تجربه جهانی انتقال پایتخت در بحران آب؛ از قاهره تا تهران

به گزارش مشرق، بحران کم‌آبی و خشکسالی در ایران و بسیاری از کشورهای جهان به مرحله‌ای رسیده که دیگر نمی‌توان آن را صرفاً یک هشدار دانست؛ فشار بر منابع آب محدود و اثرات گسترده بر کشاورزی، امنیت غذایی، محیط زیست، تالاب‌ها و آب شرب، نشان می‌دهد که زمان بازگشت به شرایط عادی محدود است.
ایران در سال‌های اخیر با کاهش شدید ذخایر آب زیرزمینی، فرونشست زمین، فرسایش خاک، خشک شدن تالاب‌ها و افزایش گرد و غبار مواجه شده است و وضعیت به‌شدت شکننده شده است.
در تهران، با گذشت ۴۷ روز از شروع پاییز ۱۴۰۴، هنوز بارش قابل توجهی ثبت نشده و ذخایر سدهای اصلی تامین‌کننده آب پایتخت، همزمان با ششمین سال متوالی خشکسالی، به کمتر از ۱۱ درصد ظرفیت رسیده است.
این وضعیت نگرانی‌ها درباره تامین آب شرب و پایداری اکوسیستم شهری را افزایش داده است.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور کشور ، بارها هشدار داده که در صورت ادامه خشکسالی، انتقال پایتخت یا جابه‌جایی جمعیت تهران ممکن است ضروری شود.
وی گفته است: «اگر بارندگی تا پایان پاییز آغاز نشود، باید با جیره‌بندی شدید آب مواجه شویم و در ادامه، امکان تخلیه پایتخت مطرح است».
برای بررسی این گزینه، نمونه‌هایی از کشورهای مختلف جهان قابل توجه است:
مصر: ساخت پایتخت اداری جدید در شرق قاهره از سال ۲۰۱۵ آغاز شد.
یکی از دلایل اصلی، کمبود منابع نیل، فشار جمعیتی و کمبود آب شرب در قاهره بود.
پایتخت جدید توانسته جمعیت و بار جمعیتی پایتخت قدیم را کاهش دهد و امکان مدیریت منابع آب را فراهم کند.
جمعیت قاهره بیش از ۲۰ میلیون نفر است و بحران آب در این کلان‌شهر بسیار جدی بود.
عراق: در بغداد و استان‌های جنوبی، خشکسالی شدید و کاهش آب رودخانه دجله و فرات باعث مهاجرت گسترده روستاییان به مناطق شهری شده است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که طی ۵ سال اخیر، بیش از ۲ میلیون نفر به دلیل کمبود آب مجبور به جابجایی شده‌اند.
بیش از ۲۰ هزار نفر در جنوب عراق (ناصریه، بصره) به‌دلیل کاهش آب دجله و فرات مهاجرت کرده‌اند.
کنیا: در شمال کنیا، مناطق نیمه‌خشک و خشک با بحران شدید کم‌آبی روبه‌رو هستند.
طی سال ۲۰۲۲، بیش از ۸۸ درصد خانوارها با کمبود آب آشامیدنی مواجه شدند و بسیاری مجبور به مهاجرت به شهرها شدند.
این مناطق جمعیتی بالغ بر ۲ میلیون نفر دارند.
شیلی: منطقه آتاکاما به‌عنوان خشک‌ترین بیابان جهان، طی دو دهه اخیر با کاهش بارندگی ۴۰ تا ۵۰ درصدی مواجه بوده است.
جمعیت شهری سانتیاگو، پایتخت شیلی، حدود ۷ میلیون نفر است و کمبود آب در این شهر منجر به اجرای برنامه‌های محدودیت مصرف و انتقال منابع آب از جنوب به مرکز شده است.
برزیل: در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶، سائوپائولو با خشکسالی تاریخی مواجه شد و ذخایر سدهای اصلی شهر به زیر ۵ درصد ظرفیت رسید.
جمعیت شهری بیش از ۱۲ میلیون نفر است و دولت برای جلوگیری از بحران، برنامه‌های محدودیت مصرف و استفاده از منابع آب بین شهری را اجرا کرد.
در سال ۲۰۱۵ مقرر شده بود که اگر بحران ادامه پیدا می‌کرد، احتمال انتقال پایتخت اقتصادی کشور مطرح بود.
این نمونه‌ها نشان می‌دهند که جابه‌جایی پایتخت یا تغییر در ساختار جمعیتی برای مقابله با کم‌آبی، در شرایط بحرانی قابل بررسی و حتی عملی بوده است.
در ایران نیز، با توجه به کاهش ذخایر آب تهران، افزایش جمعیت و فشارهای محیط زیستی، گزینه انتقال پایتخت سیاسی یا کاهش جمعیت متمرکز در تهران می‌تواند یک راهکار اضطراری تلقی شود، هرچند هزینه‌بر و پیچیده است، اما تجربه جهانی نشان می‌دهد در شرایط بحران شدید، چنین اقداماتی ممکن است از فجایع گسترده‌تر جلوگیری کند.