درخشش بن‌سلمان در مسابقه «خودشیرینی» برای ترامپ/ مگاپروژه جنون‌آمیز ولیعهد سعودی موش زایید! +عکس و فیلم
غرب‌شیفتگان وطنی که زمانی تا اوایل دهه ۹۰، حسرت‌خوار مدل «اردوغانی» ترکیه بودند و برای «آک پارتی» غش و ضعف می رفتند، با برآمدن ستاره‌ی بن‌سلمان، الگوی جدیدی برای نرد عشق باختن با آمریکا یافتند.
به گزارش سرویس جهان مشرق، هفته‌ی گذشته رسانه‌های آمریکایی از برنامه‌ریزی سفر محمد بن سلمان، ولیعد سعودی، در تاریخ ۱۸ نوامبر(۲۷ آبان) به واشنگتن خبر دادند.
همزمان، رویترز به نقل از دو منبع آگاه گزارش داد که دولت دونالد ترامپ در حال بررسی درخواست چند میلیارد دلاری عربستان سعودی برای خرید جنگنده‌های اف-۳۵ است.
به عبارت دیگر، در حالی که رقابت بر سر شاد کردن دل رییس‌جمهور متوهم و خودشیفته‌ی آمریکا، به طرز عجیبی در میان سران دولت‌های سلطه‌پذیر در جریان است، بن‌سلمان، به عنوان کسی که از دور اول ریاست‌جمهوری ترامپ سوابق پررنگ چنین باج‌دادن‌هایی را ثبت کرده، نمی توانست از قافله عقب بماند.
این رقابت تحقیرآمیز در حالی است که در همین سپتامبر گذشته، دنیا شاهد بود که خاک قطر، که دولت آن میلیاردها دلار صرف خرید جنگ‌افزارهای آمریکایی کرده و حتی هواپیمای اختصاصی سوپرلوکس به شخص ترامپ هدیه داده بود، در روز روشن مورد تهاجم رژیم صهیونیستی قرار گرفت.
نشان به آن نشان که حتی یک آژیر هشدار هم از سامانه‌های فوق‌گرانقیمت آمریکایی مستقر در قطر در نیامد!
تردیدی نیست که رییس‌جمهور فریبکار آمریکا، ابدا قصد ندارد که دست سعودی را برای قدرت‌نمایی هوایی در منطقه‌ای که رژیم صهیونیستی در آن هست، پر کند.
منتهی این فرصتی دیگر برای دوشیدن «گاو شیرده» {لقبی که ترامپ در دوره اول خود به سعودی عطا کرده بود!
} منطقه است و در نهایت، اگر هم F-۳۵ ای در اختیار عربستان قرار بگیرد، قطعا مانند سامانه‌های دفاعی قطر، تحت‌کنترل کامل خود آمریکایی‌ها خواهد بود.
از یاد نبرده‌ایم که تا همین یکی دو سال پیش، محمد بن سلمان، به عنوان «مَلِک جوان‌بخت» و «الگوی نسل جدید سیاستمداران»، «طلایه‌دار نوسازی» و...
و.
توسط رسانه‌ای فارسی‌زبان وابسته به بیگانه، غرب-شیفتگان داخلی و حتی شماری از مسوولان اجرایی تبلیغ و تحسین می شد.
غرب‌شیفتگان وطنی که زمانی تا اوایل دهه ۹۰ شمسی، حسرت‌خوار مدل «اردوغانی» ترکیه بودند و برای حزب عدالت و توسعه غش و ضعف می رفتند، با برآمدن ستاره‌ی بن‌سلمان، الگوی جدیدی برای نرد عشق باختن با آمریکا یافتند.
بن‌سلمان با قلع و قمع مخالفان سیاسی و ایجاد فضای اختناق در کشورش از یک‌سو، و اجرای مو به موی دستورالعمل‌های فرهنگی-اجتماعی نهادهای غربی و حقنه‌ی فرهنگ «آمریکایی» به ضرب چماق به جامعه‌ی عربستان، تبدیل به «پروژه تبلیغاتی» تکخال امپراتوری رسانه‌ای غرب شد تا تصویر او را به عنوان الگوی نسل جدید سیاستمدار مطلوب و مطیع غرب به کشورهای به اصطلاح "در حال توسعه" بفروشند.
