تشدید نزاع سیاسی در ارمنستان و تاثیر آن بر منافع ملی ایران

یادداشت مهمان، دکتر احسان موحدیان: در شرایطی که حدود هشت ماه به برگزاری انتخابات پارلمانی ارمنستان که به انتخاب نخست وزیر جدید این کشور منجر می شود باقی مانده، نزاع های سیاسی در این کشور مهم همسایه ایران شدت گرفته است.
سرنوشت انتخابات ارمنستان از این جهت برای ایران اهمیت دارد که این کشور با توجه به تداوم روابط دوستانه با ایران همیشه یکی از سرپل های ارتباطی و ترانزیتی ایران با جهان خارج بوده و تلاش ترامپ برای شکل دادن به یک مسیر ترانزیتی در خاک ارمنستان و چسبیده به مرز ایران موسوم به مسیر ترامپ نگرانی ها در مورد تشدید خطر خفگی ژئوپلتیکی ایران در قفقاز را افزایش داده است.
پیش از این باکو تلاش داشت با نقض حاکمیت ملی ارمنستان و اشغال جنوب این کشور و به خصوص استان سیونیک کریدور جعلی زنگزور را ایجاد کرده و اهداف توسعه طلبانه خود را با همراهی ترکیه، اسرائیل و انگلیس عملیاتی کند.
مسیر ترامپ اگر چه قرار است با رعایت حاکمیت ملی ارمنستان ایجاد شود، اما در مورد نیات واقعی آمریکا در این زمینه تردید وجود دارد.
به هر حال بعید به نظر می رسد تا قبل از برگزاری انتخابات پارلمانی در ارمنستان، دولت آمریکا و نیز دولت های ترکیه و جمهوری آذربایجان اقدامات جدی برای بی ثبات کردن ارمنستان انجام دهند.
علت آن است که نیکول پاشینیان نخست وزیر فعلی ارمنستان از ایده صلح با ترکیه و آذربایجان حمایت کرده و از ایجاد مسیر ترامپ نیز حمایت می کند.
ایجاد هرگونه درگیری مرزی جدید با ارمنستان یا اقدامات عملیاتی تند برای ایجاد مسیر ترامپ به گونه ای که باعث تحریک ایران شود، در این شرایط آرایش سیاسی در ارمنستان را به ضرر پاشینیان تغییر می دهد.
از همین رو بعید است تا بهار سال آینده منازعه نظامی جدیدی در قفقاز روی دهد.
اما باید انتظار داشت در صورت شکست پاشینیان و عدم انتخاب وی به عنوان نخست وزیر ترکیه و آذربایجان برای اشغال سیونیک و ایجاد کریدور جعلی زنگزور به سرعت به ارمنستان حمله کنند.
استدلال های پاشینیان و مخالفان وی چیست؟
از سوی دیگر باید توجه داشت نیروهای مخالف سیاسی در ارمنستان با صلح مخالف نیستند.
ولی روندهای سیاسی فعلی مورد حمایت دولت را برای برقراری صلح با باکو و آنکارا نمی پسندند.
آنها معتقدند این روند که با امتیازدهی بیش از حد به این دو کشور، پذیرش نفوذ اقتصادی و فرهنگی و سیاسی و امنیتی آنها در ارمنستان و دستکاری هویتی این کشور صورت می گیرد در نهایت می تواند به یک تهدید وجودی برای ارمنستان مبدل شود.
احزاب سیاسی مخالف می گویند علیف علیرغم تهیه پیش نویس قرارداد صلح با ارمنستان هنوز هم از لفظ کریدور استفاده می کند، خواستار عدم مواجهه با مرزبانان ارمنی است، از بازگشت اتباع کشور خود به ارمنستان و دستکاری هویتی و جمعیتی این کشور دفاع می کند، برای ارمنستان از عنوان آذربایجان غربی استفاده می کند، سیونیک را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان می داند و حاضر به آزاد کردن اسرای ارمنی جنگ قراباغ هم نیست.
در این شرایط امیدواری به تامین انرژی و سایر نیازهای اقتصادی از طرف باکو و آنکارا بیش از حد خوش بینانه است و آنها از وابستگی اقتصادی ارمنستان به خود در آینده سواستفاده کرده و استقلال این کشور را تهدید خواهند کرد.
