مداخلات خارجی و جنگ روایتها؛ «وتوی واشنگتن» در برابر «سپر حاکمیت»
تحولات اخیر نشان میدهد که عراق در آستانه تشکیل دولت جدید، با یک دو راهی راهبردی مواجه است: یا پذیرش الگویی که در آن ترکیب دولت تحت فشار و وتوی خارجی شکل میگیرد، یا تثبیت مدلی مبتنی بر اقتدار بومی، قانون اساسی و توازن داخلی
باشگاه خبرنگاران جوان؛ محدثه رضایی* - همزمان با ورود روند تشکیل دولت جدید عراق به مرحلهای تعیینکننده، شواهد متعددی از تشدید مداخلات خارجی در معادلات سیاسی بغداد نمایان شده است؛ مداخلاتی که اینبار از چارچوب رایزنیهای دیپلماتیک عبور کرده و به عرصه شرطگذاری سیاسی، فشار ساختاری و جنگ تمامعیار روایتها وارد شده است.
تحولات اخیر نشان میدهد که فرآیند سیاسی عراق در آستانه دولت ۲۰۲۵، به میدان تقابل میان «مهندسی خارجی دولت» و «اراده بومی برای حاکمیت ملی» تبدیل شده است.
ورود متغیر خارجی به قلب فرآیند تشکیل دولت
در هفتههای نخست پس از انتخابات پارلمانی، تمرکز اصلی تحلیلها بر رقابتهای درونپارلمانی، معادلات قومی–مذهبی و سازوکار انتخاب رؤسای سهگانه معطوف بود.
با این حال، بهتدریج متغیر خارجی با شدتی کمسابقه وارد متن این فرآیند شد.
ایالات متحده آمریکا، همزمان با فعالسازی بازوی رسانهای و امنیتی رژیم صهیونیستی، تلاش کرده است مسیر تشکیل دولت آینده عراق را در جهتی هدایت کند که با اولویتهای امنیتی و راهبردی واشنگتن همخوانی داشته باشد؛ مسیری که در نقطه کانونی خود، بر حذف یا محدودسازی نقش جریانهای مقاومت در ساختار رسمی قدرت تمرکز دارد.
تغییر لحن واشنگتن؛ از رایزنی دیپلماتیک تا وتوی سیاسی
نقطه عطف این تغییر رویکرد را میتوان در اظهارات جاشوا هریس، کاردار ایالات متحده در بغداد، مشاهده کرد.
مواضعی که در جریان دیدار او با نوری المالکی و در رسانههای عراقی از جمله عراقنیوز بازتاب یافت، حامل پیامی صریح بود: مشارکت فصائل مقاومت در دولت آینده، با مفهوم «شراکت استراتژیک» میان بغداد و واشنگتن سازگار نیست.
این موضعگیری در فضای سیاسی عراق، نه بهعنوان یک نظر دیپلماتیک، بلکه بهمثابه اعمال یک «وتوی پیشدستانه» علیه ترکیب احتمالی کابینه تعبیر شد؛ وتویی که بهطور خاص متوجه مناصب امنیتی و وزارتخانههای کلیدی است.
بازتولید فشار حداکثری با ادبیات جدید
همزمان با این موضعگیری علنی، گزارشهایی از محافل دیپلماتیک و رسانهای منتشر شد که از هشدار غیررسمی واشنگتن به نخبگان عراقی حکایت دارد.
بر اساس این روایتها، دولتی که در آن فصائل مقاومت نقش تعیینکننده داشته باشند، با محدودیتهای اقتصادی، چالشهای مالی و کاهش حمایتهای بینالمللی مواجه خواهد شد.
این رویکرد، از نگاه ناظران، احیای عملی دکترین فشار حداکثری در قالبی جدید است؛ دکترینى که اینبار مستقیماً نتایج فرآیند دموکراتیک در عراق را هدف قرار داده و پذیرش دولت آینده را به میزان انطباق آن با منافع آمریکا مشروط میکند.
سناریوسازی رسانهای تلآویو و امنیتیسازی عراق
در کنار فشار مستقیم واشنگتن، رژیم صهیونیستی نقش مکملی در جنگ روایتها ایفا میکند.
بررسی گزارشهای اخیر رسانههایی، چون جروزالمپست نشان میدهد که تلآویو در حال بازسازی تصویری امنیتی از عراق است؛ تصویری که در آن عراق بهعنوان «سکوی پرتاب تهدید» و بیابانهای غربی بهعنوان «کانون خطر وجودی» معرفی میشوند.
