فساد؛ مفهومی ملموس اما ناشناخته در اقتصاد ایران

به گزارش خبرنگار مهر، فساد در ایران دیگر یک مفهوم انتزاعی نیست؛ پدیده‌ای است که همه لایه‌های اقتصاد ملی را لمس کرده و به بخشی از تجربه زیسته جامعه بدل شده است.
عزت‌اله عباسیان عضو شورای پژوهشی سازمان امور مالیاتی کشور (اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشکده حسابداری و علوم مالی دانشگاه تهران) در نشست تخصصی بررسی سازوکارهای مقابله با فساد اقتصادی با صراحت گفت، در ایران تعریف و تشخیص فساد آسان‌تر از هر کشور پاک و قانون‌مدار دیگر است، زیرا اثرات آن در تصمیم‌گیری‌های مالی، اجرایی و نهادی کاملاً قابل مشاهده است.
با این حال، او هشدار داد بزرگ‌ترین ضعف نظام اقتصادی کشور نه در نبود ابزار مقابله، بلکه در فقدان شناخت علمی و اندازه‌گیری دقیق فساد نهفته است؛ برهوتی که موجب شده سیاست‌گذاران به جای تمرکز بر علت‌ها، تنها معلول‌ها را هدف بگیرند.
عباسیان تأکید کرد که گذار از اقتصاد سنتی به اقتصاد دیجیتال فرصتی کم‌نظیر برای کاهش زمینه‌های فساد ایجاد کرده است و فناوری‌های نو چون هوش مصنوعی، فین‌تک و رگ‌تک باید ستون‌های جدید شفافیت و پاسخ‌گویی در نظام مالی کشور باشند.
فساد؛ مفهومی ملموس اما ناشناخته در اقتصاد ایران
عزت‌اله عباسیان، در ابتدای این نشست با اشاره به وضعیت پیچیده این پدیده در ایران گفت: صحبت درباره فساد در ایران از بسیاری کشورهای دیگر ساده‌تر است، زیرا آثار آن را همه با گوشت و پوست احساس کرده‌اند.
او افزود: در کشورهای قانون‌مداری مانند سنگاپور و جوامع اسکاندیناوی، توضیح مفاهیم فساد و جلوه‌های آن دشوار است؛ اما در ایران، تجربه زیسته مردم نسبت به فساد آن را تبدیل به واقعیتی روزمره کرده است.
ضرورت تمایز مفهومی میان فساد و رانت
عباسیان تأکید کرد که در مباحث نظری اقتصاد باید از برچسب‌زنی بی‌محابا پرهیز کرد.
وی گفت: نباید هر پدیده اقتصادی را فساد بنامیم.
مفاهیمی مانند رانت، امتیاز اقتصادی یا انحراف در تصمیم‌گیری حوزه‌های معنایی خاص خود را دارند.
بزرگ‌ترین خطا، جایگزینی مفاهیم جعلی به جای فساد واقعی است.
به گفته او، این اشتباه مفهومی موجب می‌شود مسیر مبارزه با فساد به بی‌راهه افتد و منابع مالی صرف اقداماتی شود که نتیجه‌ای در اصلاح ساختار اقتصادی ندارند.
بیابان شناخت فساد؛ ضعف بنیادی نظام نظارتی
این اقتصاددان از فقدان نظام علمی اندازه‌گیری فساد به عنوان «برهوت و بیابانِ شناخت» یاد کرد و اظهار داشت: تا زمانی که علت‌های فساد را به جای معلول‌ها مورد بررسی قرار ندهیم، مبارزه عملی ما همچنان بی‌نتیجه خواهد ماند.
عباسیان افزود که بخش عمده انرژی دستگاه‌ها بر برخورد با جلوه‌های ظاهری فساد متمرکز است، در حالی که مرحله شناسایی و تحلیل ریشه‌ها تقریباً مغفول مانده است.
تحول جهانی اقتصاد؛ از سنتی تا دیجیتال
او با اشاره به تحولات ساختاری اقتصاد جهانی تصریح کرد: اقتصاد امروز از شکل سنتی خارج شده و به مرحله اقتصاد دیجیتال رسیده است.
در این فضا، داده و اطلاعات نقش اصلی را ایفا می‌کنند و همین شفافیت منبعی برای کاهش زمینه‌های فساد محسوب می‌شود.
عباسیان توضیح داد که با ورود فناوری‌های نو، جلوه‌های فساد دگرگون شده‌اند و کشور باید درک تازه‌ای از این تغییرات داشته باشد تا بتواند تهدیدهای نوظهور را شناسایی کند.
نقش فناوری‌های نو؛ از هوش مصنوعی تا فین‌تک و رگ‌تک
به گفته عباسیان، فناوری‌های هوش مصنوعی، فین‌تک (Fintech) و رگ‌تک (Regtech) سهم مؤثری در پایش رفتارهای مالی و کشف ناهنجاری‌های اقتصادی دارند.
او تأکید کرد: دولت‌ها و نهادهای علمی در کشورهای پیشرفته توانسته‌اند با تکیه بر این ابزارها، روند مبارزه با فساد را علمی و داده‌محور کنند.
تجربه ایران در استفاده از هوش مصنوعی برای مبارزه با فساد
عباسیان خبر داد: در ایران نیز گام‌هایی در این مسیر برداشته شده است.
من در سال گذشته پروژه‌ای پژوهشی با محور هوش مصنوعی برای سازمان بازرسی اجرا کردم و اکنون سه طرح دیگر با همکاری سازمان امور مالیاتی و شبکه بانکی کشور در حال انجام است.
او افزود: افزایش تقاضا برای تحقیقات داده‌محور نشان می‌دهد نهادهای تصمیم‌گیر به این باور رسیده‌اند که مبارزه با معلول‌های فساد راه به جایی نمی‌برد؛ باید به سراغ شناخت علت‌ها و اندازه‌گیری علمی رفت.
به باور عباسیان، آینده مبارزه با فساد در ایران وابسته به شناخت علمی، تحلیل داده‌های اقتصادی و همگرایی نهادهای پژوهشی با زیرساخت‌های دیجیتال است.
او تأکید کرد که برای عبور از بیابان شناخت، باید نگاه سنتی به نظارت جای خود را به روش‌های فناورانه و داده‌محور بدهد تا مسیر اصلاح اقتصادی از برخوردهای موردی، به برنامه‌ریزی ساختاری برسد.