ما با یک سنجاق «چشم غول» را کور کردیم!

به گزارش خبرنگار مهر، نقد کتاب «آن سوی دیوار» در حوزه هنری برگزار شد، این کتاب، حاوی خاطرات حبیب‌الله بیطرف از تسخیر لانه جاسوسی است و در آستانه سالگرد این رخداد با حضور کارشناسان بررسی شد.
در این جلسه حبیب‌الله بیطرف (از دانشجویان پیرو خط امام / راوی)، محمد محبوبی (نویسنده)، حسن بهشتی پور (کارشناس مسائل بین‌الملل)، سعید فخرزاده (پژوهشگر و نویسنده) و حمید قزوینی (پژوهشگر و نویسنده) و جمعی از اعضای باشگاه روایت انقلاب اسلامی در سالن صفارزاده حاضر شدند.
بیطرف در آغاز جلسه ضمن بیان مقدمات گردآوری و نوشتن کتاب گفت: طبیعتاً با گذشت چندین سال از آن واقعه، اگر فردی قصد نگارش در این زمینه را داشته باشد، حافظه‌ تاریخی موجود بسیار محدودتر از روایتی است که بیست سال پیش در ذهن افراد وجود داشت.
با این حال، این اثر با پیشینه‌ای که اشاره شد، به انجام رسیده است.
او درباره نام کتاب و انتخاب آن افزود: علت انتخاب عنوان «آن سوی دیوار» در واقع بر این مبناست که هرچند در این کتاب، روایت‌ها، گزارش‌ها و مدارک مربوط به دوران پیش از تسخیر لانه جاسوسی نیز ذکر شده، تمرکز اصلی بر توضیح رخدادها و مسائل پس از این واقعه است.
احتمالاً بسیاری از مردم، دانشجویان و جوانان علاقمند هستند تا با جزئیات این دوران آشنا شده و از آن آگاهی یابند.
او ادامه داد: در واقع، سیر روایت با پیشینه اولیه نویسنده آغاز می‌شود، سپس به حرکت‌های دانشجویی می‌پردازد و پس از آن با جریان انقلاب پیوند می‌خورد.
در ادامه، اقدامات انجام‌شده برای تثبیت انقلاب اسلامی با همراهی دانشجویان و جوانان مورد بررسی قرار می‌گیرد و در گام بعد، کوشش‌های صورت گرفته برای ایجاد «دفتر تحکیم وحدت» به‌عنوان تشکل سراسری دانشجویان مسلمان کشور روایت می‌شود.
نکته جالب توجه در این مسیر، تلاش برای تبیین «خط امام» با بهره‌گیری از دیدگاه‌های بزرگان و معرفی آن به عنوان «شورای نمایندگان امام در جامعه» است، به منظور یاری رساندن به هواداران انقلاب در مبارزه با نیروهای چپ و غیرانقلابی و دفاع از شرایط انقلاب و آگاه‌سازی.
پرکاری غرب و تعدد روایت درباره گروگان‌ها
حسن بهشتی‌پور سخنران بعدی بود که پس از ذکر محاسن کتاب از قبیل مکمل بودن راوی و نویسنده و صداقتی که در بیان روایت موج می‌زند، به این نکته اشاره کرد که در ادبیات غرب، بحران گروگان‌گیری در قالب‌های گوناگونی از جمله کتاب‌های خاطرات گروگان‌ها و نیز آثار مستندداستانی بازتاب یافته و فیلم‌های متعددی نیز در این زمینه تولید شده است.
در مقایسه، در فضای فرهنگی ما کارهای انجام‌شده در این حوزه کمتر از انگشتان یک دست و بسیار محدود بوده، و این اثر می‌تواند بخش کوچکی از آن گنجینه عظیم باشد که می‌بایست در این زمینه تدوین گردد.
بهشتی‌پور گفت: کتاب به خوبی نشان می‌دهد که این اقدام، فراتر از یک عملیات دانشجویی بود، یک نمایش سیاسی بزرگ در مقابل یک ابرقدرت در عرصه نمادها بوده است.
نکته بسیار حائز اهمیتی که وجود دارد این است که این سطح از شجاعت از سوی دانشجویان در سال ۱۳۵۸، بدون پشتوانه انقلاب اسلامی امکان‌پذیر نبود و این اقدام، کاری فوق‌العاده محسوب می‌شود.
