فیدان در جستجوی «معماری امنیتی جدید»؛ همگرایی ایران و ترکیه در سوریه؟
کارشناس ترکیه با اشاره به تلاش هاکان فیدان برای ایجاد معماری امنیتی جدید در منطقه گفت: ایران و ترکیه علی رغم اختلاف نظر در پرونده سوریه به سمت همگرایی می روند.
خبرگزاری مهر، گروه بینالمللل - آذر مهدوان: یکشنبه گذشته، پایتخت کشورمان میزبان «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه ترکیه، جهت انجام دیدارهای رسمی بود.
فیدان با سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، مسعود پزشکیان، رئیس جمهور، محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی و علی لاریجانی، رئیس شورای امنیت ملی ایران دیدار کرد.
در این مذاکرات، بر همکاری منطقهای تأکید شد و همچنین اسرائیل به عنوان یک تهدید مشترک برجسته گردید.
این سفر، مهمترین سفر یک هیئت ترکیهای به ایران از زمان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه محسوب میشود.
اما نکته جالب توجه، نوع ادبیات فیدان بود.
این مقام ترکیهای که پس از تغییر حکومت در سوریه در رسانههای داخلی کشورش تلاش میکرد ایران را به عنوان کشوری با سیاستهای شکستخورده و ترکیه را به عنوان پیروز رقابت معرفی کند، حالا بعد از تجاوزگری رژیم صهیونیستی به سوریه، از همکاری منطقهای بهویژه در موضوع سوریه سخن میگوید.
در همین راستا خبرنگار مهر گفتگویی با «یشیم دمیر» کارشناس روابط بین الملل انجام داده که مشروح آن در ادامه میآید:
سفر هاکان فیدان به ایران را میتوان مهمترین سفر یک هیئت ترکیهای به تهران از زمان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه دانست.
دیدارهای آقای عراقچی و فیدان عمدتاً بر همکاریهای منطقهای متمرکز بود.
در این دیدارها درباره جنگ اوکراین، آتشبس در غزه، سوریه و لبنان بحث و تبادل نظر شد.
به نظر میرسد که این دیدار بیشتر بر ابعاد منطقهای متمرکز بوده تا مسائل تجاری.
تحلیل شما چیست؟
سفر هاکان فیدان به ایران را میتوان گامی مهم در جهت پرداختن به تنشهای منطقهای دیرینه بین دو کشور و توازن قدرت جدیدی که پس از جنگ دوازده روزه پدیدار شد، دانست.
در حالی که مسائل اقتصادی در طول مذاکرات مطرح شد، به نظر میرسد تمرکز اصلی بر امنیت منطقهای و دیپلماسی باشد.
در این چارچوب، ابتکاراتی مانند رفع موانع تجاری، افتتاح گذرگاههای مرزی جدید و تقویت ارتباطات ریلی، گامهایی با هدف تقویت عملکرد سالم روابط هستند.
برنامههای ایران برای افتتاح کنسولگری در وان و تمدید توافق گاز طبیعی نیز به پایداری همکاری در حوزه انرژی اشاره دارد.
با این حال، اهمیت اصلی این نشست در تمرکز آن بر مسائل مهم منطقهای، مانند بحران فلسطین و غزه، ابتکارات آتشبس در سوریه و لبنان، سیاستهای منطقهای اسرائیل و مذاکرات هستهای ایران نهفته است.
شناسایی سیاستهای توسعهطلبانه اسرائیل به عنوان یک تهدید امنیتی مشترک توسط طرفین، نشان دهنده همگرایی برداشتهای دو کشور از تهدیدات منطقهای است.
تعهد ترکیه به حفظ آتشبس در غزه و توقف تجاوز در کرانه باختری، نشان دهنده قصد این کشور برای ایفای نقش دیپلماتیک و بشردوستانه فعال است.
علاوه بر این، دیدگاه مشترک در مورد مبارزه با تروریسم و خلع سلاح پ.ک.ک، بُعد امنیتی همکاری منطقهای را تقویت میکند.
برای ایران، این سفر فرصتی برای کاهش فشار اقتصادی در زمانی است که تحریمها تشدید شده و تنشها با اسرائیل در حال افزایش است.
همکاری در زمینه انرژی و تجارت میتواند محیط راحتتری را برای ایران فراهم کند.
برای ترکیه، روابط پایدار با ایران به ویژه برای امنیت انرژی، مدیریت توازن قدرت در سوریه و عراق و مبارزه با تروریسم مهم است.
با توجه به نفوذ ایران بر حماس و حزبالله، تلاشهای دیپلماتیک ترکیه در غزه میتواند از طریق این تماسها تقویت شود.
هماهنگی بین دو کشور در مناطق بیثباتی مانند سوریه و لبنان بسیار مهم است.
در نهایت، این سفر نشان میدهد که دو کشور در مواجهه با بحرانهای منطقهای فعلی، تلاش میکنند همکاری را در اولویت قرار دهند.
تضعیف نفوذ روسیه در منطقه به دلیل جنگ اوکراین نیز به ترکیه و ایران اجازه میدهد تا جایگاه بیشتری در منطقه کسب کنند.
سفیر جدید ترکیه در دمشق نیز عضوی از هیئت ترکیه بود.
همانطور که میدانید، مسئله سوریه به دلیل اختلاف نظر بین تهران و آنکارا، همواره چالشبرانگیز بوده است.