بن‌سلمان سرمست از تبلیغات غربی، غرّه‌شده از سرکوب هر صدای مخالف یا منتقد سیاسی در داخل(و حتی خارج، مثل مورد فجیع خاشقچی) و داشتن کلید خزانه‌ی کاملا غیرشفاف و بی‌حساب عربستان، دچار «جنون عظمت‌طلبی» (البته در حد و سطح رهبران عربی بعد از پایان جنگ سرد) شده بود، تصمیم گرفت که با ابر-پروژههای جنون‌آمیز و حتی تخیلی، به زعم خود، مُهر خود را بر دوران خویش حک کند!
ابر-پروژه‌ی «نئوم» (Neom) را می توان نماد این جنون عظمت‌طلبیِ «عقیم» بن‌سلمانی در نظر گرفت.
پروژه‌هایی که در نگاه دقیق‌تر، سفره‌هایی گشوده برای پیمانکاران و پروژه‌برداران غربی به نظر می رسند تا شریک تاراج خاندان سعودی از دارایی‌های نسل‌های امروز و آینده‌ی عربستان باشند.
بررسی پروژههای بلندپروازانه محمد بن سلمان، به‌ویژه پروژه نئوم، نشان می‌دهد که این برنامه‌ها اگرچه با اهداف بلندمدت و مثلا «تحول‌آفرین» معرفی شده‌اند، اما در مسیر اجرا با چالش‌های مالی، زمانی و انسانی قابل‌توجهی مواجه شده‌اند و بسیاری از اهداف اولیه با تأخیر و کاستی‌های جدی روبه‌رو شده‌اند و حتی «محترمانه»، کنار گذاشته شده‌اند.
مروری بر پروژههای کلیدی نئوم
اجزای اصلی برسازنده مگا-پروژه‌ی نئوم از این قرار بوده‌اند:
The Line/ ذا لاین (۲۰۲۱) : یک شهر خطی به طول ۱۷۰ کیلومتر، بدون خیابان و خودرو و با جمعیت ۹ میلیون نفر.
طبق گزارش‌های جدید، مقیاس پروژه به شدت کاهش یافته است.
برنامه‌ریزی اولیه برای ۲۰ "ماژول" به تنها ۳ ماژول تقلیل یافته و هزینه‌های برآوردی از ۱.۵ به ۸.۸ تریلیون دلار رسیده است.
اکساجون (۲۰۲۱) : یک شهر صنعتی شناور به شکل هشت‌ضلعی با تمرکز بر صنایع پیشرفته و پایدار
جزئیات دقیقی از پیشرفت فیزیکی در دسترس نیست، اما بخشی از برنامه کلی است که با چالش‌های مالی جدی مواجه شده است.
تروجنا (۲۰۲۲) : یک مقصد کوهستانی برای ورزش‌های زمستانی و تفریحات چهارفصل
به نظر می‌رسد این پروژه با برنامه زمانی مطابقت بیشتری دارد، زیرا قرار است میزبان بازی‌های زمستانی آسیا در سال ۲۰۲۹ باشد.
سنداله (۲۰۲۲) : یک جزیره لوکس برای گردشگران و دارای اسکله قایق‌های بادبانی
یک مراسم افتتاحیه پرزرق و برق در اکتبر ۲۰۲۴ برگزار شد، اما گزارش‌ها حاکی از آن است که این جزیره هنوز برای عموم بازگشایی نشده و هتل‌ها و امکانات آن فعال نیستند.
تردیدهای جدی متخصصان
پس از رونمایی دولت عربستان سعودی از طرح یک مگاشهر خطی عظیم در صحرا، کارشناسان طراحی شهری نسبت به عملی بودن چشم‌انداز آرمان‌شهری آن ابراز تردید کرده‌اند.
وبگاه تخصصی «de zeen» که بر معماری، طراحی و ساخت فضاهای شهری متمرکز است، در آگوست ۲۰۲۲، نظر چندتن از خبرگان معروف این حوزه را درباره پروژه جنون‌آمیز و ابر-جاه‌طلبانه‌ی بن‌سلمان جویا شد.
مارشال براون، مدیر مرکز تصور شهری پرینستون و دانشیار معماری دانشگاه پرینستون، گفت: «برای دستیابی به آن شخصیت فوق‌العاده مینیمال و یکدست که در رندرها پیشنهاد شده، باید با پدیده‌های فیزیکی و زیست‌محیطی بی‌شماری مقابله کرد.» فیلیپ اولدفیلد، رئیس دانشکده محیط ساخته‌شده دانشگاه نیو ساوت ولز (UNSW) سیدنی، هشدار داد که هزینه کربن نهفته عظیم ساخت‌وساز «هرگونه مزیت زیست‌محیطی را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد».
