آب کالایی بدون جایگزین است؛ رگلاتورها می‌توانند تا ۳۰ درصد مصرف را کاهش دهند/ خشکسالی تنها مسئله فنی نیست؛ آب می‌تواند بستر منازعات اجتماعی شود
یک کارشناس حوزه آب در گفت‌وگو با «اعتماد آنلاین» هشدار داد: آب تنها یک مسئله فنی یا اقتصادی نیست؛ یک مسئله اجتماعی است. اگر حکمرانی آب به شکل صحیح انجام نشود، اختلافات بین استانی شکل می‌گیرد؛ همان‌گونه که در سال‌های اخیر میان استان‌های یزد و اصفهان شاهد بودیم. خوشبختانه با تدبیر مسئولان این مسئله مدیریت شد، اما این هشدار مهمی است که کمبود آب می‌تواند بستر منازعات اجتماعی شود.
یک کارشناس حوزه آب در گفت‌وگو با «اعتماد آنلاین» هشدار داد: آب تنها یک مسئله فنی یا اقتصادی نیست؛ یک مسئله اجتماعی است.
اگر حکمرانی آب به شکل صحیح انجام نشود، اختلافات بین استانی شکل می‌گیرد؛ همان‌گونه که در سال‌های اخیر میان استان‌های یزد و اصفهان شاهد بودیم.
خوشبختانه با تدبیر مسئولان این مسئله مدیریت شد، اما این هشدار مهمی است که کمبود آب می‌تواند بستر منازعات اجتماعی شود.
کد خبر: 747386 | ۱۴۰۴/۰۸/۲۴ ۱۹:۳۵:۰۳
لیلا پایدار- محمود یزدانی، کارشناس آب، در گفت‌وگو با اعتمادآنلاین وضعیت کنونی بارش‌ها را «یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های نیم‌قرن اخیر» توصیف کرد و گفت: بر اساس آمار رسمی، تا پایان آبان‌ماه میزان بارش در کشور تنها ۰.۲ میلی‌متر بوده، در حالی که میانگین ۵۷ ساله در همین بازه زمانی ۸.۲ میلی‌متر است.
این رقم نشان‌دهنده کاهشی حدود ۷۲ درصدی نسبت به میانگین بلندمدت است.
سرانه بارندگی کشور طی پنج دهه اخیر به‌طور مستمر کاهش یافته و اکنون این افت به‌وضوح قابل مشاهده است.
او با اشاره به اینکه دو ماه از سال آبی جدید گذشته اما «طبیعت هنوز روی خوش به ما نشان نداده»، افزود: در مقیاس ملی، حدود ۳۰ استان کشور عملاً فاقد بارندگی بوده‌اند.
استان‌های تهران، اصفهان، فارس، خوزستان، مرکزی، کرمان و بندرعباس با کاهش‌های شدید مواجه‌اند.
حتی استان اردبیل که معمولاً تحت‌تأثیر سامانه‌های مدیترانه‌ای قرار دارد، امسال ۹۶ درصد کاهش بارش را ثبت کرده است.
یزدانی استان البرز را یکی از مهم‌ترین منابع تغذیه‌کننده دشت قزوین و تهران دانست و گفت: «این استان نیز با ۹۵ درصد کاهش بارندگی مواجه است و قزوین نیز کاهش ۹۳ درصدی را تجربه کرده است.
به گفته او، تهران نیز که به‌عنوان یک ابرکلان‌شهر مصرف قابل‌توجهی دارد، در حالی‌که سال گذشته در این بازه ۲۰ میلی‌متر بارش داشت، امسال «حتی به یک میلی‌متر هم نرسیده است».
او تأکید کرد که چنین خشکسالی‌ای «در ۶۵ سال گذشته سابقه نداشته است.
یزدانی یکی از مهم‌ترین عوامل تشدیدکننده بحران را برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی دانست و توضیح داد: در برخی مناطق از جمله جنوب تهران، سالانه بین یک تا دو متر افت سطح آب زیرزمینی ثبت می‌شود.
