فقدان پدر دغدغه ساخت مستند شد؛ اکران و توزیع مهمترین مساله مستندسازان

جواد رزاقی‌زاده کارگردان مستند «آسانسور» در گفتگو با خبرنگار مهر با انتقاد از شرایط اکران مستندها گفت: متاسفانه بسیاری از مستندها با وجود کیفیت بالای هنری و محتوایی، فرصت نمایش به مخاطب عام را پیدا نمی‌کنند و این مسئله، چرخه طبیعی درآمدزایی و تداوم فعالیت در این عرصه را با مشکل مواجه می‌کند.
این فیلمساز تاکید کرد: از سوی دیگر، در مرحله پیش از تولید، تأمین بودجه و دریافت مجوزهای قانونی از دشواری‌های قابل توجه این حوزه است.
به باور من، سینمای ایران باید برای مستند همانند فیلم‌های داستانی سانس‌های اختصاصی و برنامه‌ریزی منظم در نظر بگیرد تا هم مخاطبان بیشتری با این گونه سینمایی ارزشمند آشنا شوند و هم زمینه برای توسعه اقتصادی آن فراهم شود.
وی در عین حال معتقد است در مسیر فیلمسازی، آنچه بیش از هر چالش دیگری اهمیت دارد، عشق به خلق و لذت بردن از فرآیند سینماست.
این عشق و اشتیاق، به‌تنهایی می‌تواند بسیاری از راه‌های به‌ظاهر بسته را هموار کند.
این کارگردان افزود: ما به عنوان فیلمساز باید یاد بگیریم که بهانه‌های ذهنی را کنار بگذاریم.
به جای شکایت و گلایه، بهتر است دانش سینمایی و آگاهی خود را ارتقا دهیم و در مسیر آفرینش، شور و لذت را فراموش نکنیم.
وقتی چنین کنیم، بی‌شک نتیجه نیز رضایت‌بخش خواهد بود.
به شخصه با همین نگاه، تنها و با عشق، قدم به دنیای ساخت مستند «آسانسور» و «شناسنامه» گذاشتم؛ با تمام مشکلاتی که طبیعتاً در چنین مسیری وجود دارد.
وقتی فیلمساز بخواهد کاری را انجام دهد، این عشق است که چاشنی کار می‌شود و مسیر را تا پایان پیش می‌برد.
مستند باید به شعور و درک مخاطب احترام بگذارد
این فیلمساز تاکید کرد که شاید برخی همکارانش از موقعیت‌های حمایت‌شده‌تری برخوردار باشند، اما فیلم‌هایش را تنها با همراهی یک دستیار تازه‌کار و با تکیه بر عشق و همدلی از اولین ایده تا آخرین مرحله تولید پیش برده است و در این مسیر، هیچ حمایت مالی هم از هیچ نهادی دریافت نکرده است.
کارگردان مستند «آسانسور» ادامه داد: از نگاه من، یک مستند خوب، پیش از هر چیز باید به شعور و درک مخاطب احترام بگذارد.
کارگردان نباید مخاطب را با توضیحات اضافی یا القای مستقیم پیام، خسته کند بلکه باید بتواند از دل واقعیتِ خام، درام و روایتی اثرگذار را بیرون بکشد.
مستندساز همچون یک جستجوگر عمل می‌کند که در بستر واقعیت، لحظه‌های ناب و انسانی را کشف می‌کند و آنها را به شکلی روایت می‌کند که نه تحمیلی باشد، نه تصنعی.
در نهایت، تأثیرگذاری یک مستند خوب، نه در گفتن که در نشان دادنِ صادقانه و هنرمندانه حقیقت نهفته است.
رزاقی‌زاده درباره دستیابی مستندسازان به اسناد پژوهشی بیان کرد: به شخصه خوشبختانه به واسطه نوع سوژه‌هایی که برای کارهایم انتخاب کرده‌ام، تاکنون در دستیابی به اسناد و مدارک لازم با مشکل جدی روبه‌رو نشده‌ام.
وی درباره پروژه جدید خود گفت: پروژه جدید من در واقع حلقه پایانی یک سه‌گانه سینمایی است که به سه حوزه محوری هنر می‌پردازد؛ در سینما فیلم «آسانسور»، در تئاتر نمایش «شنا خلاف جهت» و در نهایت فیلمی درباره تأثیر فیلم‌های اکران‌شده بر فرهنگ عمومی‌ مردم ایران می‌سازم که هنوز اسمی برایش انتخاب نکرده ام.
این فیلم به دنبال بررسی آن دسته از تأثیرات فرهنگی و اجتماعی است که سینما در لایه‌های مختلف جامعه برجای گذاشته است؛ از تغییر در نگرش‌ها تا شکل‌دهی به گفتار و رفتار روزمره.