تحول دیگری که منازعه سیاسی را در داخل ارمنستان تشدید کرده، برخورد تند نخست وزیر پاشینیان با مخالفان سیاسی و مذهبی و اقتصادی است.
وی به دستگیری بسیاری از فعالان سیاسی مخالف خود در ارمنستان که از نظر اقتصادی وزنه موثری محسوب شده یا مناصب سیاسی و مذهبی مهم را در اختیار دارند روی آورده است.
از همین رو مخالفان می گویند وی که نگران است در انتخابات پیروز نشود، با متهم کردن مخالفان خود به فساد اقتصادی یا رویه های مغایر با شئونات کلیسای ارمنی قصد دارد صحنه سیاسی را به نفع خود تثبیت کند تا در زمان برگزاری انتخابات هیچ فرد موثری قادر به رقابت با وی برای کسب عنوان نخست وزیری نباشد.
در مقابل پاشینیان و حامیان وی معتقد هستند مخالفان وی روس گرا بوده و به دنبال براندازی وی با روش های سخت هستند، فساد سیاسی و اقتصادی آنها قطعی و قابل اثبات بوده و برخی از این افراد که از مقامات مذهبی عالی رتبه کلیسای حواری ارمنی هستند رفتارهایی خارج از مقتضیات و شئون مذهبی داشته اند.
پاشینیان که تشکیلات مذهبی کلیسای ارمنی در حومه ایروان موسوم به آچمیادزین را کانونی برای مقابله با خود می داندف در تلاش است از این تشکیلات مشروعیت زدایی کرده و حتی مراسم مذهبی روز یکشنبه مسیحیان ارمنی را به طور مستقل از این کلیسا در یک صومعه دیگر در هفته گذشته برگزار کرد که جنجال گسترده ای به همراه آورد.
زیرا کشیش برگزار کننده این مراسم از سوی آچمیادزین خلع لباس شده بود.
پاشینیان برای جلب نظر مردم بارها تاکید کرده در صورت عدم انتخاب وی به عنوان نخست وزیر اینده ارمنستان خطر وقوع جنگی تازه میان ایروان و باکو جدی است.
مردم ارمنستان نیز که در میان دو همسایه دشمن گیر افتاده و از جنگ و درگیری به ستوه آمده اند از این استدلال تا حد زیادی استقبال می کنند.
تاکید پاشینیان بر تداوم شرایط اقتصادی خوب، امکان ادغام در ساختارهای اروپایی و ایجاد رفاه بیشتر نیز مورد توجه مردم ارمنستان است.
هر چند احزاب مخالف عملی شدن این ایده ها را رد کرده و معتقدند اروپا هرگز ارمنستان را در خود نخواهد پذیرفت.
از نظر آنها تشدید دشمنی با روسیه به خواست غرب و کم توجهی به تقویت بنیه نظامی ارمنستان، می تواند این کشور سه میلیونی کوچک را به اوکراینی دیگر مبدل کند و ارمنستان باید در این زمینه هشیار باشد.
آنها استدلال دولت ارمنستان را که می گوید به دنبال متنوع سازی روابط خارجی خود است و نه دشمنی با روسیه نمی پذیرند و می گویند با از دست رفتن قراباغ کوهستانی ارمنستان دژ دفاعی مستحکم خود را از دست داده و فشار برای تعطیلی پایگاه ۱۰۲ روسیه از سوی برخی مدافعان دولت و نیز کاهش همگرایی اقتصادی و امنیتی با روسیه با اقداماتی همچون کاهش همکاری با سازمان کشورهای مشترک المنافع ارمنستان را آسیب پذیرتر خواهد کرد.؛ به خصوص که آمریکا و فرانسه و سایر کشورهای غربی تنها به صورت لفظی از ارمنستان حمایت می کنند و در حوزه کریدوری و انرژی منافع خود را عمدتاً در همکاری با باکو تعریف کرده اند.
باید توجه داشت این منازعات بنیادین تا زمان برگزاری انتخابات پارلمانی ارمنستان ادامه می یابد و هر جناحی که بتواند افکار عمومی را در مورد منطقی بودن دیدگاه های خود قانع کند شانس بیشتری برای پیروزی در انتخابات خواهد داشت.
