نظریات سکولار قادر به تبیین هیئت‌ها نیست؛ دین در محوریت زندگی ایرانیان
نشست علمی بررسی جایگاه ایده مقاومت در هیئات مذهبی مشهد با ارائه محمدرضا قائمی نیک معاون پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی برگزار شد.
به گزارش خبرنگار مهر، نشست علمی «بررسی جایگاه ایده مقاومت در هیئات مذهبی مشهد» با حضور محمدرضا قائمی نیک، معاون پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی و عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه، در دانشگاه علوم اسلامی رضوی مشهد برگزار شد.
دکتر قائمی‌نیک به ارائه مقاله خود پرداخت و گفت: این پژوهش که با همکاری یکی از دانشجویان دانشگاه انجام شده، به بازنمایی مفهوم مقاومت در هیئتهای مذهبی مشهد پس از وقایع هفتم اکتبر ۲۰۲۳ (عملیات طوفان الاقصی) می‌پردازد.
در این تحقیق تلاش شده است بازتاب و بازنمایی مفهوم مقاومت در یک سال پس از این رویداد و در بستر اجتماعی هیئتهای مذهبی بررسی شود.
وی خاطرنشان کرد: پس از هفتم اکتبر شاهد شکل‌گیری موج جدیدی از توجه به مقاومت در کشورهای مختلف بوده‌ایم و لازم است این تحولات در قالب مطالعات میدانی و جامعه‌شناختی دقیق بررسی شود.
وی در ادامه با اشاره به چالش نظریه‌های علوم انسانی غربی تصریح کرد: اغلب نظریه‌های علوم انسانی در بستر فرهنگی و تاریخی غرب شکل گرفته‌اند؛ بستری که در آن نهاد کلیسا به‌تدریج از مرکزیت اجتماعی کنار رفته و فرآیند سکولاریسم در ابعاد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گسترش یافته است.
قائمی‌نیک افزود: در حالی‌که علوم انسانی مدرن بر پایه تجربه تاریخی غرب و جدایی دین از عرصه‌های مختلف شکل گرفته‌اند، جامعه ما دارای ساختار و پیش‌فرض‌های دینی متفاوتی است؛ بنابراین، استفاده مستقیم از آن نظریه‌ها بدون توجه به زمینه فرهنگی و دینی ایران می‌تواند موجب خطای تحلیلی شود.
وی تأکید کرد: بازاندیشی در مبانی علوم انسانی و تولید نظریه‌های متناسب با زیست‌بوم اسلامی و ایرانی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است و دانشگاه علوم اسلامی رضوی در این مسیر گام‌های مهمی برداشته است.
معاون پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی: نظریه‌های سکولار قادر به تبیین واقعیت هیئتهای مذهبی پس از انقلاب نیستند.
وی با اشاره به چالش‌های نظری در تحلیل پدیده‌های دینی، تأکید کرد: نظریه‌ها و روش‌های تحقیق غربی که بر مبنای سکولاریسم شکل گرفته‌اند، توان تبیین صحیح و جامع پدیده‌هایی چون هیئتهای مذهبی را ندارند.
وی اظهار کرد: پس از انقلاب اسلامی و بازگشت دین به محوریت حیات اجتماعی و سیاسی مردم، چالش‌های نظری متعددی در استفاده از چارچوب‌های علوم انسانی غربی پدید آمده است.
در حالی‌که در غرب دین پس از نهضت پروتستان از مرکز تحولات اجتماعی کنار رفت، در ایران دین همواره در محوریت زندگی مردم باقی مانده و پس از انقلاب اسلامی نیز این محوریت دوباره احیا شده است.
قائمی‌نیک افزود: هنگامی‌که از منظر نظریه‌های جامعه‌شناسی غربی به هیئتهای مذهبی که ذاتاً نهادهایی دینی و قدسی هستند نگاه می‌کنیم، سویه‌های معنوی و ارتباط آن‌ها با امر قدسی و ائمه معصومین (ع) نادیده گرفته می‌شود و تنها به کارکردهای اجتماعی و اوقات فراغتی آن‌ها توجه می‌شود.
معاون پژوهش دانشگاه علوم اسلامی رضوی با اشاره به تغییرات گسترده در ساختار و کارکرد هیئت‌ها گفت: هیئتهای امروزی به‌واسطه تحولات فناورانه، گسترش ارتباطات و امکانات رسانه‌ای، تفاوت‌های چشمگیری با هیئتهای دوره صفویه و قاجار پیدا کرده‌اند.
اکنون جمعیت‌های انبوه در زمان کوتاهی گردهم می‌آیند و ابزارهای رسانه‌ای به بخش جدایی‌ناپذیر از این مراسم تبدیل شده‌اند.
وی تصریح کرد: در حالی‌که علوم اجتماعی غربی بر نقش رسانه در جامعه تأکید دارند، هنوز چارچوب نظری بومی و دینی برای تحلیل چنین پدیده‌هایی در ایران شکل نگرفته است.
این مسئله پرسش مهمی را پیش روی ما می‌گذارد که آیا علوم اسلامی، از جمله فقه، کلام و فلسفه، توان ارائه نظریه‌ها و روش‌های تحقیق اجتماعی متناسب با پدیده‌های دینی معاصر را دارند یا خیر؟
قائمی‌نیک ادامه داد: پژوهش ارائه‌شده در این نشست در پی پاسخ به همین پرسش است.
در این مقاله تلاش شده است چارچوب نظری مناسبی برای مطالعه هیئتهای مذهبی ارائه شود که از جامعه‌شناسی دین با رویکردی عمدتاً سکولار فراتر رفته و به سمت الهیات اجتماعی حرکت کند.
وی توضیح داد: الهیات اجتماعی می‌تواند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های کلامی و الهیاتی اسلامی، زمینه فهم پدیده‌های اجتماعی را از درون سنت دینی فراهم آورد.
در این رویکرد، هیئت مذهبی نه صرفاً یک نهاد اجتماعی، بلکه تجلی ارتباط امر قدسی با جامعه مؤمنان تلقی می‌شود.
قائمی‌نیک گفت: هدف ما این است که از ترکیب روش‌های علمی مدرن و مبانی فکری اسلامی، به فهمی عمیق‌تر و بومی‌تر از پدیده‌هایی چون هیئتهای مذهبی، زیارت و مناسک دینی دست یابیم؛ پدیده‌هایی که هم ریشه در سنت دارند و هم با اقتضائات مدرنیته پیوند خورده‌اند.