مداحی در تراز پژوهش؛ تأملی در یک بیان راهبردی
مداحی، بهعنوان یکی از کهنترین و در عین حال زندهترین عناصر فرهنگ دینی شیعه، همواره نقش مهمی در انتقال عاطفهی دینی، پیوند جمعی با اهلبیت(ع) و تثبیت حافظه تاریخی جامعه ایفا کرد.
به گزارش خبرنگار مهر، محسن مفتاح استاد اندیشکده مطالعات حسینی در یک یادداشت اختصاصی نوشت: مداحی، بهعنوان یکی از کهنترین و در عین حال زندهترین عناصر فرهنگ دینی شیعه، همواره نقش مهمی در انتقال عاطفهی دینی، پیوند جمعی با اهلبیت علیهمالسلام و تثبیت حافظهی تاریخی جامعه ایفا کرده است.
با این حال، گسترهی اثرگذاری اجتماعی این پدیده در دهههای اخیر، آن را از سطح یک سنت آئینی صرف فراتر برده و به یک کنش فرهنگیِ اثرگذار در شکلدهی به ذهنیت دینی و هویتی جامعه بدل ساخته است.
در چنین زمینهای، تأکید رهبر انقلاب بر «شایستگی پژوهش درباره مدّاحی» واجد دلالت معرفتی مهمی است.
این تعبیر، مدّاحی را در جایگاه یک «موضوع علمی» مینشاند؛ موضوعی که همانند دیگر پدیدههای اثرگذار اجتماعی، نیازمند فهم نظاممند، نقد درونزا و جهتدهی آگاهانه است.
از منظر مطالعات دینی، هر سنت زندهای که حامل معنا و ارزش است، اگر فاقد خودآگاهی معرفتی باشد، در معرض فروکاست یا تحریف تدریجی قرار میگیرد.
تعریفی که رهبر انقلاب از «پژوهش» ارائه میدهند، بهویژه درخور توجه است: عمقیابی، آسیبشناسی و جستوجوی راههای رشد.
این سه مؤلفه، در واقع چارچوبی روشمند برای مواجهه علمی با مدّاحی فراهم میآورد.
عمقیابی، ناظر به کاوش در لایههای معنایی شعر و اجرا و نسبت آن با معارف قرآنی و روایی است؛ اینکه مدّاحی تا چه اندازه بازتابدهندهی فهم معتبر از سیره اهلبیت علیهمالسلام و آموزههای اصیل دینی است.
آسیبشناسی، مرحلهای ضروری در حفظ سلامت این سنت است.
تجربهی تاریخی نشان داده است که هر گاه بیان دینی از نظارت علمی و نقد درونی فاصله بگیرد، زمینهی سطحیسازی، غلبه احساس بر معنا، یا ورود عناصر ناسازگار با منظومه معارف اسلامی فراهم میشود.
توجه رهبر انقلاب به این بعد، ناظر به صیانت از کارکرد تربیتی و هدایتی مدّاحی است.
در نهایت، جستوجوی راههای رشد، افق آیندهی این پدیده را ترسیم میکند.
رشد، در این معنا، نه به معنای گسست از سنت، بلکه ارتقای آگاهانهی محتوا، زبان و کارکرد مدّاحی در نسبت با نیازهای فکری و فرهنگی جامعه امروز است.
از این منظر، پیوند مدّاحی با «ادبیات مقاومت» که در بیانات ایشان مورد تأکید قرار گرفت، نشاندهندهی ظرفیت این سنت در ایفای نقش فعال در تبیین هویت دینی و اجتماعی معاصر است.
بیان رهبر انقلاب در این زمینه را میتوان دعوتی به گذار از مواجههی صرفاً ذوقی با مدّاحی به سوی مواجههای اندیشمندانه و مسئولانه دانست؛ مواجههای که در آن، پژوهش نه تهدید سنت، بلکه شرط بقای معنا، اصالت و اثرگذاری آن تلقی میشود.