روستای سهیلی؛ از ستاره سهیل تا مرکز صلح بین قبایل، انسان و زیست بوم

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها، علی ستاری: روستای سهیلی، در شمال‌غربی جزیره قشم و در مجاورت جنگل‌های جهانی حرا، یکی از کهن‌ترین و زنده‌ترین جلوه‌های فرهنگ بومی خلیج فارس است؛ روستایی که در گذر زمان، میان نخل و دریا، معنا و هویت خود را از ستاره سهیل، صلح و همزیستی گرفته است.
این منطقه با تاریخ دیرینه‌ی خود، نمونه‌ای از پیوند عمیق انسان و طبیعت در جنوب ایران به‌شمار می‌آید؛ جایی که صدای امواج و نخل‌های سر به فلک کشیده، روایتگر زندگی نسل‌هایی است که با دریا زیسته و با زمین آشتی کرده‌اند.
سهیلی، در میان مسیرهای قدیمی دریایی و کاروان‌روهای جزیره، همواره نقطه‌ای امن و آباد بوده است؛ مردمانش با صیادی، نخل‌داری و دامداری روزگار می‌گذرانده‌اند و فرهنگ کار، همیاری و صلح در زندگی روزمره آنان ریشه‌ای عمیق دارد.
این روستا، گذشته‌ای پرشکوه از دریانوردی و تجارت سنتی را نیز در حافظه خود دارد؛ زمانی که لنج‌های چوبی سهیلی راهی سفرهای طولانی تا زنگبار، موزامبیک و هند می‌شدند و علاوه بر کالا، فرهنگ و موسیقی جنوب ایران را نیز با خود به سرزمین‌های دور می‌بردند.
ابراهیم خانگاه، فعال اجتماعی و محیط‌زیستی اهل همین روستا، در گفت‌وگویی تفصیلی با خبرنگار مهر، از این تاریخ پنهان و پر افتخار سخن گفته است؛ از دو روایت متفاوت درباره‌ی نام سهیلی – یکی برگرفته از ستاره سهیل و دیگری از واژه‌ی «صُهلی» به‌معنای صلح – تا نقش مردم در حفظ طبیعت و میراث فرهنگی جزیره.
او سهیلی را روستایی می‌داند که با وجود گام نهادن در مسیر توسعه‌ی گردشگری، هنوز اصالت‌های بومی و روح صلح و همزیستی خود را از یاد نبرده است.
در ادامه، روایت ابراهیم خانگاه از گذشته و امروز سهیلی را می‌خوانیم؛ روستایی که در دل جزیره قشم، همچنان روشنایی ستاره سهیل را بر فرهنگ و زندگی مردمانش حفظ کرده است.
ابراهیم خانگاه، فعال اجتماعی و محیط‌زیستی روستای سهیلی جزیره قشم، در گفت‌وگویی تفصیلی با خبرنگار مهر از ریشه تاریخی نام سهیلی، پیشینه صلح و همزیستی در این منطقه، معیشت سنتی مردم، نخلستان‌ها و سفرهای دوردست دریایی بومیان سخن گفت.
دو روایت از نام سهیلی؛ از ستاره سهیل تا صلح
ابراهیم خانگاه درباره وجه تسمیه روستای سهیلی توضیح داد: نام این روستا برگرفته از ستاره سهیل است.
موقعیت جغرافیایی روستا در جهت جنوب و در مسیر دید ستاره سهیل قرار دارد.
در گذشته جاده‌ای قدیمی از بندر لافت به سمت غرب جزیره وجود داشت که مسافران در طول مسیر با نگاه به سمت چپ، ستاره سهیل را مشاهده می‌کردند.
همین جهت را در اصطلاح محلی «سهیلی‌دست» یا همان مسیر سهیل می‌نامیدند و از همین ریشه، نام سهیلی برای روستا بر جای مانده است.
خانگاه همچنین روایت دیگری از نام سهیلی ارائه داد که در آن واژه «صُهلی» یا «صهولیه» از کلمه‌ی «صلح» در گویش محلی گرفته شده است.
به گفته‌ی او، در روزگار گذشته در محدوده‌ی فعلی سهیلی جنگی میان دو طایفه‌ی بزرگ «بنی‌معین» و «جواسن» رخ می‌دهد؛ این درگیری از ناحیه‌ای به نام «طبل» آغاز می‌شود و تا محدوده‌ی فعلی روستا ادامه می‌یابد.
در این میان، ریش‌سفیدان سهیلی که مردمانی خردمند و صلح‌طلب بودند، میان دو طرف صلح برقرار می‌کنند.
از آن پس، این منطقه به عنوان سرزمین صلح یا همان «صُهلی» شناخته می‌شود و نام سهیلی با هر دو معنا – ستاره و صلح – در فرهنگ مردم جا می‌افتد.
سهیلی در میان نخل و دریا
خانگاه با اشاره به طبیعت و ساختار روستا گفت: سهیلی از شرق تا غرب در میان نخلستان‌های پرشماری محصور است.
