آیا مصالحه پایدار آمریکا و روسیه در اوراسیا امکان پذیر است؟
به گزارش مشرق، کانال تلگرامی اندیشکده تهران در مطلبی نوشت:
روسیه و ایالات متحده، با وجود تشدید رقابت، امروز بیش از هر زمان دیگری در مسیر نوعی نزدیکی عملی قرار گرفتهاند؛ آنها ممکن است در نهایت بر سر یک قالب پایدار برای «امنیت اوراسیا» توافق کنند که امکان همکاری و امنیت مشترک بر اساس منافع متقابل و احترام را فراهم آورد.
در اینجا پرسش کلیدی در ظاهر ساده اما در ماهیت بسیار پیچیده وجود دارد: چگونه میتوان یک همزیستی پایدار، قابل قبول متقابل و از نظر عملی قابل اجرا میان بازیگران اصلی منطقه برقرار کرد؛ همزیستی که از تقابل مخرب جلوگیری کند و در بهترین حالت امکان همکاری امنیتی را فراهم آورد؟
چهار بازیگر اصلی در اوراسیا در پهنه اوراسیا میتوان چهار الگوی نظم، مبتنی بر چهار قدرت فرامنطقهای، شناسایی کرد:
نظم روسمحور: این نظم بر نهادهایی همچون سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) استوار است.
اما پس از جنگ اوکراین و کاهش استفاده از مسیرهای ترانزیتی و انرژی روسیه، نفوذ آن با افول روبهرو شده است.
نظم ترکیهمحور: بر همکاری کشورهای ترکزبان متکی است.
گسترش کریدور میانی و انجام مانورهای نظامی مشترک نمادی از گسترش این نظم در منطقه است.
تنوع سیاسی در میان کشورهای عضو این نظم نیز به افزایش قدرت چانهزنی آنها در برابر بازیگران خارجی کمک کرده است.
نظم چینمحور: اگرچه میان چین و روسیه بر اساس یک تقسیم کار سنتی، نفوذ اقتصادی چین و نفوذ امنیتی روسیه، وجود داشت، اما جنگ اوکراین این تعادل را تغییر داده است.
چین اکنون بهدنبال گسترش نقش امنیتی خود است و ایجاد پایگاه نظامی در تاجیکستان نشانهای از این تحول است.
نظم آمریکامحور: این نظم بر ارزشهای لیبرال، بازارهای باز و همکاری امنیتی مبتنی بر ناتو تکیه دارد.
البته نفوذ مستقیم ایالات متحده در این منطقه محدود است و از نظر روسیه تهدیدی مستقیم علیه منافع و نظم مبتنی بر روسیه محسوب میشود.
راهحل مصالحه پایدار
مصالحهای پایدار میان ایالات متحده و روسیه تنها زمانی ممکن است که هر دو طرف ماهیت ویژه چالشهای امنیتی اوراسیا را بپذیرند: وابستگی متقابل اقتصادی، تکثر فرهنگی و غلبه تنوع تمدنی بر یکنواختی ایدئولوژیک.
این رویکرد مستلزم کنار گذاشتن جاهطلبیهای آرمانگرایانه و تمرکز بر مدیریت منافع به جای صدور ارزشهاست.
این چشمانداز اگرچه ایدئالیستی بهنظر میرسد، اما ناممکن نیست.
در عمل، بسیاری از کشورهای اوراسیا اکنون نیز اینگونه رفتار میکنند: با همه طرفها تجارت میکنند، هنجارهای مختلف را گزینشی میپذیرند و از قرار گرفتن کامل در بلوک شرق یا غرب خودداری میکنند.
هدف اصلی آنها جلوگیری از برهم خوردن معادلات قومی، منطقهای یا دینی داخلی است.
مسیر اوراسیا برای صلح پایدار
در سومین کنفرانس بینالمللی امنیت مینسک در سال ۲۰۲۴، کشورهای اوراسیا مفهوم «منشور اوراسیا برای چندقطبی و تنوع» را مطرح کردند؛ طرحی که هدفش ارائه بدیلی برای مدل امنیتی غربمحور از طریق هماهنگی میان نهادهای موجود و ایجاد یک فضای امنیتی غیرقابل تقسیم بود.
با وجود جذابیت نظری، این اصول در شرایط ژئوپلیتیکی کنونی چندان واقعبینانه به نظر نمیرسند.
از نگاه عملی، شکلگیری معماری امنیتی پایدار در اوراسیا تنها با سازش متقابل مبتنی بر این حقیقت که نه آمریکا و نه روسیه قادر به سلطه یکجانبه بر منطقه نیستند، ممکن است.
در این چارچوب، پیشنهاداتی ارائه میشود که شامل ایجاد یک پلتفرم گفتوگوی سهجانبه میان روسیه، آمریکا و اتحادیه اروپا، همراه با مشارکت فعال چین، هند و ترکیه، اجرای اقدامات اعتمادساز و شفافیت در حوزه نظامی و کنترل تسلیحات، توسعه همکاریهای اقتصادی و ایجاد کنسرسیومهای انرژی، ارائه تضمینهای عدم مداخله متقابل و امنیت جمعی برای کشورهای مرزی و بیطرف مانند اوکراین، و در نهایت کاهش تدریجی تنشهای هستهای از طریق محدودسازی و عقبنشینی تسلیحات است.
اجرای چنین گامهایی رقابت سیستماتیک میان قدرتهای بزرگ را حل نمیکند، اما میتواند آغاز یک توافق عملی و موقت باشد.
ترتیبات گذرایی که در آن رقابت کنترلشده با همکاری محدود همراه میشود.
هدف، یافتن مسیر واقعی برای تعامل پایدار میان ایالات متحده و روسیه در اوراسیا است.
با اینحال، تا زمانی که جنگ اوکراین ادامه دارد و بحران اعتماد پابرجاست، امکان شکلگیری یک معماری جامع امنیتی وجود نخواهد داشت.
*بازنشر مطالب شبکههای اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکهها منتشر میشود.