این وضعیت، در کنار کاهش بارش، به شکل‌گیری پدیده خطرناک فرونشست زمین انجامیده که اکنون از اصلی‌ترین دغدغه‌های زیست‌محیطی کشور است.»
وی همچنین تأکید کرد که تغییرات اقلیمی، نامنظمی بارش‌ها، کاهش عمر برف و افزایش تبخیر، از عوامل تشدید خشکسالی در ایران بوده‌اند و افزود:
«یک فصل پربارش هرگز توانایی احیای سفره‌های عمیق آب زیرزمینی را ندارد.
این کارشناس با اشاره به اقدامات پسابحران گفت: توسعه سیستم‌های بازیافت شهری و بازچرخانی آب، استفاده از پساب در صنعت و کشاورزی، کاشت درختان مقاوم به خشکی و اجرای برنامه‌های بین‌المللی کاهش گازهای گلخانه‌ای، از جمله اقداماتی بود که باید با سرعت بیشتری دنبال می‌شد.
اما سرعت پیشروی خشکسالی با سرعت اجرای این برنامه‌ها هم‌خوانی نداشته است.
او اصلاح قوانین حوزه آب، به‌ویژه اعمال جرایم بازدارنده برای برداشت‌های غیرمجاز، را از ضرورت‌های مهم حکمرانی آبی دانست که به گفته او «هنوز به‌طور کامل محقق نشده است.
یزدانی با اشاره به اینکه ۸۵ تا ۹۰ درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، گفت: کاهش رطوبت خاک، تنش آبی برای کشاورزان، افت عملکرد محصولات، افزایش برداشت از چاه‌های عمیق و شور شدن خاک، از مهم‌ترین پیامدهای خشکسالی هستند.
در این شرایط، بهره‌وری پایین آب در کشاورزی فشار بیشتری بر منابع زیرزمینی وارد کرده است.
این کارشناس در ادامه توضیح داد: در دهه ۱۳۷۰ میانگین بارندگی کشور حدود ۴۵۰ میلی‌متر بود، اما در دهه ۱۳۹۰ به ۳۵۰ میلی‌متر کاهش پیدا کرد و این روند کاهشی همچنان ادامه دارد.
این در حالی است که میانگین جهانی بارش حدود ۸۰۰ تا ۸۵۰ میلی‌متر است و ایران در بهترین حالت، اکنون تنها ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر بارش را تجربه می‌کند.
مجموعه عوامل طبیعی و انسانی دست به دست هم داده‌اند تا امروز با یکی از شدیدترین دوره‌های خشکسالی و بحران آب در تاریخ معاصر کشور روبه‌رو شویم.
بدون اصلاح مدیریت، تغییر الگوهای مصرف و اجرای برنامه‌های سازگار با اقلیم، روند فعلی می‌تواند پیامدهای نگران‌کننده‌تری برای امنیت آب، محیط‌زیست و اقتصاد کشور به همراه داشته باشد.
یزدانی در ادامه گفت‌وگو، با اشاره به اینکه کشور هر ساله در معرض سیلاب‌های فصلی قرار می‌گیرد اما این سیلاب‌ها به‌درستی مهار و مدیریت نمی‌شوند، تأکید کرد: در کوتاه‌مدت، باید اقداماتی عملی و فوری برای جلوگیری از تشدید بحران آب انجام شود.
در بخش کشاورزی، دو محور اصلی همواره جزو برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی بوده است: نخست، استفاده از سامانه‌های آبیاری قطره‌ای و روش‌های نوین آبیاری، و دوم، عبور از شیوه سنتی آبیاری غرقابی و حرکت به‌سوی افزایش بهره‌وری آب و خاک.
اگر بخواهیم کشور را با استانداردهای جهانی مقایسه کنیم، بهره‌وری آب در کشاورزی ایران تقریباً یک‌سوم میانگین جهانی است.
این در حالی است که در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه تنها ۳۰ درصد منابع آب در کشاورزی مصرف می‌شود، اما در ایران این عدد چند برابر میانگین جهانی است.