هلن شارتیه، مدیر برنامه‌ریزی و طراحی شهری C۴۰ Cities، اظهار داشت که «نمی‌خواهد در جایی زندگی کند که این‌قدر باریک است»، در حالی که وینی ماس، معمار، گفت: «عاشق زندگی در چنین محیطی می‌شوم».
The Line به عنوان جایگزینی پایدار برای طراحی شهری مرسوم معرفی شده است.
این کشور نفت‌خیز خاورمیانه اخیراً تصاویر دراماتیکی از The Line منتشر کرد که دو دیوار آینه‌ای غول‌پیکر را نشان می‌دهد که به موازات یکدیگر به طول ۱۷۰ کیلومتر در صحرا امتداد دارند.
این سازه که توسط استودیوی معماری آمریکایی Morphosis طراحی شده، ۵۰۰ متر ارتفاع و تنها ۲۰۰ متر عرض خواهد داشت؛ فضای بین دو دیوار با بافت شهری متراکم، درختان و گیاهان، و شبکه ریلی پرسرعت زیرزمینی پر خواهد شد.
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، اعلام کرد که این شهر برای ۹ میلیون نفر طراحی شده و «شهرهای افقی سنتی را به چالش می‌کشد و مدلی برای حفظ طبیعت و ارتقای زیست‌پذیری انسان ایجاد می‌کند».
مجله Dezeen از کارشناسان برنامه‌ریزی و طراحی شهری درباره عملکرد واقعی چنین ساختاری پرسید.
«شبیه طرح اولیه نخواهد شد»
براون توضیح داد: «آیا به عنوان یک شهر عملی است؟
چالش اصلی مسئله کنترل است.» او افزود که قدرت برنامه‌ریزی شهری در تعیین دقیق نحوه ساخت یک شهر محدود است، به‌ویژه در حدی که تصاویر دولت عربستان نشان می‌دهند.
او گفت: «این تصاویر درجه‌ای از کنترل را پیش‌بینی می‌کنند که حفظ آن بسیار دشوار است، حتی در یک جامعه کاملاً اقتدارگرا.»
وینی ماس، هم‌بنیان‌گذار استودیوی MVRDV روتردام و مدیر اندیشکده The Why Factory، معتقد است نسخه ساخته‌شده The Line شباهتی به تصاویر نخواهد داشت: «قطعاً شبیه طرح اولیه نخواهد شد؛ شبیه تراکم‌های دیگری خواهد بود.
من باشم آن پروفایل را با فقط دو میله مستقیم به بالا نمی‌سازم.
این از نظر تنوع، فشار باد و حفظ هوای خنک منطقی نیست.» با وجود انتقادهایی مانند غیرقابل‌نفوذ بودن دیوارهای خارجی، ماس نسبت به مفهوم کلی مثبت است: «عاشق صحراها هستم و ضرورت توسعه آن‌ها را برای بازگشت باران می‌بینم.
اگر این بهترین مکان و شرایط سیاسی باشد، می‌توانم در این پروژه مشارکت کنم.» شارتیه کمتر مشتاق است: «ابتدا جالب بود چون نیاز به شوک در توسعه شهری داریم تا فشردگی و کاربری مختلط را بپذیریم، اما آیا واقعاً زیست‌پذیر است؟» او افزود: «صادقانه نمی‌خواهم آن‌جا زندگی کنم؛ کمی حس خفقان‌آور دارد.»
اولدفیلد که تجربه زندگی در سازه‌های بسیار بزرگ را بررسی کرده، گفت کیفیت زندگی به نگهداری و مدیریت بستگی دارد: «فضاهای داخلی جذاب به نظر می‌رسند، اما رضایت ساکنان به نحوه بهره‌برداری بستگی دارد.
آیا واقعاً می‌توان روی لبه آتریوم ۲۰۰ متری پیک‌نیک کرد؟
شک دارم.» براون موافق است که شرایط زندگی به مدیریت بستگی دارد و تجربه یکسانی در ۱۷۰ کیلومتر طول شهر غیرواقعی است.
با فشردگی شدید، حذف خودروها و پوشش گیاهی فراوان، The Line به عنوان گزینه‌ای پایدارتر معرفی شده است.
