خاموشی: وقف نه بیتالمال است و نه درآمد عمومی؛گام کلیدی در ترویج وقف
خاموشی گفت: وقف نه بیتالمال است، نه بودجه نفت و نه درآمدهای عمومی؛ بلکه دارایی شخصی واقف است که به یک شأن عمومی و ممتازی تبدیل شده است.
به گزارش خبرنگار مهر، وبینار ملی سند ارتقای وقف با حضور آیتالله قربانعلی دری نجفآبادی، نماینده ولی فقیه، امام جمعه استان مرکزی و عضو خبرگان رهبری، حجتالاسلام سیدمهدی خاموشی رئیس سازمان اوقاف و امور خیریه، معاونان، مدیران استانی، استانداران و نمایندگان دستگاههای حاکمیتی برگزار شد.
در ابتدا حجتالاسلام سیدمهدی خاموشی با تشریح جایگاه وقف در حل مسائل امروز جامعه، تأکید کرد: اگر وقف در کنار فعالیتهای دانشبنیان قرار گیرد، میتواند در رفع معضلات اجتماعی پیشتاز باشد و در شرایطی که کشور احساس میکند وقف قادر است نقشآفرین باشد، لازم است این ظرفیت به کمک یک برنامهریزی دقیق به فعلیت برسد.
حجت الاسلام خاموشی با اشاره به اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی به ظرفیت وقف توجه کرده است، افزود: وقف یک مال شخصی است که واقف آن را برای نیت خیر خود اختصاص میدهد و سازمان اوقاف مسئول نظارت بر اجرای دقیق این نیت است.
وی تصریح کرد: وقف نه بیتالمال است، نه بودجه نفت و نه درآمدهای عمومی؛ بلکه دارایی شخصی واقف است که به یک شأن عمومی و ممتازی تبدیل شده است و اگر برای آن متولی وجود نداشته باشد، ولیفقیه نمایندهای را برای مدیریت آن تعیین میکند.
رئیس سازمان اوقاف سه گام کلیدی در ترویج فرهنگ وقف را برشمرد: نخست، عملکرد صحیح سازمان اوقاف در سه حوزه حفظ موقوفات، افزایش بهرهوری و اجرای نیت واقف؛ دوم، نقش مدیران با ذهن تیز و عالمانه که باید دانش و مدیریت علمی را با وقف گره بزنند؛ و سوم، میزان کارکرد وقف در استفاده از منابع انباشته برای حل مسائل اجتماعی.
حجت الاسلام خاموشی به نمونههایی از فعالیتهای نوین اوقاف اشاره کرد و گفت: در حوزه ژندرمانی یک مرکز بیمارستانی تحویل داده شده و در حال تجهیز آن هستیم.
همچنین در بحث تولید ایمپلنتها مجوزهای لازم اخذ شده و یکی از اهداف مهم، کمک به ارزانسازی در این حوزه است.
او این اقدامات را نشانههایی از ظرفیت وقف در ورود به عرصههای فناورانه و علمی دانست.
وی سند ارتقای وقف را دارای ظرفیتهای بسیار گسترده معرفی کرد و تأکید کرد: این سند برای سه حوزه «ترویجی، تثبیتی و میدانداری» ظرفیت ایجاد میکند.
به گفته او، این سند صرفاً یک مصوبه نیست، بلکه یک برنامه ملی و نقشه راه است که باید در استانها عملیاتی شود.
در ادامه آیتالله دری نجفآبادی امام جمعه اراک نیز با نگاه آیندهمحور به مسئله وقف گفت: باید راهبردهای جدیدی برای استفاده از وقف در حوزههایی مانند بهداشت و درمان، کشاورزی، آب، مسکن، هوش مصنوعی، فناوری و صنایع دریایی تعریف شود.
اوقاف میتواند در بخشهایی که دولت با ضعف مواجه است نقشآفرینی مؤثر داشته باشد.
در ادامه حجتالاسلام غلامرضا عادل با تبیین رویکردهای کلان سازمان اوقاف در حوزه وقف، به ضرورت بهینهسازی بهرهبرداری از موقوفات موجود اشاره کرد و گفت: تلاش سازمان بر این است که موقوفاتی که طی سالهای گذشته ایجاد شده، بهصورت کارآمد و اثربخش مورد استفاده قرار گیرد.
او افزود: اجرای امینانه نیات واقفان در وقفنامهها یک اصل بنیادین است و باید آثار و برکات آن بهطور ملموس در جامعه دیده شود و وقفهای جدید باید متناسب با نیازهای روز و دغدغههای واقعی جامعه شکل بگیرد.
استفاده از بسترهای فناورانه و نوین در حوزه وقف از جمله ظرفیتهایی مانند وقف پول راهی مهم برای پاسخ به نیازهای نوپدید و تقویت مشارکت مردمی است.
او این تحول را مقدمهای برای پیوند عمیقتر میان وقف و نیازهای معاصر جامعه دانست.
در ادامه رضا معممیمقدم با طرح این پرسش محوری که نوع ارتباط دولت و حکومت با فرهنگ وقف چیست؟
گفت: برای فهم این رابطه میتوان وقف را به درختی تشبیه کرد که ریشههای آن واقفان هستند، تنهاش دولت است و ثمره آن مجموعه کارکردهای وقف در ۱۵ سرفصل اصلی.
مردم مصرفکنندگان اصلی این ثمراتاند اما دولت نیز بهرهمند میشود؛ چراکه واقفان با وقف مدرسه، دانشگاه، مسجد، حسینیه و مراکز درمانی، بار مهمی را از دوش دولت برمیدارند.