وی ابلاغ الگوی کشت را یکی از مهم‌ترین تکالیف وزارت جهاد دانست و افزود که عدم اجرای دقیق این الگو در سال‌های اخیر، اکنون آثار خود را در بحران آب کلان‌شهرهایی مانند تهران، تبریز، اصفهان، شیراز و دیگر مناطق نشان داده است.
یزدانی با اشاره به وضعیت مصرف آب در شهرهای بزرگ گفت: در کوتاه‌مدت بهترین و فوری‌ترین راهکار، مصرف بهینه و استفاده گسترده از ادوات کاهنده مصرف آب در منازل و مراکز شهری است.
تنها شهر تهران حدود ۲۵ درصد از کل آب شرب کشور را مصرف می‌کند و برای تأمین این حجم آب، خطوط متعدد انتقال از استان‌های مختلف فعال شده است.
وی با تشریح منابع تأمین آب تهران افزود: بخش قابل توجهی از آب تهران از استان مازندران، سد ماملو، سدهای امیرکبیر و طالقان و همچنین منابع زیرزمینی اطراف استان تأمین می‌شود.
این شهر درحالی‌که با کمبود شدید بارش مواجه است، هنوز الگوی مصرف استاندارد را رعایت نمی‌کند.
فقط ۳۵ درصد شهروندان الگوی تعیین‌شده را رعایت می‌کنند و ۶۵ درصد همچنان بیش‌ازحد استاندارد مصرف دارند.
او با اشاره به مقایسه‌های جهانی گفت: میانگین جهانی مصرف آب شرب بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ لیتر برای هر نفر در روز است، در حالی‌که این عدد در ایران حدود ۲۵۰ لیتر است.
این در شرایطی است که میانگین بارندگی جهانی ۸۰۰ میلی‌متر است، اما ایران در بهترین حالت ممکن تنها ۲۰۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر بارش را تجربه می‌کند.
بنابراین مصرف بالای آب در برابر کاهش مستمر بارش‌ها، نموداری واگرا ایجاد کرده است؛ یعنی از یک‌سو ورودی منابع آبی کاهش می‌یابد و از سوی دیگر مصرف همچنان بالا می‌ماند.
یزدانی تأکید کرد: نخستین اصلاحی که باید در سطح ملی اتفاق بیفتد، کنار گذاشتن توهم همیشگی بودن آب است.
دهه‌هاست که عادت کرده‌ایم هر زمان شیر آب را باز کنیم، آب جاری باشد؛ اما شرایط امروز نشان می‌دهد این تصور دیگر قابل اتکا نیست.
او با اشاره به اینکه آب برخلاف انرژی قابل تولید نیست، افزود: در نبود برق می‌توان از نور طبیعی استفاده کرد، اما هیچ جایگزینی برای آب وجود ندارد.
آب کالایی بدون جایگزین است و منابع زیرسطحی، سرمایه مشترک نسل‌های امروز و نسل‌های آینده محسوب می‌شوند.
بنابراین در شرایط اضطرار باید مصرف را از طریق ابزارهای ساده‌ای مانند رگلاتور و کاهنده مصرف مدیریت کرد.
این ابزارها می‌توانند تا ۳۰ درصد مصرف آب را کاهش دهند، آن هم بدون هزینه‌های سنگین و با نصب بسیار آسان.
یزدانی در ادامه هشدار داد: آب تنها یک مسئله فنی یا اقتصادی نیست؛ یک مسئله اجتماعی است.
اگر حکمرانی آب به شکل صحیح انجام نشود، اختلافات بین استانی شکل می‌گیرد؛ همان‌گونه که در سال‌های اخیر میان استان‌های یزد و اصفهان شاهد بودیم.
خوشبختانه با تدبیر مسئولان این مسئله مدیریت شد، اما این هشدار مهمی است که کمبود آب می‌تواند بستر منازعات اجتماعی شود.
آب محور اصلی سلامت جامعه است و بهره‌وری باید در دو شاخص تعریف شود: کارایی و درستی عمل.
یعنی مصرف درست، به‌موقع و با بیشترین بازده.
همه مردم باید با هم همکاری کنند تا کشور بتواند از این ششمین سال خشکسالی پیاپی عبور کند.