مغز متفکر هسته‌ای ایران/ ردپای یک دانشمند در فهرست تحریم آمریکا
ترور دکتر محسن فخری‌زاده در هفتم آذر ۱۳۹۹، یکی از مهم‌ترین رویدادهای امنیتی سال‌های اخیر بود و موج گسترده‌ای از واکنش‌ها را در داخل و خارج کشور برانگیخت.
خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب، زهرا اسکندری: ترور دکتر محسن فخری‌زاده پرسشی جدی را در سطح افکار عمومی و رسانه‌های جهانی مطرح کرد: این دانشمند ایرانی که بود و چرا باید هدف یک عملیات ترور قرار می‌گرفت؟در نخستین ساعات انتشار خبر، عنوان رسمی او «معاون وزیر دفاع و رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع» معرفی شد، اما به‌تدریج ابعاد گسترده‌تری از موقعیت علمی، تأثیرگذاری و نقش او در ساختار دفاعی و هسته‌ای کشور آشکار شد؛ جایگاهی که او را به یکی از مهم‌ترین چهره‌های علمی و راهبردی جمهوری اسلامی ایران تبدیل کرده بود.
شهید فخری‌زاده از چهره‌های برجسته علمی بود که نامش در میان ۵۰۰ شخصیت قدرتمند جهان در یکی از نشریات معتبر بین‌المللی قرار گرفت و سال‌ها در فهرست تحریم‌های آمریکا حضور داشت.
اهمیت فعالیت‌های او زمانی آشکارتر شد که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، در کنفرانس مطبوعاتی سال ۲۰۱۸، نام او را دوبار برد و گفت: «این اسم را به خاطر بسپارید.» این اشاره مستقیم، نشان‌دهنده نقش راهبردی او در پیشبرد پروژه‌های علمی و دفاعی ایران بود.
محسن فخری‌زاده در ۲۴ شهریور ۱۳۳۶ در قم متولد شد.
کودکی او در فضایی مذهبی و علمی سپری شد و استعداد او در ریاضیات و فیزیک از همان دوران مدرسه آشکار بود.
علاقه او به مباحث علمی باعث شد در نوجوانی مسیر تحصیل در رشته فیزیک را برگزیند.
تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه شهید بهشتی آغاز کرد و سپس در دانشگاه صنعتی اصفهان در رشته فیزیک هسته‌ای ادامه داد.
ورود به این رشته نقطه آغاز جدی‌تر مسیر او در حوزه فناوری‌های نوین، دفاعی و هسته‌ای بود.
پس از پایان تحصیلات، او فعالیت علمی خود را در دانشگاه امام حسین(ع) ادامه داد و به‌عنوان استاد فیزیک و پژوهشگر، نقش مؤثری در تربیت نسل جدیدی از متخصصان ایرانی ایفا کرد.
از همان سال‌ها، بسیاری از پروژه‌های تحقیقاتی در حوزه‌های دفاعی و فناورانه تحت مدیریت یا نظارت او پیش رفت.
ورود به سپاه و نقش در سال‌های آغازین انقلاب
با پیروزی انقلاب اسلامی، فخری‌زاده در حالی‌که دانشجوی فیزیک بود، به صف آغازگران سپاه پاسداران پیوست.
فعالیت او محدود به مسئولیت‌های نظامی نبود و هوش و توان مدیریتی‌اش به‌سرعت او را وارد بخش‌های علمی و پژوهشی کرد.
او یکی از چهره‌هایی بود که شکاف میان علم و امنیت را با تعریف پروژه‌های راهبردی پر کرد و از همان سال‌ها، به‌عنوان یکی از مدیران ارشد حوزه‌های فناورانه شناخته می‌شد.
نقشه راه هسته‌ای
در دهه‌های بعد، همکاری نزدیک او با دانشمندانی چون شهید مجید شهریاری و شهید مسعود علی‌محمدی نقش اساسی در طراحی و تدوین نقشه راه توسعه صنعت هسته‌ای ایران داشت.
این جلسات که بیش از سه سال به طول انجامید، مسیر جدیدی را برای حرکت صنعت هسته‌ای ایران رقم زد و زمینه را برای خودکفایی در بسیاری از بخش‌های حساس فراهم کرد.
نقش شهید فخری‌زاده در پیشبرد پروژه‌های هسته‌ای تنها محدود به حوزه فنی نبود؛ او در طراحی ساختارهای مدیریتی، ایجاد شبکه پژوهشی و تشکیل هسته‌های علمی نیز نقشی کلیدی ایفا کرد.