چند پیشنهاد برای ارتقای کیفی «سینماحقیقت»
وی همچنین ارتقای کیفی جشنواره «سینماحقیقت» را منوط به تأمین بسترهای فنی مناسب اکران دانست و گفت: جشنواره «سینماحقیقت»، بدون شک از جایگاه والایی در میان رویدادهای سینمای مستند ایران و حتی منطقه برخوردار است؛ اما مانند هر رویداد فرهنگی دیگری، خالی از مشکل نیست.
برای ارتقای کیفی این جشنواره، اولویت نخست باید به تأمین بسترهای فنی مناسب اکران مانند سالن‌های بزرگ با کیفیت پخش مطلوب و زیرساخت‌های ضروری برای ارائه شایسته آثار اختصاص پیدا کند.
همچنین، تبلیغات محیطی گسترده و استفاده از بیلبوردهای شهری می‌تواند به شناخته‌تر شدن جشنواره و جذب مخاطب عام کمک شایانی کند.
وی ادامه داد: نکته بعدی، تخصصی‌تر کردن فرایند داوری است.
برای نمونه، جایزه بهترین فیلمبرداری باید تنها توسط فیلمبردارانِ باتجربه و فعال در عرصه مستند مشخص شود؛ چرا که تنها آنها هستند که با شرایط دشوار و محدودیت‌های فیلمبرداری مستند آشنا بوده و می‌توانند ظرافت‌های کار را به درستی ارزیابی کنند.
این فیلمساز معتقد است که در شرایط کنونی، بسیاری از مستندهای اجتماعی به‌ویژه آنهایی که در موقعیت‌های واقعی و غیرقابل کنترل ساخته می‌شوند، از نگاه داوران دور می‌مانند.
دلیلش هم این است که فیلمبرداری این آثار، گاه به دلیل شرایط سخت تولید، از قاب‌های آراسته و مطابق با سلیقه مرسوم جشنواره‌ها فاصله دارد در حالی که همین صمیمیت و واقعیت، ذات سینمای مستند است.
«آسانسور» از دل یک تجربه انسانی ساخته شد
وی درباره روند تولید مستند «آسانسور» توضیح داد: در مورد مستند «آسانسور»، ما به‌صورت خاص با نهاد یا سازمان خاصی درگیر نبودیم اما به طور کلی، فرآیند اخذ مجوزهای لازم برای ساخت فیلم مستند، گاه آن‌قدر پیچیده و دشوار می‌شود که می‌تواند فیلمساز را از ادامه کار منصرف کند.
به اعتقاد این فیلمساز در بسیاری از موارد، به جای حمایت و تسهیلگری، شاهد ایجاد موانع اضافی و بروکراسی طولانی هستیم که انگیزه و انرژی سازنده را کاهش می‌دهد.
این کارگردان درباره دغدغه تولید مستند «آسانسور» نیز گفت: از دست دادن پدر در سنین کم باعث شد که عمیقاً درک کنم ارزش حضور پدر در کنار فرزند چقدر می‌تواند حیاتی و شکل‌دهنده باشد.
به همین دلیل، بزرگ‌ترین دغدغه من در ساخت این مستند، این بود که امیرحسین پسر محمد صابری، بتواند لذت و گرمای همراهی پدر را هرچه بیشتر حس کند و این رابطه به شکلی ملموس و ماندگار ثبت شود.
وی افزود: خوشبختانه از این بابت سپاسگزارم که سینما این فرصت را به من داد تا نه تنها یک اثر هنری خلق کنم، بلکه در مسیر ساخت آن، بستر یک تجربه انسانی عمیق نیز فراهم شود.
مستند «آسانسور» در مجموع حدود دو سال و نیم به طول انجامید و در طول این مسیر، با چالش‌های متعددی روبه‌رو بودیم.
این مستندساز یادآور شد: اولین و بزرگترین چالش، تولید همزمان فیلم در فضای یک سریال بود و این شرایط برای عوامل سریال ناآشنا بود و اولویت در تمام امکانات و زمان‌بندی‌ها با گروه آنها بود.
من باید تلاش می‌کردم بدون کوچک‌ترین تداخلی در روند کار، فیلم خود را پیش ببرم.
رزاقی‌زاده در پایان با اشاره به همکاری خوب سوژه بیان کرد: خوشبختانه بزرگترین موهبت در طول ساخت این فیلم، همکاری و همراهی بی‌دریغ سوژه اصلی مستند، آقای محمد صابری بود.
او با تمام وجود و با صبر و گشاده‌رویی، نه‌تنها شرایط دشوار تولید را پذیرفت که من را به حریم خصوصی زندگی خود نیز راه داد.
این همراهی صمیمانه، یکی از اصلی‌ترین عوامل به ثمر نشستن کار بود.
«آسانسور» در بخش مستند نهمین جشنواره فیلم شهر نمایش داده می‌شود.