اژدهای سیاه چینی در آسمان پارسی؛ واقعیتی میدانی یا شایعه‌ای رسانه‌ای
در هفته‌های اخیر، شایعاتی مبنی بر مذاکره ایران و چین برای انتقال جنگنده نسل پنجم J-۲۰ به تهران دوباره به اوج رسید؛ مدلی پیشرفته و رادارگریز که نماد برتری هوایی چین به شمار می‌رود.
خبرگزاری مهر؛ گروه سیاست: در هفته‌های اخیر، شایعاتی مبنی بر مذاکره ایران و چین برای انتقال جنگنده نسل پنجم J-۲۰ به تهران دوباره به اوج رسید؛ مدلی پیشرفته و رادارگریز که نماد برتری هوایی چین به شمار می‌رود.
اگرچه این ادعاها از نظر رسانه‌ای جذاب‌اند، اما کارشناسان دفاعی باور دارند محدودیت‌های فنی، سیاسی و تحریمی عملاً احتمال چنین معامله‌ای را به شدت کاهش می‌دهد.
در این گزارش، ابعاد فنی J-۲۰، سابقه عملیاتی آن، و موانعی را که بر سر راه تحقق این خرید برای تهران وجود دارد، بررسی می‌کنیم.
در حالی که تنش‌های منطقه‌ای در خاورمیانه همچنان سایه‌ای سنگین بر آسمان‌های غرب آسیا افکنده، نام جنگنده نسل پنجم چنگدو جی -۲۰ (J-۲۰) بار دیگر به عنوان یک «گیم چنجر» بالقوه در بحث‌های دفاعی ایران مطرح شده است.
این جنگنده رادارگریز، که توسط شرکت هواپیماسازی چنگدو برای نیروی هوایی ارتش چین توسعه یافته، از سال ۲۰۱۱ وارد خدمت شده و به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین تسلیحات هوایی جهان شناخته می‌شود.
اما شایعات اخیر در مورد فروش احتمالی آن به ایران، از جمله ادعای خرید ۳۶ فروند در سال ۲۰۲۱، بیش از آنکه بر پایه واقعیت‌های فنی و سیاسی استوار باشد، ریشه در گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای دارد.
در این گزارش، به بررسی مشخصات فنی جی -۲۰، عملکرد آن در میدان‌های واقعی (یا عدم آن)، شایعات فروش به ایران، و تأثیر بالقوه بر توان دفاعی هوایی تهران می‌پردازیم.
مشخصات فنی
جی -۲۰، با لقب «ویلون» (اژدهای سیاه)، یک جنگنده دو موتوره، همه‌جوی و رادارگریز است که برای برتری هوایی، حمله به اهداف زمینی و دریایی طراحی شده.
طول بدنه آن حدود ۲۰.۴ متر (۶۷ فوت) و عرض بال‌ها ۱۳.۵ متر (۴۴ فوت) است، که آن را بزرگ‌تر از رقبای آمریکایی مانند اف -۲۲ رپتور یا اف -۳۵ لایتنینگ II می‌کند.
این اندازه بزرگ اجازه حمل سوخت داخلی بیشتر (حدود ۱۵۰ درصد اف -۳۵) و موشک‌های دوربرد مانند PL-۱۵ (با برد بیش از ۲۰۰ کیلومتر) را می‌دهد، که جی -۲۰ را به یک شکارچی دوربرد تبدیل می‌کند.
موتورهای اولیه روسی (AL-۳۱F) جای خود را به موتورهای بومی WS-۱۰ و اخیراً WS-۱۵ داده‌اند، که سرعت سوپرسونیک (بالای ۱ ماخ بدون پس‌سوز) و برد پروازی بیش از ۲۰۰۰ کیلومتر را فراهم می‌کنند.
رادار AESA پیشرفته و سیستم‌های الکترونیکی آن، جی -۲۰ را قادر به عملیات در تمام شرایط آب‌وهوایی می‌سازد، اما منتقدان می‌گویند سطح رادارگریزی (RCS) آن، به دلیل طراحی کانارد (بال‌های جلویی)، کمتر از اف -۳۵ است و ممکن است در برابر سنسورهای پیشرفته غربی آسیب‌پذیرتر باشد.
در مقایسه با اف -۳۵ اسرائیلی، جی -۲۰ برتری در سرعت (ماخ ۲+) و برد دارد، اما اف -۳۵ در ادغام سنسورها، شبکه‌سازی داده‌ها و آموزش خلبانان برتر است.