نخلستان‌هایی با نام‌هایی چون هنر، مخغ شیخ، جابری و خوزایی، که هرکدام یادگار خاندان‌ها و تیره‌های قدیمی منطقه‌اند.
به گفته‌ی او، مالکیت این نخلستان‌ها از دیرباز در اختیار مردم بومی سهیلی بوده و نسل به نسل منتقل شده است.
وی ادامه داد: مردم سهیلی از گذشته در سه حوزه‌ی اصلی معیشتی فعالیت می‌کردند: صیادی، کشاورزی و دامداری.
نخلستان‌ها منبع اصلی درآمد خانوارها بودند و خرمای معروف «مسلی» یا «مصلی» در دو نوع «دلنگ» و «اصلی» از محصولات ارزشمند منطقه به شمار می‌رفت.
این خرما علاوه بر مصرف خانوادگی، گاه برای مبادله‌ی کالا و تجارت نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ اهالی همچنین در فصل بهار گیاهان علوفه‌ای را از دشت‌های اطراف جمع‌آوری کرده و در انبارها ذخیره می‌کردند تا در فصل زمستان برای تغذیه‌ی دام‌ها از آن استفاده کنند.
دام‌هایی همچون شتر، گاو و گوسفند بخش مهمی از زندگی روزمره‌ی مردم را تشکیل می‌داد.
دریا؛ مسیر معاش و ماجراجویی
خانگاه در بخش دیگری از گفت‌وگو به پیشینه‌ی دریانوردی مردم سهیلی پرداخت و گفت: این منطقه از قدیم‌الایام زادگاه دریانوردان و لنج‌داران قشمی بوده است.
موقعیت روستا در مجاورت جنگل‌های حرا، آن را به نقطه‌ای مناسب برای صید ماهی و فعالیت‌های دریایی تبدیل کرده است.
او با اشاره به تاریخ سفرهای بادبانی بومیان افزود: مردم سهیلی با لنج‌های سنتی خود سفرهایی طولانی تا شرق آفریقا داشته‌اند.
این سفرها از جزیره قشم آغاز می‌شده و از تنگه باب‌المندب، یمن و عمان گذشته و تا سواحل زنگبار، تانزانیا، موزامبیک و حتی دماغه امید نیک در جنوب آفریقا ادامه می‌یافته است.
از سوی دیگر، این دریانوردان تا سواحل پاکستان، هند، سیلان و بنگلادش نیز پیش می‌رفته‌اند؛ مدت زمان این سفرها بسته به شرایط جوی و طوفان‌های موسمی، بین شش ماه تا یک سال متغیر بوده است.
این فعال فرهنگی ادامه داد: کالاهای صادراتی عمدتاً خرما و فرآورده‌های نخلستان بود و اگر خرمای کافی در منطقه وجود نداشت، از بصره بارگیری می‌کردند.
در بازگشت، ادویه، مصالح ساختمانی مانند «کاپریت» (آجر سفالی ویژه سقف خانه‌های مناطق بارانی) و چوب‌های سختی مانند «چَندَل» را با خود می‌آوردند.
چوب چندل بعدها در ساخت سقف خانه‌های سنتی سهیلی به کار گرفته می‌شد و هنوز هم در برخی خانه‌های قدیمی قابل مشاهده است.
خانگاه عنوان کرد: این سفرهای دریایی علاوه بر تجارت، موجب تبادل فرهنگی میان مردم خلیج فارس و شرق آفریقا شده و آداب، موسیقی و زبان محلی سهیلی نیز از تأثیر این ارتباطات بی‌نصیب نمانده است.
سهیلی امروز؛ مقصد نوپای گردشگری در قشم
این فعال اجتماعی و محیط‌زیستی تأکید کرد: سهیلی امروز، با حفظ میراث تاریخی و فرهنگی خود، در مسیر توسعه‌ی گردشگری گام برمی‌دارد.
به گفته‌ی او، ظرفیت‌های طبیعی همچون جنگل‌های حرا، نخلستان‌ها، صنایع‌دستی برگرفته از الیاف خرما و مهمان‌نوازی مردمان محلی، این روستا را به یکی از مقاصد مهم گردشگری روستایی در جزیره قشم تبدیل کرده است.
خانگاه افزود: هدف اهالی از توسعه‌ی گردشگری، صرفاً جذب مسافر نیست، بلکه حفظ فرهنگ، زبان، آداب و زیست پایدار منطقه است؛ فرهنگی که ریشه در ستاره سهیل دارد و روح صلح و همزیستی در آن زنده است.
ابراهیم خانگاه درباره فرهنگ و آداب و رسوم مردم جزیره قشم گفت: جزیره قشم با تاریخ و فرهنگی عمیق، یکی از مناطق منحصر به فرد ایران است که آداب و رسوم آن در طول قرن‌ها تغییرات کمی داشته است.
بسیاری از این آداب هنوز در زندگی روزمره مردم جزیره جریان دارد و آن‌ها با افتخار به این سنت‌ها پایبند هستند.
