۲۰ درصد شبکه‌های آبیاری تحت پوشش تحویل حجمی قرار دارند
معاون وزیر جهاد کشاورزی گفت: تحویل حجمی آب با وجود الزامات قانونی فعلاً فقط در بخشی از چاه‌های برقی و حدود ۲۰ درصد شبکه‌ها اجرا شده و بخش عمده منابع آبی کشور همچنان خارج از پوشش این طرح است.
به گزارش خبرگزاری مهر، صفدر نیازکی‌شهرکی، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، در برنامه «میز اقتصاد» صداوسیما با بیان اینکه نزدیک به ۱۵۰۰ تعاونی تولید در کشور فعالیت می‌کنند و حدود ۳ میلیون هکتار اراضی کشاورزی را مدیریت می‌کنند، گفت: این تعاونی‌ها سال‌هاست کشت و کار را به خوبی انجام می‌دهند و اکنون باید بتوانند در فرآیند تحویل حجمی آب نیز نقش‌آفرینی کنند.
وی با اشاره به انتقاداتی درباره سخت‌گیری در پذیرش مسئولیت توسط تعاونی‌ها افزود: بخشی از شروطی که در گذشته مطرح می‌شد -از جمله شرایط مدیریتی و تخصصی- مربوط به الزامات تحویل حجمی نبود.
مسئله اصلی این است که برای مدیریت یکپارچه آب در هر دشت، لازم است همه کشاورزان آن محدوده زیر پوشش یک تشکل فراگیر قرار گیرند.
نیازکی‌شهرکی با اشاره به اصلاحات قانونی اخیر گفت: طبق برنامه هفتم توسعه، بخشی از مسئولیت‌ها از وزارت جهاد به وزارت نیرو منتقل شده اما همکاری دو دستگاه ادامه دارد.
در دستورالعمل مشترکی که اکنون نهایی شده، شرط اصلی این است که اتحادیه‌ای واحد و جامع برای هر ناحیه تشکیل شود تا تمامی تشکل‌های موجود را پوشش دهد و طرف تعامل با وزارت نیرو باشد.
معاون آب و خاک تأکید کرد: این الزام، یک ضرورت فنی برای مدیریت کامل مشترکان یک دشت است و نه سخت‌گیری اداری و اکنون نیز اختلافی در این زمینه میان دو وزارتخانه وجود ندارد و روند واگذاری تصدی‌گری‌ها در حال انجام است.
نیازکی‌شهرکی در ادامه توضیحات خود درباره وضعیت تحویل حجمی آب و چالش‌های موجود افزود: وقتی از تحویل حجمی صحبت می‌کنیم باید توجه داشت که بخش قابل‌توجهی از آب کشور از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود.
حدود ۵۰ درصد آب ما از آب‌های زیرزمینی است و از این میزان، حدود ۳۵ درصد از چاه‌های برقی تأمین می‌شود؛ یعنی چیزی حدود ۱۷ تا ۲۰ درصد کل منابع آبی.
بنابراین طبیعی است که تحویل حجمی در بخش چاه‌ها، قنوات، چشمه‌ها و شق‌نهرها عملاً به شکل مستقیم انجام نشود.
او با اشاره به کاهش جدی منابع آب سطحی در سال‌های اخیر تصریح کرد: در برخی شبکه‌های آبیاری، زمانی تا ۱۶ میلیارد مترمکعب آب برداشت می‌شد؛ اما سال زراعی گذشته این رقم به حدود ۶ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است.
کاهش شدید بارش‌ها و افت منابع آبی، شرایط شبکه‌ها را دشوار کرده و همین مسئله ضرورت مدیریت یکپارچه و علمی منابع آب را دوچندان می‌کند.
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی گفت: هدف از سامان‌دهی تحویل حجمی این نیست که وظایف تعاونی‌ها سنگین‌تر شود، بلکه باید شرایطی فراهم شود تا مدیریت آب در سطح دشت به‌صورت منسجم انجام گیرد.