در این چارچوبسازی، هرگونه حضور سیاسی جریان مقاومت در دولت آینده معادل تثبیت نفوذ کامل ایران در بغداد نمایش داده میشود؛ روایتی که هدف آن، مشروعیتبخشی پیشینی به فشارهای سیاسی و حتی اقدامات تجاوزکارانه احتمالی است.
مأمور ویژه ترامپ و فشار بیرون از عرف دیپلماتیک
ورود مارک ساوایا بهعنوان فرستاده ویژه دونالد ترامپ، جلوهای عریانتر از این سیاست فشار را آشکار کرد.
مواضع او که عراق را میان دوگانه «دولت مقتدر یا بازگشت به هرجومرج» قرار میداد و ثبات را به حذف «میلیشیا» مشروط میکرد، در بغداد بهعنوان تهدیدی ضمنی علیه ثبات داخلی تفسیر شد.
انتخاب فردی فاقد پیشینه دیپلماتیک کلاسیک، از نگاه محافل سیاسی عراق نشاندهنده نگاهی صرفاً معاملاتی و امنیتمحور به این کشور ارزیابی میشود.
پاسخ سیاسی بغداد؛ ترسیم مرزهای حاکمیت
در برابر این فشارها، واکنشهای داخلی عراق چندسطحی بود.
نوری المالکی، رئیس ائتلاف دولت قانون، در دیدار با کاردار آمریکا نسبت به ادبیات مداخلهجویانه واشنگتن هشدار داد و تأکید کرد که چنین رویکردی تنها به افزایش بیاعتمادی و تضعیف روابط دوجانبه منجر خواهد شد.
این موضعگیری، تلاشی آگاهانه برای بازتعریف مرزهای حاکمیت سیاسی عراق در برابر مداخلات خارجی تلقی میشود.
واکنش مقاومت؛ پیام بازدارنده به واشنگتن
در سطح میدانی و گفتمانی، واکنش کتائب حزبالله صریحتر و تندتر بود.
ابوعلی العسکری، سخنگوی این گروه، در بیانیهای که بازتاب گستردهای یافت، هرگونه تعامل با فرستاده ویژه ترامپ را بهصراحت رد کرد و آن را اقدامی علیه حاکمیت عراق دانست.
این موضع، از سوی تحلیلگران بهعنوان پیام بازدارنده مقاومت به واشنگتن ارزیابی میشود؛ پیامی که بر حساسیت خطوط قرمز امنیتی و سیاسی تأکید دارد.
ورود نهاد قضایی؛ دفاع حقوقی از استقلال سیاسی
در کنار واکنشهای سیاسی و میدانی، نهاد قضایی عراق نیز موضعی معنادار اتخاذ کرد.
فائق زیدان، رئیس شورای عالی قضایی، با تأکید بر اصل «استقلال تصمیمگیری»، تصریح کرد که پیروزی بر تروریسم بدون استقلال سیاسی و حقوقی بیمعناست.
این موضع، پاسخی نهادی به تلاشها برای اعمال فشار خارجی بر فرآیند سیاسی عراق تلقی میشود و نقش قانون اساسی را بهعنوان منبع اصلی مشروعیت دولت برجسته میکند.
پشتیبانی گفتمانی منطقهای از روایت حاکمیت
در همین چارچوب، اظهارات محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه پیشین ایران، در نمایشگاه کتاب بغداد نیز بازتاب یافت.
او با رد روایت «نیابتی بودن» فصائل مقاومت، تأکید کرد این جریانها محصول شرایط بومی عراق و واکنشی به اشغال و ناامنی بودهاند.
این موضع، از دید ناظران، تلاشی برای خنثیسازی روایتسازی صهیونیستی و تقویت گفتمان حاکمیت ملی در فضای منطقهای است.
دو راهی بغداد؛ دولت وتوشده یا حاکمیت بومی
در مجموع، تحولات اخیر نشان میدهد که عراق در آستانه تشکیل دولت جدید، با یک دو راهی راهبردی مواجه است: یا پذیرش الگویی که در آن ترکیب دولت تحت فشار و وتوی خارجی شکل میگیرد، یا تثبیت مدلی مبتنی بر اقتدار بومی، قانون اساسی و توازن داخلی.
نتیجه این تقابل، نهتنها ترکیب کابینه ۲۰۲۵، بلکه جایگاه عراق در معادلات منطقهای و میزان استقلال سیاسی بغداد در سالهای آینده را تعیین خواهد کرد.
*کارشناس مسائل عراق