهرستانی مدیر گروه حکمت هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، طی سخنانی بیان کرد: استاد منوچهر صدوقی سها با دقت و اهتمام ویژه، سلسله زنده حکمت در حوزه تهران را حفظ و به نسلهای بعد منتقل کردهاند.
این استمرار، حتی در شهری که به ظاهر صنعتی، مدرن و فاقد هویت فرهنگی به نظر میرسد، نشاندهنده اهمیت استادانی است که چراغ حکمت را روشن نگه داشتهاند.
وی افزود: بزرگانی همچون آیات: محمد علی شاهآبادی، مجتبی تهرانی و دیگر استادان نامدار، در حفظ و تداوم این سنت نقش داشتهاند و استاد صدوقی سها نیز این میراث را به نسل جدید منتقل کردهاند.
مدیر گروه حکمت هنر پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی پتصریح کرد: تهران شهری است که مدارس علمی معتبر و مراکز حکمی مهمی در آن وجود داشته و حکمای برجسته ای در این فضا تنفس کردهاند؛ از این رو، جریان حکمت عملی، عرفان و علوم عقلی همواره در این شهر حضور داشته است.
شهرستانی تأکید کرد: تداوم این سنت بدون حضور استادانی چون صدوقی سها ممکن نبود؛ امید است که چراغ حکمت در تهران همچنان روشن بماند و نسلهای آینده نیز بتوانند از این میراث ارزشمند بهرهمند شوند.
در پایان، منوچهر صدوقی سها به ایراد سخن پرداخت و گفت: یکی از دلایل ماندگاری فلسفه در ایران، پیشینه حکمت و عرفان در ایران پیش از اسلام است.
برخلاف تبلیغاتی که در دورهای رواج داشت و همه چیز را به ایران باستان تقلیل میداد یا بالعکس، حقیقت آن است که هم فلسفه و هم عرفان در ایران پیش از اسلام وجود داشته و همین زمینه تاریخی سبب شده است که فلسفه در ایران اسلامی استمرار یابد.
امروز نیز ایران تنها کشوری است که سنت فلسفی در آن، هرچند محدود، همچنان زنده و جاری است.
وی ادامه داد: نکته دوم که بسیار مهمتر است، مسئله حکمت قرآنی است.
برخلاف این تلقی رایج که فلسفه اسلامی را صرفاً ترجمهای از فلسفه یونانی میداند، باید گفت فلسفه اسلامی دستگاهی مستقل و متمایز است.
لذا ابنسینا صرفاً اندیشه ارسطو را تکرار نکرد؛ فلسفه یونانی در اسلام دگرگون شد و به نظامی تازه بدل گشت.
ظلم بزرگی است اگر بگوییم فلسفه اسلامی همان فلسفه یونانی است که فقط جهت نوشتن آن تغییر کرده است.
این پژوهشگر حکمت و عرفان اسلامی افزود: برخلاف این ادعا که فلسفه دینی ممکن نیست، باید گفت معارف قرآن و احادیث خود واجد بنیانهای عقلیاند.
مفاهیمی چون تشکیک وجود، وحدت شخصیه وجود و زیادت وجود بر ماهیت، ریشههای قرآنی دارند و از مبادی فلسفه اسلامی به شمار میروند.
اگر این مباحث نباشد، حتی توحید نیز بهدرستی تبیین نخواهد شد.
صدوقی سها در بخش پایانی سخنان خود گفت: فلسفه در ایران به صورت سلسلهای زنده و سینهبهسینه از استاد به شاگرد منتقل شده است؛ همانگونه که در سنت حدیث اجازه روایت وجود دارد، در حکمت نیز اجازه روایت برقرار بوده است.
این سلسله از حکمای معاصر تا ابن سینا، فارابی و … ادامه مییابد.
ایران تنها سرزمینی است که این سنت حکمی در آن بدون انقطاع ادامه یافته است.
نتیجه آنکه؛ فلسفه، اسلام و ایران در تاریخی زنده به هم پیوستهاند و این پیوند همچنان باید پاس داشته شود.