مساحت آن ۳۴ کیلومتر مربع خواهد بود (۴۶ برابر کوچکتر از لندن با جمعیت مشابه)، که انتشار حمل‌ونقل و تخریب طبیعت را کاهش می‌دهد.
ماس معتقد است فضای دره‌مانند می‌تواند دما را کاهش دهد و به مقابله با بیابان‌زایی کمک کند.
اما اولدفیلد نگران کربن نهفته است: «نمی‌توان ساختمان ۵۰۰ متری را با مواد کم‌کربن ساخت.» او تخمین زده که ساخت The Line بیش از ۱٫۸ میلیارد تن CO₂ تولید می‌کند (معادل بیش از ۴ سال انتشار کل بریتانیا).
او می‌گوید: «این کربن عظیم هر گونه مزیت زیست‌محیطی پروژه را خنثی می‌کند.
استدلال‌های پایداری و زیست‌پذیری ساده‌لوحانه است.»
اولدفیلد و شارتیه هشدار می‌دهند که دیوارهای آینه‌ای برای پرندگان مهاجر خطرناک است و زیست‌تنوع را مختل می‌کند.
شارتیه پرسید: «این دیوار بزرگ چه تأثیری بر حیوانات و عبور آن‌ها دارد؟» هر دو معتقدند تمرکز باید بر فشرده‌سازی شهرهای موجود باشد.
شارتیه گفت: «این ممکن است حواس‌پرتی از تصمیمات واقعی باشد.»
مفهوم شهر خطی جدید نیست: آرتورو سوریا ی ماتا (۱۸۸۲)، نیکولای میلیوتین (۱۹۳۰)، پیتر آیزنمن و مایکل گریوز (۱۹۶۵)، سوپراستودیو (۱۹۶۹)، و پیتر باربر (طرح ۱۶۰ کیلومتری دور لندن) پیشنهادهایی مشابه داده‌اند.
هیچ‌کدام ساخته نشده‌اند؛ کورویاله در رم (۱۹۸۴، یک کیلومتر) نزدیک‌ترین نمونه است.
براون می‌گوید: «حتی تصور تکمیل آن یا نیازهای مواد، آب، باد و گرما در این مقیاس ممکن نیست.
این فقط و فقط در حوزه گمانه‌زنی است و احتمالاً تصویر معماری فقط برای برانگیختن مباحثات در این زمینه است.»
ارزیابی کلی: رویا در برابر واقعیت
پروژه نئوم با هدف مرکزی "ساخت آینده در امروز" و به عنوان بخشی کلیدی از «چشم‌انداز ۲۰۳۰» عربستان برای کاهش وابستگی به نفت معرفی شد.
با این حال، ارزیابی اجرای آن تاکنون حاکی از شکاف قابل‌توجهی بین آرمان‌های اولیه و واقعیات است.
برآورد هزینه نئوم به ۸.۸ تریلیون دلار رسیده که بیش از ۲۵ برابر بودجه سالانه عربستان است.
یک حسابرس داخلی نیز شواهدی از "دستکاری عمدی" ارقام مالی توسط مدیریت ارشد را کشف کرده است.
بسیاری از نقاط عطف زمانی به تعویق افتاده‌اند؛ به عنوان مثال، بخش بزرگی از زمین‌های پروژه تا میانه سال ۲۰۲۲ همچنان بیابان دست‌نخورده بود!
علاوه بر این، گزارش‌های متعددی از جابجایی اجباری ساکنان محلی از جمله قبیله «حویطات» حکایت دارد.
در جریان این اقدامات، اعضایی از این قبیله دستگیر، زندانی و حتی به مرگ محکوم شده‌اند.
همچنین نگرانی‌های جدی در باب شرایط کاری وخیم کارگران مهاجر، که حتی طبق برخی توصیفات رسانه‌ای نوعی برده‌داری نوین است، مطرح شده است.
در اردیبهشت ۱۴۰۳، سعودی آب پاکی را روی دست طرفداران سینه‌چاک داخلی و خارجی طرح جنون‌آمیز بن‌سلمان ریخت.
دولت سعودی از کاهش ۹۸.۶ درصدی ابعاد شهر لاین در نئوم خبر داد و اعلام کرد طرح اولیه، که برای پوشش منطقه‌ای به وسعت ۱۷۰ کیلومتر و پذیرایی از ۱.۵ میلیون نفر با هزینه‌ای بالغ بر ۵۰۰ میلیارد دلار ترسیم شده بود، اما پروژه لاین اکنون تنها ۲.۴ کیلومتر برای جمعیتی بالغ بر ۳۰ هزار نفر وسعت خواهد داشت!