تحلیل‌گران آمریکایی تأکید می‌کنند که جی -۲۰ «هیچ شانسی» در نبرد مستقیم با اف -۳۵ ندارد، مگر در سناریوهای دفاعی دوربرد.
قیمت جنگنده جی- ۲۰
برنامه جنگنده جی- ۲۰ نه تنها یک دستاورد فنی، بلکه یک سرمایه‌گذاری اقتصادی بزرگ برای چین است.
قیمت جنگنده جی- ۲۰ بسته به تجهیزات و سطح فناوری آن متغیر است.
برآوردهای منابع غربی، قیمت هر فروند از این جنگنده را بین ۱۱۰ تا ۱۲۰ میلیون دلار تخمین می‌زنند.
این رقم، جنگنده جی - ۲۰ را در زمره گران‌ترین جنگنده‌های جهان قرار می‌دهد.
شاید شگفت‌انگیزترین جنبه این برنامه، سرعت و مقیاس تولید آن باشد.
نرخ تولید سالانه این جنگنده حدود ۱۰۰ فروند تخمین زده می‌شود.
در حالی که نرخ تولید F-۳۵ بین آمریکا و ده‌ها کشور متحد تقسیم می‌شود، تمام ۱۰۰ فروند جنگنده جی- ۲۰ تولیدی مستقیماً به نیروی هوایی چین تحویل داده می‌شود.
این یعنی چین با سرعتی بیشتر از آمریکا در حال افزودن جنگنده‌های پنهان‌کار به ناوگان خود در منطقه است.
اژدهای چینی در برابر رقبای غربی
برای درک بهتر جایگاه جنگنده جی- ۲۰، باید آن را با دیگر جنگنده‌های نسل پنجم مقایسه کرد.
در مقایسه جنگنده جی- ۲۰ با اف- ۳۵، باید گفت این دو نماینده دو فلسفه متفاوت هستند.
F-۳۵ یک جنگنده چندمنظوره است که قدرت اصلی آن در همجوشی حسگرها و به اشتراک‌گذاری اطلاعات است.
در مقابل، جنگنده جی- ۲۰ یک پلتفرم تخصصی برای برتری هوایی و رهگیری دوربرد است.
J-۲۰ در سرعت و برد برتری دارد، اما F-۳۵ در پنهان‌کاری همه‌جانبه و تجربه رزمی اثبات‌شده، دست بالا را دارد.
در مقایسه با F-۲۲ Raptor، باید گفت F-۲۲ همچنان معیار طلایی جنگنده‌های سلطه هوایی است و از مانورپذیری بی‌نظیری برخوردار است.
جنگنده جی- ۲۰ با برد بیشتر و موشک‌های دوربردتر، برای درگیری از فاصله دور طراحی شده تا از ورود به نبرد نزدیک با F-۲۲ اجتناب کند.
موفقیت‌ها در میدان واقعی
علی‌رغم تبلیغات گسترده چین، جی -۲۰ هنوز در هیچ نبرد واقعی شرکت نکرده است.
موفقیت‌های آن عمدتاً به مانورهای آموزشی و نمایش‌های تبلیغاتی محدود می‌شود.
برای مثال، در فوریه ۲۰۲۵، ویدئویی از پرواز جی -۲۰ در «حالت حیوانی» با حمل حداکثر تسلیحات خارجی، منتشر شد که سرعت و مانورپذیری آن را برجسته کرد.
در تمرینات، جی -۲۰ در شبیه‌سازی‌های برتری هوایی علیه جنگنده‌های نسل چهارم مانند سوخو -۳۰، عملکردی «غالب» نشان داده، اما این‌ها در برابر رقبای رادارگریز مانند اف -۲۲ آزمایش نشده‌اند.
چین بیش از ۳۰۰ فروند جی -۲۰ تولید کرده و آن را «نماد بازدارندگی» در برابر تایوان و دریای جنوبی چین می‌داند، اما فقدان تجربه جنگی واقعی، برخلاف اف -۳۵ که در عملیات غرب آسیا شرکت داشته، نقطه ضعفی است.
یک مطالعه ۱۹ ساله از سال ۲۰۰۶ نشان می‌دهد که چرخه عمر جی -۲۰ حدود ۴۰-۵۰ سال است، با تمرکز آینده بر ارتقا و تسلیحات.
