ضرورت پژوهش های راهبردی در مواجهه با مسائل فکری معاصر

به گزارش خبرنگار مهر، آئین پاسداشت روز پژوهش، همراه با تقدیر از پژوهشگران برگزیده، با حضور و سخنرانی جمعی از استادان برجسته دانشگاه، به همت انجمن آثار مفاخر فرهنگی و با همکاری بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی سینا، شامگاه سه‌شنبه ۲۵ آذرماه در تالار اجتماعات شهید مطهری انجمن برگزار شد.
محمود شالویی رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ابتدای این آئین، با تبریک روز پژوهش به دانشجویان و پژوهشگران گفت: روز پژوهش فرصتی مغتنم است تا بار دیگر بر اهمیت تحقیق و تدقیق در همه حوزه‌های علوم انسانی، حکمی و فلسفی تأکید شود.
پژوهش امری نوپدید نیست، بلکه از دیرباز با سرشت انسان همراه بوده است؛ چه اینکه بشر همواره کوشیده است به‌جای بسنده‌کردن به گفته دیگران، خود به عمق و حقیقت مسائل دست یابد.
وی افزود: هیچ عرصه‌ای، حتی حوزه‌های معرفتی فراتر از جهان و انسان، بی‌نیاز از پژوهش نیست.
آنچه بزرگان ما بر آن تأکید کرده‌اند؛ ضرورت تحقیق مستقل و پرهیز از تقلید صرف است.
آیات قرآن، تفاسیر متفاوت مفسران و حتی نمونه‌هایی از دعاها و متون دینی نشان می‌دهد که بدون دقت و بررسی، امکان لغزش در فهم مفاهیم وجود دارد.
شالویی با اشاره به دشواری‌های پژوهش گفت: کار پژوهشی نیازمند آرامش، حوصله، زمان و مؤانست عمیق با موضوع تحقیق است.
محققی که با زبان، فرهنگ و فضای موضوع خود زیست نداشته باشد، نمی‌تواند به درک دقیق برسد.
نمونه‌های درخشان این امر را در شرح‌ها و تحقیقات عالمان برجسته معاصر می‌توان دید.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ادامه داد: یکی از وظایف اصلی انجمن، حمایت از پژوهش‌های اصیل، بازنشر آثار مغفول‌مانده و ارائه میراث فکری بزرگان با زبانی روان و قابل فهم برای نسل امروز است.
اگر آثار اندیشمندان بزرگی چون ابن‌سینا، سهروردی و دیگر مفاخر به‌درستی و با بیانی امروزین عرضه شود، جوانان ما بیش از پیش با این سرمایه عظیم فکری پیوند خواهند خورد.
وی در پایان تأکید کرد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی آمادگی دارد با همکاری نهادهایی چون بنیاد علمی و فرهنگی ابن سینا از پایان‌نامه‌ها، رساله‌ها و پژوهش‌هایی که به معرفی و احیای میراث علمی و فرهنگی ایران می‌پردازد، حمایت کند و این مسیر را با جدیت ادامه دهد.
اهمیت پژوهش درباره معنویت
در ادامه انشاالله رحمتی، رئیس بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینا، به ایراد سخن پرداخت و گفت: بحثی در این مراسم با عنوان «پدیدارشناسی روح‌القدس» مطرح کردم، حاصل سال‌ها تأمل و پژوهش درباره پرسشی است که نه‌تنها برای اهل فلسفه، بلکه برای انسان معاصر نیز اهمیت دارد؛ پرسش از معنویت و نسبت آن با زندگی امروز؛ معنویت در روزگار ما به مفهومی پرکاربرد تبدیل شده و گاه حتی به‌عنوان جایگزین یا رقیب دین و سنت مطرح می‌شود، در حالی که باید دید تلقی حکمت اسلامی از معنویت چیست.
وی افزود: در گذشته، مسئله معنویت به این صورت مطرح نبود؛ اما انسان امروز از این ساحت جدا افتاده و در نتیجه، معنویت به یک نیاز آگاهانه تبدیل شده است.
آنچه مولانا با تمثیل «چراغ در شب طوفانی» بیان می‌کند، ناظر به همین وضعیت است؛ اینکه انسان باید نور درون خود را به نوری برتر پیوند بزند تا در برابر تندبادهای جهل و غفلت خاموش نشود.