چه کسی پیروز خواهد شد؟
نتیجه انتخابات پارلمانی ارمنستان تا حد زیادی به توانایی اپوزیسیون برای تشکیل یک جبهه گسترده متحد، پوست اندازی سیاسی و معرفی چهره ای جدید و معتبر برای کسب عنوان نخست وزیری بستگی دارد.
چهره های سیاسی قبلی در این کشور که پست هایی همچون نخست وزیری یا ریاست جمهوری را بر عهده داشته اند با اتهامات گسترده ای به خصوص در زمینه فساد اقتصادی و بی توجهی به رفاه و پیشرفت ارمنستان و تمرکز امکانات در دست گروه ها و باندهای خاص متهم هستند و شانسی برای جلب توجه دوباره مردم ندارند.
از سوی دیگر پاشینیان با شناسایی و دستگیری افرادی که ممکن است قادر به سازماندهی فعالیت های حزبی و سیاسی بر علیه او باشند و وارد آوردن اتهام فساد به آنها اپوزیسیون ارمنستان را تا حد زیادی زمین گیر کرده است.
بنابراین باید منتظر ماند و دید آیا اپوزیسیون می تواند از طریق اتحاد کلیسا، احزاب و گروه های وابسته به سرکیسیان و کوچاریان روسای جمهور سابق این کشور و حمایت برخی چهره های قدرتمند اقتصادی مانند سامول کاراپتیان (که فعلاً به اتهام فساد اقتصادی در زندان است ولی اقوام وی تحرک سیاسی گسترده ای دارند) یک ائتلاف گسترده و مورد حمایت مردم تشکیل دهد یا خیر.
نظرسنجی های انجام شده در ماه های اخیر نشان می دهد اگر چه نخست وزیر پاشینیان محبوبیت بیشتری نسبت به رقبای سیاسی دیگر خود دارد.
ولی فضای غالب در ارمنستان فضایی مبتنی بر رخوت و عدم مشارکت در فرایندهای سیاسی است.
محبوبیت همه احزاب سیاسی در ارمنستان پایین است و باید دید این شرایط با تبلیغات مختلف در این کشور تغییر می کند یا خیر.
معمولاً دولت های حاکم در ارمنستان ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار رای را به طور ثابت به خود جذب می کنند که مربوط به کارکنان بخش های مختلف دولتی و خانواده های آنهاست.
این وفاداری حاصل سنت های عرفی قدیمی در ارمنستان است که باعث می شود کارکنان یک مجموعه از نظر اخلاقی خود را موظف به رای دادن به فردی بدانند که مورد تایید کارفرما است.
بر همین اساس، معمولاً کارکنان دولت در ارمنستان به نامزدهای حزب حاکم رای می دهند.
اگر مجموعه گروه های مخالف در این کشور بتوانند بیش از ۴۰۰ هزار نفر را جذب کرده و به پای صندوق های رای بکشانند قادر به شکست نخست وزیر فعلی و معرفی یک نخست وزیر جدید خواهند بود.
اما اگر از همان روش ها و افراد قدیمی استفاده کرده و ایده های جدیدی را در جامعه ارمنستان مطرح نکنند بعید است اتفاق جدیدی رخ داده و پاشینیان تغییر کند.
در صورت انتخاب مجدد پاشینیان به عنوان نخست وزیر ارمنستان، ایجاد مسیر ترامپ و افزایش همگرایی این کشور با اروپا و آمریکا وارد مرحله عملیاتی و اجرایی شده و جمهوری اسلامی ایران در قفقاز با شرایط جدیدی مواجه خواهد شد.
لذا ایران باید با ارزیابی دقیق تحولات ارمنستان از هم اکنون برای مواجهه با شرایط مختلف سناریوهای مربوطه را طراحی و مدنظر قرار دهد.
زیرا رویدادهایی همچون ایجاد مسیر ترامپ می تواند تمامیت ارضی، امنیت و وحدت سرزمینی ایران را تحت تاثیر قرار دهد.
از همین رو اگر بگوییم انتخابات ارمنستان بر آینده ایران نیز تاثیرگذار خواهد بود، سخن به گزافه نگفته ایم.