مراسم عروسی هفت‌روزه؛ از ساخت اقلام عروسی تا کارناوال داماد و عروس
خانگاه با اشاره به مراسم عروسی در جزیره قشم توضیح داد: یکی از جذاب‌ترین و خاص‌ترین آداب جزیره، مراسم عروسی هفت‌روزه است.
در این مراسم که به طول یک هفته برگزار می‌شود، داماد تمامی اقلام مورد نیاز عروس را به دقت آماده می‌کند.
این اقلام شامل وسایلی همچون لباس، جواهرات، و دیگر لوازم ضروری است که توسط داماد و خانواده‌اش تهیه شده و به خانه عروس منتقل می‌شود.
وی افزود: در روز عروسی، تمامی این اقلام در یک کارناوال به خانه عروس برده می‌شود.
این کارناوال در واقع یک حرکت نمادین است که در آن، بانوان خانواده داماد به همراه اقلام عروسی، به خانه عروس می‌روند و این اقلام را در آنجا به عنوان بخشی از مراسم ازدواج قرار می‌دهند.
این مراسم به‌طور سنتی در چند مرحله برگزار می‌شود که شامل حنابندان، مراسم ناهار داماد، و بررسی و بازدید از حجله عروس است.
خانگاه ادامه داد: در جزیره قشم، برخلاف بسیاری از مناطق دیگر، مراسم‌های عروسی به‌طور معمول در خانه پدر عروس برگزار می‌شود.
این امر به‌ویژه در گذشته رایج بوده است، چراکه عروس‌ها کمتر با دنیای خارج از خانواده خود آشنایی داشتند و پس از آشنایی با داماد، زندگی مشترک خود را آغاز می‌کردند.
بام سهیلی، جاذبه‌های طبیعی و ژئوپارک جهانی قشم
ابراهیم خانگاه همچنین به معرفی بام سهیلی، یکی از جاذبه‌های طبیعی قشم پرداخت و گفت: بام سهیلی یکی از بلندترین نقاط جزیره قشم است که مشرف به سواحل جنوبی و شمالی جزیره و همچنین تالاب بین‌المللی خورخوران است.
از این نقطه، می‌توان به راحتی منظره‌ای بی‌نظیر از خلیج دیرستان و خلیج دلفین‌ها را مشاهده کرد.
در روزهای صاف و با هوای مناسب، حتی می‌توان کوه‌های عمان را از این ارتفاع دید.
وی افزود: این نقطه به عنوان یکی از ژئوپارک‌های جهانی یونسکو شناخته می‌شود و از نظر زمین‌شناسی حائز اهمیت زیادی است.
در بام سهیلی، فسیل‌های مختلفی از جانداران دریایی به‌ویژه از دوره‌های ژوراسیک و کرتاسه یافت شده است که ارزش علمی و تحقیقاتی زیادی دارند.
علاوه بر این، این منطقه زیستگاه گونه‌های مختلفی از پرندگان و حیوانات است.
از جمله روباه‌ها، کرکس‌های مصری و عقاب‌ها که همگی در این منطقه زندگی می‌کنند.
نوروز زراعی و صیادی گاه‌شماری خاص جزیره قشم
خانگاه در ادامه به گاه‌شماری خاص مردم جزیره قشم اشاره کرد و گفت: جزیره قشم گاه‌شماری ویژه‌ای به نام میهونی دارد که مختص این منطقه است.
این گاه‌شماری با سایر گاه‌شماری‌های ایرانی تفاوت دارد و مراسم خاصی در این تاریخ‌ها برگزار می‌شود.
یکی از مهم‌ترین مراسم‌ها، نوروز زراعی است که آغاز فصل کشت و زرع در جزیره را اعلام می‌کند.
وی افزود: مردم جزیره قشم، همچنین مراسم نوروز صیادی را دارند که آغاز فصل صید و صیادی را جشن می‌گیرند.
در این مراسم، مردم به‌ویژه ماهی‌گیران به جشن و سرور پرداخته و در کنار یکدیگر، آغاز فصل جدید صید را با شادمانی جشن می‌گیرند.
آداب و رسوم دیگر جزیره: از مراسم زار و رزیف تا جشن نوروز دریایی
‌
خانگاه همچنین به برخی دیگر از آداب و رسوم مهم جزیره اشاره کرد و گفت: مراسم رزیف یکی از مراسم‌های ویژه مردم قشم است که در مواقع خاصی برگزار می‌شود.
این مراسم به‌ویژه در هنگام بازگشت دریانوردان از سفرهای طولانی برگزار می‌شود و همراه با جشن و پایکوبی است.
علاوه بر این، مردم جزیره در برخی از فصول سال مراسمی به نام نوروز دریایی برگزار می‌کردند که در آن، از غذاهای دریایی استفاده نمی‌شد و این جشن همراه با آداب خاصی بود.
وی در پایان افزود: امروزه بسیاری از این مراسم‌ها به دلیل تغییرات فرهنگی و اجتماعی کاهش یافته‌اند، اما هنوز هم برخی از آن‌ها در میان بومیان جزیره قشم حفظ شده و به عنوان بخشی از هویت فرهنگی این منطقه شناخته می‌شود.