تشکیل اتحادیه‌های فراگیر در هر ناحیه کمک می‌کند که مصرف‌کنندگان یکپارچه دیده شوند و وزارت نیرو بتواند مسئولیت‌ها را به‌طور مؤثر واگذار کند.
نیازکی‌شهرکی در ادامه درباره تعریف تحویل حجمی و محدودیت‌های فنی اجرای آن توضیح داد: وقتی صحبت از تحویل حجمی می‌کنیم، یعنی وزارت نیرو میزان آب را بر اساس حجم، زمان و مکان مشخص در اختیار مصرف‌کننده قرار می‌دهد؛ چه بخش کشاورزی باشد چه صنعت.
این تعریف کلی است، اما اجرای آن در عمل با توجه به تنوع گسترده منابع آبی کشور -از چاه‌ها و قنوات گرفته تا چشمه‌ها، شق‌نهرها، شبکه‌های آبیاری، رودخانه‌ها، هوتک‌ها و آب‌بندها- چالش‌های زیادی دارد.
او افزود: بهترین اقدام وزارت نیرو تاکنون در حوزه چاه‌ها انجام شده است.
ما حدود ۲۳۰ هزار حلقه چاه برقی داریم و حدود ۱۸۵ هزار حلقه چاه گازوئیلی که چاه‌های گازوئیلی فعلاً امکان کنترل نداشته‌اند، اما از میان چاه‌های برقی تا آخرین عددی که در ذهن دارم، حدود ۱۰۵ هزار حلقه به کنتورهای فهام یا کنتورهای حجمی مجهز شده‌اند.
در برخی شبکه‌های آبیاری نیز این امکان وجود داشته اما همه‌جا قابل‌اجرا نبوده است.
معاون آب و خاک با تأکید بر دشواری فنی این پروژه گفت: طراحی و اجرای تحویل حجمی در بخش چاه‌ها کار بسیار سنگینی است و اعتقاد دارم انجام آن ضروری است.
همانطور که بارها گفته‌ام، در بخش آب نیز باید نظم برقرار شود تا بتوان میان کشاورز بهره‌ور و کم‌بازده تفاوت قائل شد و تصمیمات بر مبنای عملکرد واقعی اتخاذ شود.
او با اشاره به اینکه بخش عمده منابع آبی کشور هنوز خارج از مدیریت حجمی قرار دارد، اظهار کرد: با این تفاسیر، تحویل حجمی عملاً تنها در بخشی محدود از چاه‌های برقی اجرایی شده است.
اگر بپذیریم ۵۰ درصد آب ما از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود و از این میزان، ۳۵ درصد مربوط به چاه‌های برقی است، در نهایت تنها حدود ۱۷ تا ۲۰ درصد از کل منابع را می‌توان به شکل واقعی وارد نظام تحویل حجمی کرد.
نیازکی‌شهرکی توضیح داد: شبکه‌های آبیاری نیز در سال‌های اخیر با کاهش جدی منابع مواجه شده‌اند.
زمانی حدود ۱۶ میلیارد مترمکعب از شبکه‌ها آب برداشت می‌شد، اما سال زراعی گذشته این رقم به حدود ۶ میلیارد مترمکعب رسید.
کاهش بارش‌ها نیز این روند را تشدید کرده است.
وی در پاسخ به این پرسش که در چند درصد از شبکه‌ها تحویل حجمی عملیاتی شده، گفت: برآوردها نشان می‌دهد در برخی شبکه‌ها و حدود نیمی از چاه‌های برقی این اقدام انجام شده؛ اما اگر بخواهیم درصد بدهیم، شاید بتوان گفت حدود ۲۰ درصد از شبکه‌ها، آن هم به شکل محدود، تحت پوشش تحویل حجمی قرار گرفته‌اند.
نیازی شهرکی در پایان تأکید کرد: بنابراین، به‌طور واقع‌بینانه می‌توان گفت اجرای تحویل حجمی هنوز در بخش بزرگی از منابع آبی کشور عملیاتی نشده و نیازمند همکاری جدی‌تر، تأمین تجهیزات و تکمیل زیرساخت‌هاست.