رحمتی با اشاره به تحلیل‌های فلسفی معاصر ادامه داد: فیلسوفانی چون هایدگر به‌درستی از «تاریک‌شدن جهان» و فرسایش روح سخن گفته‌اند؛ جهانی که در آن، روح به هوش محاسبه‌گر، عقل ابزاری و در نهایت به امری سطحی و فرهنگی تقلیل یافته است.
در چنین وضعیتی، معنای وجودی انسان تهی می‌شود و نیهیلیسم گسترش می‌یابد.
وی تأکید کرد: در حکمت اسلامی، برخلاف این سیر نزولی، روح همواره به «روح‌القدس» یا همان عقل فعال پیوند دارد؛ امری قدسی، به شکل فراتاریخی و زنده، می‌تواند انسان را دوباره به ساحت معنا و حقیقت رهنمون سازد.
پژوهش در این میراث، راهی است برای بازیابی همین پیوند گمشده و پاسخ‌گویی به نیاز معنوی انسان امروز.
پژوهش؛ بازگشایی مفاهیم کهن با زبان امروز
سخنران پایانی این نشست تخصصی، عبدالرضا مظاهری استاد عرفان اسلامی و عضو شورای علمی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی بود.
او طی سخنانی با اشاره به نسبت میان پژوهش و زیست فکری انسان معاصر گفت: امروز فضای مجازی پرسش‌ها و شبهات فراوانی را پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد؛ پرسش‌هایی که اگر با نگاه پژوهشی و عمیق به آن‌ها پاسخ داده نشود، به‌سادگی می‌تواند به سوء‌فهم‌های جدی در حوزه دین، تاریخ و اندیشه منجر شود.
پژوهش، دقیقاً در همین نقطه معنا پیدا می‌کند؛ یعنی بازگشایی مفاهیم کهن با زبان و منطق امروز.
وی افزود: در مواجهه با برخی روایات دینی، مانند ماجرای قربانی‌کردن حضرت اسماعیل (ع)، اگر نگاه سطحی حاکم باشد، پرسش‌های جدی ایجاد می‌شود، اما اندیشمندی چون ابن‌عربی با تبیین مراتب وجود، عالم خیال و قوانین هر ساحت، نشان می‌دهد که این روایات چگونه بیان رمزی و تمثیلی از حقیقت‌های عمیق انسانی‌اند.
به بیان او، قربانی‌کردن فرزند، نماد گذر انسان از خودخواهی و تسلیم کامل در مسیر سلوک است.
مظاهری با تأکید بر اهمیت تفکیک مراتب عقل و خیال و قلب ادامه داد: بخش قابل توجهی از خطاهای فکری معاصر، ناشی از نادیده‌گرفتن این مراتب است.
در عرفان اسلامی، نقد عقل به‌معنای نفی آن نیست، بلکه تعیین جایگاه درست عقل در کنار شهود، عشق و معرفت قلبی است.
عقل ابزار فهم است، اما اگر از ساحت بالاتر؛ یعنی معنا جدا شود، دچار محدودیت و خطا می‌شود.
وی تصریح کرد: پژوهش اصیل، نه تقلید کورکورانه از الگوهای فکری وارداتی است و نه انکار دستاوردهای عقلانی؛ بلکه تلاشی است برای پیوند دوباره انسان امروز با سنت‌های فکری عمیق و زنده‌ای که می‌توانند به پرسش‌های زمانه پاسخ دهند.
این مسئولیتی است که امروز بیش از هر زمان دیگری بر دوش پژوهشگران قرار دارد.
در پایان این مراسم نیز از چندتن از محققان و پژوهشگرانی که آثار آنان در سلسله انتشارات انجمن منتشر شده است تقدیر شد که عبارتند از: حسین کلباسی اشتری؛ مؤلف کتاب «اختر چرخ حکمت؛ دربیان احوال و آثار حکیم ابوالقاسم میرفندرسکی»، میرهاشم محدث؛ مصحح کتاب «روضه سوم از خلد برین؛ در تاریخ بنی امیه و بنی عباس»، علی اصغر جعفری ولنی؛ مصحح کتاب «حدائق الحقائق؛ فی علم المنطق و الطبیعی و الإلهی» و محمد ابراهیم ذاکر؛ مترجم کتاب «شرح فصول البقراطیه اثر ابی صادق نیشابوری».