شایعات فروش به ایران، همچنان در حد حدس
شایعات خرید جی -۲۰ توسط ایران از سال ۲۰۲۱ آغاز شد، زمانی که ساوت چاینا مورنینگ پست ( South China Morning Post) روزنامه انگلیسی زبان هنگ کنگی و روزنامهٔ اصلی هنگ کنگ گزارش داد تهران به دنبال ۳۶ فروند این جنگنده برای مقابله با اف -۳۵ های اسرائیلی است.
اما هیچ تحویلی رخ نداده؛ چین تاکنون هیچ جنگنده نسل پنجم صادر نکرده و جی -۲۰ را «انحصاری» برای نیروی هوای این کشور نگه داشته است.
در اکتبر ۲۰۲۴، رسانه ایرانی تابناک به نقل از منابع ناشناس از «مذاکرات پیشرفته» خبر داد، اما بدون جزئیات فنی.
در نوامبر ۲۰۲۵، یک رسانه ادعا کرد ایران در ازای ۲ میلیارد دلار نفت، جی -۲۰، سامانه HQ-۹ و رادار JY-۱۴ دریافت می‌کند، ادعایی که توسط پست‌هایی در فضای مجازی رد شد و به عنوان «شایعه» توصیف گردید.
در عوض، تمرکز ایران بر جنگنده‌های نسل چهارم مانند J-۱۰C است.
گزارش‌های آگوست ۲۰۲۵ نشان می‌دهد تهران به دنبال ۱۰۰ فروند J-۱۰C برای بازسازی نیروی هوایی است، که می‌تواند با اف -۳۵ در برد متوسط رقابت کند.
روسیه هم Su-۳۵ را وعده داده، اما تحویل‌ها به تأخیر افتاده.
تأثیر بر دفاع هوایی ایران، ارتقا یا توهم؟
اگر شایعه فروش ۳۶ فروند جی -۲۰ درست باشد (که بعید است)، این معامله می‌تواند توان دفاعی هوایی ایران را دگرگون کند.
جی -۲۰ با قابلیت رادارگریزی و موشک‌های PL-۱۵، می‌تواند توان دفاعی تهران را در برابر حملات هوایی اسرائیلی تقویت کند و تعادل قدرت در خلیج فارس را به نفع ایران تغییر دهد.
در سطح منطقه‌ای، این امر عربستان سعودی (که به دنبال F-۳۵ است) و اسرائیل را وادار به بازنگری استراتژی‌هایشان می‌کند، و در جهان، پیوند ایران-چین را عمیق‌تر می‌سازد، مشابه توافق ۲۵ ساله ۲۰۲۱.
اما در واقعیت، بدون جی -۲۰، ایران همچنان به سوخو - ۲۴ های قدیمی وابسته است و شایعات J-۱۰C می‌تواند حداقل ۵۰ درصد ارتقا ایجاد کند.
در نهایت، موفقیت واقعی نه در خرید، بلکه در تولید بومی (مانند قاهر -۳۱۳) نهفته است.
از شایعه تا استراتژی
جنگنده چنگدو جی ۲۰ یک دستاورد برجسته برای صنعت دفاعی چین و یک تغییردهنده بازی در عرصه قدرت هوایی جهانی است.
قدرت اصلی آن در ترکیب برد بلند، سرعت بالا، پنهان‌کاری مناسب از روبرو و موشک‌های هوا به هوای بسیار دوربرد نهفته است.
این ویژگی‌ها آن را به یک ابزار ایده‌آل برای اجرای استراتژی چین در منطقه هند و اقیانوس آرام تبدیل می‌کند.
با این حال، این پلتفرم با محدودیت‌هایی نیز روبرو است.
پنهان‌کاری آن احتمالاً به اندازه رقبای آمریکایی‌اش همه‌جانبه نیست و مهم‌تر از همه، فاقد هرگونه تجربه در نبرد واقعی است.
در نهایت، جنگنده جی- ۲۰ موفق شده است توازن استراتژیک در آسمان آسیا را به طور بنیادین تغییر دهد و با نرخ تولید خیره‌کننده خود، یک برتری کمی برای نیروی هوایی چین ایجاد می‌کند که می‌تواند برتری کیفی محدود جنگنده‌های غربی را به چالش بکشد.
اما برای ایران، این اخبار بیشتر شایعات هستند تا واقعیت.
در حالی که پکن برتری خود را در تمرینات حفظ می‌کند، تهران باید بر گزینه‌های واقع‌بینانه تمرکز کند.