آیا این دیدار نشاندهنده تقویت همکاری بین دو کشور در مورد مسئله سوریه است؟
آینده خاورمیانه به تقویت همکاری و دیپلماسی سازنده بین بازیگران منطقهای بستگی دارد.
ایران مدتهاست که سوریه را به عنوان یک منطقه حیاتی برای امنیت خود میبیند.
فروپاشی نظام اسد بر استراتژی منطقهای ایران تأثیر منفی گذاشته و در عین حال فضای تحرک اسرائیل را گسترش داده است.
تحولات از سال ۲۰۱۱ نه تنها تعادل داخلی سوریه، بلکه ساختار کلی ژئوپلیتیک منطقه را نیز تغییر داده است.
کاهش نفوذ ایران و افزایش تعامل اسرائیل، ترکیه و ایران را به ارزیابی مجدد سیاستهای خود در سوریه سوق داده است.
در حالی که ترکیه و ایران از دیرباز اختلافاتی در مورد سوریه داشتهاند، سفر فیدان به تهران و حضور سفیر جدید ترکیه در دمشق در این هیئت، نشاندهنده تمایل به همکاری نزدیکتر در این زمینه است.
این امر باعث ایجاد همگرایی بین تلاش ایران برای حفظ جایگاه خود در سوریه و نگرانیهای امنیتی ترکیه میشود.
فعالیتهای فزاینده اسرائیل در سوریه و تماسهایش با نیروهای دموکراتیک سوریه، استفاده از سوریه به عنوان ابزاری برای فشار علیه ایران و حمایتش از تشکیل یک دولت خودمختار کردی، تهدیدات امنیتی را هم برای ترکیه و هم برای ایران ایجاد میکند.
ترکیه طرفدار ایجاد یک ساختار امنیتی جایگزین در سوریه برای مقابله با حضور پ.ک.ک و سایر سازمانهای تروریستی است.
در این چارچوب، سفر فیدان را میتوان به عنوان بخشی از جستجوی یک «معماری امنیتی جدید» برای منطقه دانست.
بنابراین، اگرچه این سفر لزوماً به معنای توافق کامل در مورد سوریه نیست، اما گامی مثبت است که نشان میدهد آنکارا و تهران در شرایط فعلی پذیرای افزایش همکاری و تقویت هماهنگی هستند.
با توجه به اینکه ایران هنوز نفوذ منطقهای قابل توجهی دارد، این تماسها میتواند راه را برای دو کشور هموار کند تا تحولات سوریه را از نزدیکتر رصد کنند و در برخی زمینهها اقدامات مشترکی انجام دهند.
در این دیدار از اسرائیل به عنوان یک تهدید مشترک نام برده شد.
همانطور که میدانید، اسرائیل بارها ترکیه را نیز تهدید کرده است.
ارزیابی شما از این موضوع چیست؟
روابط بین ترکیه و اسرائیل از نظر تاریخی روندی ناپایدار را طی کرده است.
در حالی که به نظر نمیرسد تحولات فعلی دو طرف را به سمت درگیری مستقیم سوق دهد، احتمال درگیری غیرمستقیم در مناطق دیگر، به ویژه سوریه، واقعبینانهتر است.
در این زمینه، سناریوهایی مانند عملیات روانی، اطلاعاتی و یا سوء قصد میتواند در نظر گرفته شود.
وقتی عضویت ترکیه در ناتو و روابط نزدیک با ایالات متحده در کنار جایگاه اسرائیل به عنوان متحد حیاتی آمریکا در نظر گرفته شود، احتمال یک جنگ تمام عیار کاهش مییابد.
تهدیدات فعلی ممکن است بیشتر از طریق تنشهای غیرمستقیم و محدود آشکار شوند.
نوع ادبیاتی که طرفین در چنین دیدارهایی استفاده میکنند نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
زیرا زبان بدن و لحن مقامات میتواند سرنخهایی در مورد اهمیت دیدار ارائه دهد.
به عنوان مثال، آقای فیدان در طول جلسه بارها آقای عراقچی را «برادرم» خطاب قرار داد.
نکته جالب توییت علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، رئیس شورای عالی امنیت ایران بود.
پیام لاریجانی این بود: «به خانه خودتان خوش آمدید.
به امید همکاری بیشتر بین ایران و ترکیه» آیا این نشان دهنده آغاز فصل جدیدی در روابط بین دو کشور است؟
این سفر و پیام آقای لاریجانی را میتوان نمایشی نمادین از نیت آنها برای تقویت همکاریهای نزدیکتر در روابط ترکیه و ایران دانست.
خطاب قرار دادن همتای خود، عراقچی، توسط هاکان فیدان به عنوان «برادر» و پیام لاریجانی، «به خانه خود خوش آمدید.
به امید همکاریهای بیشتر بین ایران و ترکیه…» نشان دهنده موضع صادقانه و سازنده دو کشور نسبت به یکدیگر است.
در طول تاریخ، کشورهای منطقه هم در رقابت و هم در همکاری بودهاند و گاهی اوقات برای تضمین امنیت و ثبات مشترک با یکدیگر همکاری کردهاند.
ترکیه و جمهوری اسلامی ایران دو بازیگر حیاتی در امنیت و صلح منطقهای هستند.
زبان دیپلماتیک مورد استفاده طرفین نشان میدهد که روابط در جهت مثبتی در حال پیشرفت است.
با این حال، هنوز زود است که این را آغاز یک دوره جدید بنامیم و سیر آینده رویدادها به گامهای برداشته شده بستگی دارد.