ایران در «قرن خشک» قرار دارد؛ بازچرخانی آب راه نجات بحران آبی پرهزینه

به گزارش خبرنگار مهر، نعمت حسنی رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور، در نشست خبری امروز اظهار کرد: هنگام انتخاب نام دانشکده، مقایسه‌ای با دانشگاه‌های داخلی و خارجی انجام شد.
بیشتر دانشکده‌ها عنوان «عمران» یا «عمران و محیط زیست» داشتند، اما من اصرار داشتم که کلمه «آب» باقی بماند.
پیشینه دانشکده نشان می‌دهد که قبل از ادغام با دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده آب وجود داشت و تمام رشته‌های آن با حوزه آب مرتبط بودند، از جمله مهندسی آب و فاضلاب، مهندسی بهره‌برداری از سد و شبکه و مهندسی منابع آب.
حسنی ادامه داد: بیش از ۸۰ درصد فارغ‌التحصیلان ما در وزارت نیرو مشغول به کار شده‌اند و بسیاری از مسئولان این وزارتخانه از دانش‌آموختگان دانشکده هستند.
خود من نیز از سال ۱۳۶۴ وارد وزارت علوم شدم و طی حدود ۴۰ سال فعالیت، همواره خود را «وزارت نیرویی» می‌دانستم.
دو سال و نیم به عنوان استادیار در دانشگاه‌های کویت و ژاپن فعالیت کردم و عضو هیئت علمی وزارت علوم ژاپن بودم.
در سال ۲۰۰۰ به ایران بازگشتم تا در خدمت کشورم باشم.
تأکید من بر بازگشت به کشور به این دلیل بود که با سرمایه مردم ایران تحصیل کرده‌ام و وظیفه دارم دانش و تجربه خود را در خدمت ملت به کار بگیرم.
رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور خاطرنشان کرد: با وجود پیشرفت‌های ژاپن، ایران را وطن خود می‌دانم و حتی شعری را به ژاپنی و انگلیسی برای همکاران خارجی خود خواندم: «اگر ایران به جز ایران سرا نیست، من این ویرانسرا را دوست دارم؛ اگر آب و هوا دلنشین نیست، من همین آب و هوا را دوست دارم؛ خاک خشک صحرای ما را دوست دارم و فرهنگ افسانه‌ای‌مان را گرامی می‌دارم.»
حسنی ضمن اشاره به اینکه زمانی که به ایران بازگشتم، حقوق من ماهانه ۵ هزار دلار بود و اکنون کمتر از ۶۰۰ دلار است، اما هیچ‌گاه از تصمیمم پشیمان نیستم و افتخار می‌کنم که در کنار همکاران خود خدمت می‌کنم، افزود: بسیاری از همکاران و دوستان ما در سنین جوانی شهید شدند و مردم کشور با مشکلات فراوانی دست و پنجه نرم می‌کنند؛ وظیفه داریم تا حد توان این مشکلات را حل کنیم.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد شرایط آب کشور به مرور حادتر خواهد شد
رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور، درباره بحران آب در کشور توضیح داد و گفت: یکی از مسائل حال حاضر کشور، مسئله کم‌بارشی است.
از ابتدای قرن بیست و یکم، در پروژه‌هایی که انجام دادیم و من خودم استاد راهنمای پروژه دانشجویی بودم، به این نتیجه رسیدیم که بارش ما که ۲۴۰ میلی‌متر در سال است، به مرور کاهش می‌یابد و در انتهای قرن بیست و یکم به ۱۸۰ میلی‌متر خواهد رسید؛ یعنی کاهش ۶۰ میلی‌متری معادل ۲۵ درصد کاهش بارش.
حسنی با بیان اینکه در ابتدای قرن بیست و یکم، ۴۰۰ میلیارد متر مکعب نزولات جوی داشتیم که به مرور کاهش یافت، افزود: نیاز آب شهری و صنعتی چیزی حدود ۱۰ تا ۱۲ میلیارد متر مکعب است و بیشتر آب در کشاورزی استفاده می‌شود و بخشی هم هدر می‌رود که مجموعاً حدود ۸۰ تا ۹۰ میلیارد متر مکعب می‌شود.
پس بقیه این آب کجا می‌رود؟
متأسفانه، به دلیل وجود سه اقلیم تر، نیمه‌خشک و خشک در کشور، اقلیم تر ۳۰ درصد تبخیر، اقلیم خشک ۹۰ درصد و اقلیم نیمه‌خشک ۶۰ درصد تبخیر دارد.
وی تأکید کرد: از آنجا که دو قسمت کشور، در مناطق خشک یا نیمه‌خشک قرار دارد، ۷۰ درصد از این ۴۰۰ میلیارد متر مکعب تبخیر می‌شود؛ یعنی حدود ۲۸۰ میلیارد متر مکعب آب از دست می‌رود و نمی‌توانیم از آن نگهداری کنیم، مگر اینکه برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشیم.