همین جایگاه باعث شد پروژه «آماد» به‌عنوان یکی از برنامه‌های مهم و راهبردی کشور شناخته شود و دشمنان ایران توجه ویژه‌ای به او داشته باشند.
نقش در توسعه صنایع دفاعی و تشکیل سازمان «سپند»
با انتقال او به وزارت دفاع، فصل تازه‌ای از فعالیت‌های علمی و راهبردی او آغاز شد.
رهبر معظم انقلاب در بازدیدی از نمایشگاه توانمندی‌های دفاعی در سال‌های ابتدایی دهه ۱۳۹۰، بر ضرورت «شکستن مرزهای دانش» تأکید کردند.
فخری‌زاده این سخنان را نقطه آغاز حرکتی جدید قرار داد و با تأسیس سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی که به نام «سپند» شناخته می‌شود ساختاری منسجم برای توسعه فناوری‌های پیشرفته دفاعی ایجاد کرد.
او نام «آوا» را برای یکی از بخش‌های تخصصی این سازمان برگزید؛ بخشی که به آینده‌پژوهی، ایده‌پردازی و نوآوری اختصاص داشت.
همکاران نزدیک او روایت کرده‌اند که شهید فخری‌زاده هیچ‌گاه بن‌بست علمی را به رسمیت نمی‌شناخت.
او معتقد بود که «تلاش، مسیر را باز می‌کند و برکت الهی، نقاط کور را روشن».
بر همین اساس، حدود ۹۰ درصد پروژه‌هایی که او و مجموعه‌اش دنبال می‌کردند یا به نتیجه رسیده است یا در مراحل پایانی تکمیل قرار دارد.
بسیاری از این پروژه‌ها، به دلیل محرمانگی، منتشر نشده اما بنا به گفته مسئولان، بخشی از مهم‌ترین دستاوردهای دفاعی ایران نتیجه مدیریت و راهبری اوست.
ایستادگی در برابر ویروس بی‌مرز
فعالیت‌های او تنها به حوزه هسته‌ای و دفاعی محدود نبود.
در سال ۱۳۹۸، همزمان با شیوع ویروس کرونا و بحران تجهیزات پزشکی، شهید فخری‌زاده وارد عرصه مقابله علمی با بیماری شد.
او با تشکیل تیم‌های تخصصی، پروژه‌های کیت تشخیص کرونا و ساخت واکسن «فخرا» را راه‌اندازی کرد.
هدف از این پروژه، استفاده از ظرفیت‌های بومی برای مقابله با بحران جهانی بود؛ اقدامی که نشان داد او حوزه‌های علمی را نه صرفاً به‌عنوان دانش، بلکه به‌عنوان ابزاری برای افزایش توان ملی می‌نگریست.
شکست‌های پی‌درپی و پایان خونین یک پرونده
نقشه ترور او سابقه‌ای طولانی داشت.
نخستین تلاش‌ها در سال ۱۳۸۷ توسط شبکه‌ای متشکل از منافقین، عناصر ضدانقلاب و سرویس‌های اطلاعاتی موساد، سیا و ام‌آی سیکس آغاز شد.
در سال ۱۳۹۷ شواهدی منتشر شد که موساد دوباره برای ترور یکی از دانشمندان ایرانی اقدام کرده اما ناکام مانده است.
در همان سال، یک رسانه صهیونیستی گزارش داد که هدف، «محسن فخری‌زاده مهابادی» بوده است.
با این حال، تدابیر امنیتی که او را بیش از ۱۲ سال در وضعیت حفاظتی نگه داشته بود، سرانجام در عصر هفتم آذر ۱۳۹۹، در آبسرد دماوند هدف یک عملیات پیچیده قرار گرفت.
در آن روز، یک دستگاه خودرو وانت نیسان در کنار جاده پارک شده بود؛ مصالح ساختمانی در قسمت بار قرار داشت، اما در عمق بار، یک تیربار هوشمند کالیبر ۷٫۶۲ نصب شده بود که از طریق سیستم ماهواره‌ای کنترل می‌شد.
زمانی که خودروی حامل شهید وارد محور شد، سلاح از راه دور فعال شد و ۱۳ گلوله شلیک کرد که بیشتر آن‌ها به فخری‌زاده اصابت کرد.