[۱]
به نظر می‌رسد پروژه نئوم و دیگر برنامه‌های بلندپروازانه محمد بن سلمان در یک دوراهی مهم قرار گرفته‌اند.
اگرچه این پروژه همچنان به عنوان یک «اولویت استراتژیک» برای عربستان معرفی می‌شود، اما با موانع عینی و جدی در زمینه مالی، لجستیک و سرمایه‌گذاری خارجی مواجه است.
در حال حاضر، دست‌کم در روایت رسمی حکومت، این پروژه بیشتر به یک "سرمایه‌گذاری بین‌نسلی" تعبیر می‌شود تا یک محرک اقتصادی کوتاه‌مدت.
اهداف اصلی و انگیزه‌ها
محمد بن سلمان با راه‌اندازی پروژههای بلندپروازانه، اهدافی چندبعدی را در چارچوب چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان دنبال می‌کند.
این اهداف عمدتاً بر پایه "تغییر اقتصاد کشور از وابستگی سنتی به نفت، بازتعریف جایگاه بین‌المللی عربستان و ایجاد تحول در جامعه" استوار شده است.
اقتصادی: کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و متنوع‌سازی اقتصاد، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توسعه بخش‌های توریسم، فناوری و سرگرمی
اجتماعی و فرهنگی: مدرن‌سازی تصویر عربستان و ایجاد جامعه‌ای‌تازه و جذاب برای جوانان
اعطای حق رانندگی به زنان، برگزاری کنسرت و رویدادهای ورزشی، توسعه سینما
بین‌المللی و ژئوپلیتیک: افزایش نفوذ منطقه‌ای و بین‌المللی و تبدیل شدن به مرکز ارتباط سه قاره، عادی‌سازی روابط با ایران، گفتگو برای عادی‌سازی با اسرائیل در چارچوب «پیمان ابراهیم»، تقویت روابط با چین
درک چشم‌انداز کلان
این پروژه‌ها بخشی از برنامه استراتژیک بزرگتری به نام «چشم‌انداز ۲۰۳۰» هستند که بن سلمان در سال ۲۰۱۶ آن را معرفی کرد.
این چشم‌انداز بر سه پایه اصلی استوار است:
جامعه‌ای پویا: احیای میراث فرهنگی و توسعه بخش سرگرمی
اقتصادی رونق‌یافته: افزایش مشارکت زنان در نیروی کار و توسعه بخش خصوصی
کشوری بلندپرواز: افزایش کارایی دولت و درآمدهای غیرنفتی
پروژه «نئوم» به عنوان نماد این تحول، با هدف ایجاد یک منطقه اقتصادی پیشرفته و جذب "بزرگ‌ترین مغزها و بهترین استعدادها" از سراسر جهان طراحی شد.
نگاهی به انتقادها و چالش‌ها
تردیدی نیست که دستیابی به این اهداف با چالش‌ها و انتقادهای متعددی همراه بوده است.
با وجود اعلام برنامه‌ها، اقتصاد عربستان هنوز به شدت به نفت وابسته است و نفت، دست‌کم حدود ۷۵٪ از درآمد مالیاتی سعودی را تشکیل می‌دهد.
در منظر منتقدان خارجی، این پروژه‌ها به عنوان ابزاری برای شستشوی تصویر (Image Laundering) عربستان در پی انتقادهای بین‌المللی درباره مواردی مانند نقض حقوق بشر، قتل جمال خاشقجی و جنگ یمن توصیف شده‌اند.
مضافا این که ادعاهای زیست‌محیطی پروژه‌هایی مانند «THE LINE»(ذا لاین) از سوی کارشناسان به چالش کشیده شده است.
آن‌ها معتقدند حجم عظیم مصالح مورد نیاز (فولاد و بتن)، مصرف انرژی و انتشار کربن این پروژه را به لحاظ زیست‌محیطی غیرپایدار می‌کند.
بر اساس اطلاعات موجود، پروژههای بلندپروازانه محمد بن سلمان با نقدهای داخلی و بین‌المللی جدی مواجه شده‌اند.
این انتقادها اغلب به مسائل حقوق بشری، فقدان کامل شفافیت مالی، و شدت عمل در سرکوب مخالفان مربوط می‌شود.