اشتباه بعدی که مرتکب می‌شویم، در رابطه با همین تبخیر است؛ منابع آب زیرزمینی ما از طریق صدها هزار چاه مجاز و غیرمجاز برداشت می‌شود، که احتمالاً بخش غیرمجاز آن بیشتر از بخش مجاز است.
رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور، درباره بحران آب کشور توضیح داد و گفت: با روش‌های اشتباه کشاورزی، منابع آب زیرزمینی که داریم، به سطح زمین می‌آید و تبخیر می‌شود و این خود مشکل بزرگی برای کشور است.
نیاکان ما در کنار سه دریای بزرگ زندگی می‌کردند که اکنون یکی به کویر نمک، یکی به کویر لوت و یکی به کویر جازموریان تبدیل شده است.
این مناطق پیش‌تر دریا بوده‌اند و شهرهای بزرگ تاریخی مانند کاشان، اصفهان، کرمان، قم و یزد همگی در کنار دریا قرار داشتند.
ما در یک «قرن خشک» در حال زندگی هستیم
حسنی با بیان اینکه آن دریاها خشک شده‌اند، توضیح داد: به عنوان مثال، شهر ری که پیشتر لب دریا بود، اکنون دریای آن به دریاچه سلطان یا دریاچه نمک نزدیک قم منتقل شده است و تبخیر در کشور ما بسیار بالاست.
اولین نکته‌ای که بیش از نزدیک به ۲۰ سال بر آن تأکید کرده‌ایم این است که ما با خشکسالی مواجه نیستیم، بلکه با یک قرن خشک روبرو هستیم.
باید به کودکان، مردم و مسئولین یاد بدهیم که در یک قرن خشک زندگی می‌کنیم و برنامه‌ریزی‌هایمان را بر این اساس انجام دهیم.
در پایتخت، حداقل حدود ۲۵ تا ۲۶ درصد آب بدون درآمد هدر می‌رود
وی با اشاره به اینکه واحد سنجش آب در کشور ما لیتر نیست، بلکه قطره است، گفت: هر قطره آب اهمیت دارد و اگر شیر آب چکه می‌کند، باید حساس باشیم، زیرا همین قطرات می‌تواند جمع شود و اثر بزرگی داشته باشد.
مسئله دیگر، اشتباهاتی است که مسئولین مرتکب می‌شوند.
استفاده از لوله‌های متفرقه در شبکه‌های آبرسانی باعث بالاترین میزان هدررفت آب در کشور شده است.
در پایتخت، حداقل حدود ۲۵ تا ۲۶ درصد آب بدون درآمد هدر می‌رود و بخش زیادی حدود ۱۵ درصد از آن نشت دارد.
این عدد در کشور ۲ برابر است
کشور ژاپن حدود ۶ درصد هدررفت آب دارد
حسنی افزود: در خوزستان، بالای ۴۰ تا ۵۰ درصد آب تصفیه شده از شبکه‌ها خارج می‌شود.
در مقایسه، کمترین میزان هدررفت آب در جهان متعلق به شهر توکیو با ۳.۹ درصد است و کل کشور ژاپن حدود ۶ درصد هدررفت دارد.
آبرسانی ما مشکل دارد / مشکل دریاچه ارومیه برداشت بی رویه از چاه‌ها است
رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور با بیان اینکه در ژاپن ۲۷ هزار کیلومتر لوله با اتصالات ضدلرزه و گارانتی ۱۰۰ ساله وجود دارد و این باعث کاهش نشت آب می‌شود اما در کشور ما، لوله‌های متفرقه و قدیمی همچنان استفاده می‌شوند، افزود: آبرسانی ما مشکل دارد و آب تصفیه شده نباید به این اندازه هدر رود.
استفاده بیش از حد از چاه‌ها در مناطق مختلف باعث شده که رودخانه‌ها و حتی دریاچه‌ها به تدریج خشک شوند.
نمونه بارز آن، دریاچه ارومیه است که بخش زیادی از مشکلات آن به برداشت بی‌رویه از چاه‌ها مرتبط است.
۴۰۰ هزار کیلومتر لوله‌های آب ژاپن از چدن داکتیل است
رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور، درباره وضعیت آبرسانی کشور گفت: کل کشور ژاپن حدود ۷۴۰ هزار کیلومتر لوله دارد که ۴۰۰ هزار کیلومتر آن از لوله‌های چدن داکتیل است.
از این میزان، ۹۳ درصد اتصالات مقاوم و ضدلرزه هستند و نشت نمی‌کنند.
حدود ۲۴۲ هزار کیلومتر دیگر نیز لوله‌های پی‌وی‌سی هستند.
بنابراین، از ۷۳۰ هزار کیلومتر لوله کشور ژاپن، بخش عمده‌ای شامل لوله‌های چدن داکتیل و پی‌وی‌سی مقاوم است.