مهاجمان برای از بین بردن تجهیزات و شواهد، خودرو را منفجر کردند.
مقامات امنیتی اعلام کردند که ۶ تا ۱۲ فرد در این عملیات نقش داشتند که هیچ‌یک در لحظه انجام عملیات داخل کشور نبودند.
این حادثه، ایران را از یکی از مهم‌ترین دانشمندان خود محروم کرد؛ دانشمندی که فعالیت‌ها و پروژه‌هایش سال‌ها در سطحی قرار داشت که دشمنان ایران آن را تهدیدی راهبردی تلقی می‌کردند.
چهره‌ای فراتر از علم
شهید فخری‌زاده تنها یک پژوهشگر نبود؛ او مدیر پروژه‌های راهبردی و طراح بخش مهمی از ساختارهای دفاعی ایران بود.
بسیاری او را در میان جوامع علمی جهان با اوپن‌هایمر مقایسه کرده‌اند؛ تشبیهی که نشان‌دهنده تأثیر او در شکل‌گیری توان علمی و فناورانه ایران است.
او اعتقاد داشت که حوزه علم باید «قدرت‌زا» باشد و پروژه‌های او در همین چارچوب شکل می‌گرفت.
بسیاری از فعالیت‌های علمی و دفاعی کشور، از جمله ابرپروژه‌ها و طرح‌های کلان ملی، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم تحت نظارت او قرار داشت.
به گفته همکارانش، او مدیری بود که پشت هیچ مسئله‌ای پنهان نمی‌شد و در برابر هیچ مانعی تسلیم نبود.
مسیر او مسیری بود که دشمن را نگران می‌کرد و همین نگرانی‌ها ریشه اصلی ترور او به‌شمار می‌رفت.
ترور او واکنش‌های گسترده‌ای در ایران و جهان داشت.
بسیاری از مسئولان کشور این اقدام را نشانه دیگری از تلاش دشمنان برای متوقف کردن پیشرفت علمی ایران دانستند.
در همان روز پس از حادثه، بسیاری از رسانه‌های صهیونیستی به شکل غیرمستقیم به دست داشتن اسرائیل در این عملیات اشاره کردند.
فردای حادثه، نتانیاهو توییتی منتشر کرد با مضمون: «شهروندان اسرائیل!
شنبه خوبی داشته باشید.» این پیام در رسانه‌های بین‌المللی به‌عنوان کنایه‌ای روشن به عملیات ترور تلقی شد.
اما برخلاف انتظار دشمنان، این حادثه نه‌تنها مسیر پروژه‌های علمی و دفاعی ایران را متوقف نکرد، بلکه باعث شد نام فخری‌زاده به‌عنوان یکی از مؤثرترین چهره‌های علمی تاریخ معاصر ایران ثبت شود.
فخری‌زاده نمونه‌ای از مدیران علمی کشور بود که گمنام فعالیت می‌کرد و در نهایت نیز گمنام شهید شد؛ اما نقش او در توسعه صنعت هسته‌ای، پیشرفت فناوری‌های دفاعی و تقویت توان علمی ایران، او را به یکی از تأثیرگذارترین دانشمندان تاریخ جمهوری اسلامی تبدیل کرده است.
او در طول عمر خود نشان داد که علم می‌تواند ستون قدرت ملی باشد و دشمنان ایران همین قدرت را تهدیدی اساسی می‌دانستند.
به همین دلیل، شهادت او در تاریخ علمی و راهبردی ایران نقطه پایانی نبود؛ بلکه آغاز فصلی تازه در توسعه پروژه‌هایی است که او پایه‌گذاری کرد.
امروز نام او نه‌تنها در عرصه دفاعی، بلکه در حوزه‌های علمی، تحقیقاتی و دانشگاهی به‌عنوان نماد خودباوری علمی شناخته می‌شود.
شهید محسن فخری‌زاده سربازی بود که «گمنام زیست و پرافتخار ماند»؛ چهره‌ای که مسیر علمی او در تاریخ ایران ماندگار خواهد شد و نقش او در گسترش توان راهبردی جمهوری اسلامی، به‌عنوان سرمایه‌ای تاریخی در ذهن نسل‌های آینده باقی می‌ماند.
منابع:
_شنبه آرام؟/محمدمهدی بهداروند/حماسه یاران
_پرواز پای دماوند/ محمحسین علیجان زاده روشن/شهید کاظمی