معممیمقدم با اشاره به اینکه ۱۰ هزار مدرسه وقفی و حدود ۲۰ درصد مراکز درمانی کشور جزو موقوفات هستند، گفت: این ارقام نشاندهنده نقش کلیدی وقف در کاهش هزینههای حاکمیت است و نقشآفرینی گستردهتر در تحقق سند ملی ارتقای وقف میتواند پیامدهای مثبت و قابلتوجهی برای نهادهای مختلف به همراه داشته باشد.
وی سه وظیفه اصلی اوقاف در حوزه موقوفات را شامل حفظ عین موقوفه، افزایش منافع و بهرهوری، و اجرای نیت واقف دانست و از مدیران کل اوقاف استانها خواست سند ملی ارتقای وقف را تکثیر و در اختیار دستگاهها و نمایندگان تامالاختیار قرار دهند تا در جلسات تخصصی مرتبط نقشآفرینی مؤثری داشته باشند.
مسئول دبیرخانه سند ملی وقف با تأکید بر اینکه ترویج و حمایت از سنت مشارکتهای مردمی در قانون اساسی وظیفه دولت است، بیان کرد: به همین دلیل این سند عنوان «سند ملی» گرفته و صرفاً متعلق به سازمان اوقاف نیست؛ بلکه رسالتی همگانی و بینبخشی محسوب میشود.
او خواستار تدوین برنامههای اجرایی در استانها شد و تصریح کرد هر استان باید سه اولویت محوری تعیین کرده، برنامه سهساله ارائه دهد و گزارشهای دورهای خود را بر اساس شاخصهای ارزیابی به دبیرخانه مرکزی ارسال کند.
معممیمقدم با بیان اینکه این سند نباید به یک کتابچه فراموششده تبدیل شود، عنوان کرد: سازمان اوقاف عزم جدی دارد تا از این ظرفیت قانونی حداکثر استفاده را ببرد.
او هشدار داد اگر دستگاهها همکاری نکنند، وقف در برابر نیازهای جامعه کمرمق میماند.
وی همکاری آموزش و پرورش در آموزش نسل جدید، فعالیت وزارت ارشاد در روایتسازی و نقش وزارت رفاه و نهادهای اجتماعی در اتصال وقف به نیازهای واقعی جامعه را ضروری دانست.
او تأکید کرد: وقف باید به «مسئله» تبدیل شود تا نظام مسائل آن قابل حل باشد و چون مسائل استانها با یکدیگر متفاوت است، لازم است نشستهای تخصصی وقف در دانشگاهها برگزار شود تا میان دانش نظری و تجربه میدانی پلی مؤثر ایجاد گردد و مدلهای نوآورانه برای اداره و بهرهبرداری موقوفات شکل گیرد.
در ادامه حیدر ارشدی با اشاره به پیشینه تاریخی وقفهای علمی در کشور گفت: موضوع وقف از ابتدا در پاسخ به نیازهای جامعه شکل گرفته و یکی از مؤثرترین نیتهای واقفان در طول تاریخ، وقف برای توسعه علم و حمایت از نخبگان بوده است.
او یادآور شد که وقف علمی در ایران سابقهای دیرینه دارد و نمونه برجسته آن وقف ربع رشیدی است که قرنها پیش الگویی برای پیوند میان وقف و پیشرفت علمی به شمار میآمد.
ارشدی با معرفی موقوفه بنیاد البرز بهعنوان یکی از مهمترین وقفهای علمی کشور اظهار کرد: این بنیاد بیش از ۶۰ سال پیش توسط مرحوم حسینعلی البرز وقف شد و طی شش دهه، همچنان پرچمدار حمایت از نخبگان علمی کشور است.
به گفته او، بنیاد البرز با هدف شناسایی، تقویت و تجلیل از استعدادهای برتر علمی فعالیت کرده و بخش مهمی از مسئولیت اجتماعی وقف را در میدان علم و فناوری بر عهده گرفته است.
او اعلام کرد: در سال ۱۴۰۴، همزمان با شصتوسومین سال تأسیس بنیاد البرز، بیش از ۱۵ میلیارد تومان به برترینهای علمی کشور اهدا شده است.
ارشدی همچنین از آغاز فراخوان جایزه علمی البرز برای سال ۱۴۰۵ خبر داد که از ۱۰ آذر در دسترس نخبگان و پژوهشگران قرار گرفته است.
مدیرعامل بنیاد البرز افزود توجه سازمان اوقاف در دوره مدیریتی اخیر به وقفهای علمی و فناورانه جدیتر و هدفمندتر شده و این رویکرد میتواند در حل چالشهای علمی کشور و توسعه زیستبوم نوآوری مؤثر باشد.
او تأکید کرد: گسترش وقف علمی یک ضرورت راهبردی برای آینده کشور است و ظرفیت این موقوفات میتواند سهم قابلتوجهی در پیشرفت علمی و حمایت از استعدادهای برتر ایفا کند.
نمایندگان جهاد کشاورزی، حوزه علمیه سیستان و بلوچستان، ادارهکل اوقاف قم و بنیاد البرز نیز در سخنانی به ظرفیتهای وقف در توسعه کشاورزی علمی، انرژیهای نو، ایجاد مراکز آموزشی و مهارتی، تقویت فرهنگ قرآنی و شکلگیری وقفهای علمی و فناورانه پرداختند.
در پایان این وبینار بر لزوم همکاری همه دستگاهها برای اجرای کامل سند ملی ارتقای وقف و ضرورت تبدیل وقف به مسئلهای ملی با رویکردی نوآورانه تأکید شد.