پی‌وی‌سی هم معمولاً در قطرهای کوچک و در مناطق صعب‌العبور استفاده می‌شود.
مشکل آبرسانی در کشور با لوله‌های فولادی که ۲۰ سال عمر مفید دارند
وی افزود: در کشور ما چه اتفاقی می‌افتد؟
آبرسانی شهری ما در حال حاضر به بیلقان با لوله‌ای به قطر ۱۸۰۰ میلی‌متر انجام شده که در سال ۱۳۸۰ بهره‌برداری شده و در سال ۱۳۹۵ تعمیر اساسی شده است.
اکنون در سال ۱۴۰۴ خط لوله جدیدی وارد شده است.
عمر این خط هنوز به ۲۵ سال نرسیده و همانطور که طبیعی است، هیچ لوله فولادی بیشتر از ۲۰ تا ۲۵ سال عمر مفید ندارد.
با این حال، ما دوباره خط فولادی با قطر ۲۰۰۰ میلی‌متر کشیده‌ایم.
بسیاری از رودخانه‌ها به دلیل زدن چاه خشک شده اند
حسنی با تاکید بر اینکه ما از مردم می‌خواهیم صرفه‌جویی کنند و مدیریت مصرف انجام شود، اما مشکل اصلی آبرسانی است، گفت: نباید اجازه دهیم این مقدار آب تصفیه‌شده، به این شکل هدر برود.
هر جا چاه زیاد باشد، بدانید که دیگر آبی در زمین باقی نخواهد ماند.
این چاه‌ها باعث خشک شدن رودخانه‌ها شده‌اند.
بسیاری از رودخانه‌ها به دلیل چاه‌هایی که در موازات آن‌ها زده شده، به تدریج خشک شده‌اند.
حتی دریاچه ارومیه هم تحت تأثیر این چاه‌ها دچار مشکل شده است.
باید به کشاورزان شغل جایگزین داده شود
رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور ادامه داد: در مناطقی که برداشت بی‌رویه انجام شده و چاه‌های متعدد حفر شده، حتی اگر هزاران متر مکعب آب هم به این مناطق تزریق کنیم، مشکل حل نخواهد شد.
در این مناطق باید به کشاورزان مشاغل جایگزین ارائه شود.
همچنین، افرادی که ویلا ساخته‌اند، باید رعایت کنند و کسی حق ندارد چاه آب حفر کند.
اگر این مسیر رعایت نشود، با مشکلات جدی در آینده روبرو خواهیم شد.
تاکید بر بازچرخانی آب / برخی صنایع مجبور شده‌اند آب خود را از خلیج فارس تأمین کنند
به گفته وی، بازچرخانی آب یکی از روش‌هایی است که می‌توانیم در این شرایط از آن استفاده کنیم؛ به این معنا که آب را جمع‌آوری کرده و دوباره به چرخه مصرف بازگردانیم.
صنایع کلان ما در حال حاضر مجبور شده‌اند از خلیج فارس آب بیاورند؛ هزینه تأمین هر مترمکعب آب از این طریق حدود ۴ تا ۵ دلار است، یعنی نزدیک به ۵۰۰ هزار تومان برای هر مترمکعب.
این آب باید در فرایند آب‌شیرین‌کن، تصفیه و سپس از طریق خطوط لوله و ایستگاه‌های پمپاژ منتقل شود که هزینه‌های بسیار بالایی دارد.
بازچرخانی آب راه‌حل واقعی بحران آبی کشور
وی با اشاره به ضرورت تغییر نگرش در مدیریت منابع آبی کشور، گفت: در حال حاضر ۵۶۰ تا ۵۸۰ هزار میلیارد تومان برای آبرسانی در پروژه شرق از دریاچه عمان سرمایه گذاری شده در حالی که اگر تنها ۵ تا ۱۰ درصد از این بودجه‌های کلان آبرسانی را به پروژه‌های بازچرخانی آب اختصاص یابد، نتایج بسیار مؤثرتری حاصل می‌شود.
در کشوری مانند ایران با بارندگی یک دهم ژاپن، بی‌توجهی به بازچرخانی آب به معنای تداوم بحران است.
۱۰ سال گذشته پروژه مدیریت بحران مصرف آب به وزارت نیرو ارائه دادیم
رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست دانشگاه شهید عباسپور با اشاره به اینکه حدود ۱۰ سال پیش به وزارت نیرو پروژه مدیریت بحران مصرف آب در ۱۲ کلانشهر ارائه دادیم، افزود: ابتدا قیمت آب باید منطقی شود، سپس آب دوگانه مصرف شود.
به نظام مهندسی دستور داده شد که آب داخل خانه‌ها که مردم با آن دست می‌شویند یا حمام می‌روند، ابتدا در تانک ذخیره شود و یک گندزدایی ساده انجام شود تا برای استفاده در فلاش‌تانک‌ها مناسب باشد.
این کار صرفه‌جویی قابل توجهی در مصرف آب شهری ایجاد می‌کند.