او ادامه داد: به نظر بنده، فصل‌های پنجم و ششم این کتاب به‌طور ویژه تأثیرگذار هستند.
این فصل‌ها به خوبی تعاملات روزمره، موضوعات و مشکلات بهداشتی، بیماری‌ها و همچنین تلاش‌های دانشجویان را روایت می‌کنند.
کتاب نشان می‌دهد دانشجویان با وجود همه چالش‌ها، چگونه با پایبندی به تعهدات انسانی و اسلامی خود به رسیدگی به آمریکایی‌ها پرداختند.
وی افزود: من به‌عنوان یک پژوهشگر که خاطرات گروگان‌ها را مطالعه کرده‌ام، از میزان بی‌انصافی‌هایی که در برخی روایات آنها وجود دارد متأسف شدم.
افسوس می‌خورم که پیش از چاپ کتاب، این اثر را نخوانده بودم، زیرا در آن صورت حتماً به آقای محبوبی پیشنهاد می‌کردم که با درج مستقیم بخش‌هایی از این کتاب، پاسخی مستند و دقیق به آن اتهامات ارائه دهد.
روایتی عظیم از دید یک راوی
بهشتی‌پور در بخش بعدی سخنانش به نقد کتاب و بیان کاستی ها پرداخت و گفت: یکی از چالش‌های این کتاب، ماهیت تک‌روایتی آن است.
ما با موضوعی عظیم و چندبعدی روبرو هستیم که به درستی نمی‌توان ابعاد کامل آن را در قالب روایت یک فرد گنجاند.
این را به عنوان پژوهشگری می‌گویم که هشت سال از وقتم را روی این موضوع کار کرده‌ام و با وجود تسلط کافی بر موضوع، باید اذعان کرد که انتقال کامل این عظمت در چنین قالبی دشوار است.
به نظر این ضعف ذاتی را باید در آینده با ادامه این مسیر و ثبت روایت‌های سایر افراد حاضر در آن ماجرا برطرف نمود.
وی افزود: برای نسل جدید، نیاز به تبیین بیشتر این موضوع احساس می‌شود.
یکی از جنبه‌های مهم که در این کتاب می‌بایست مورد توجه قرار می‌گرفت، بخش بین‌المللی و تأثیرات جهانی این واقعه است.
اگرچه نیازی به تکرار مطالب موجود در کتاب قبلی آقای محبوبی _ایستگاه روزولت_ نیست، اما به نظر جا داشت حداقل چند صفحه‌ای به تحلیل ابعاد بین‌المللی ماجرا برای خوانندگان ناآشنا اختصاص یابد.
او ادامه داد: نکته حائز دیگر مربوط به پاورقی‌هاست.
در تألیف کتب تاریخی معیار مهم برای پاورقی باید میزان کمک به پرورش بهتر موضوع و انتقال شفاف آن به مخاطب باشد.
به عبارت دیگر، هدف باید «گویاسازی تاریخ» باشد.
اگرچه برخی این کار را ضروری نمی‌دانند، اما به عقیده بنده این امر کاملاً لازم است، چرا که به درک بهتر کتاب و وضوح بیشتر موضوع کمک می‌کند.
در این کتاب شاهد پاورقی‌های مفصل و متعددی هستیم که بخشی از آنها به افرادی اختصاص یافته که ارتباط مستقیمی با موضوع اصلی ندارند.
وی در پایان سخنانش گفت: در تحلیل این موضوع، باید اشاره کرد که کتاب حاضر با رویکردی هوشمندانه به بررسی مسئله گروگان‌گیری پرداخته است.
نویسنده و راوی با ظرافت و اعتدال به تبیین این رویداد پرداخته‌اند.
نکته حائز اهمیت این است که در این کتاب، اقدام گروگان‌گیری نه به عنوان یک عمل امنیتی، و به عنوان یک اقدام پیشگیرانه در برابر تهدیدات و مداخلات آمریکا تصویر شده است.
نویسنده به درستی به این نکته تاریخی اشاره می‌کند که انقلابیون، مداخله آمریکا و تکرار سناریوی کودتای ۲۸ مرداد را یک تهدید واقعی می‌پنداشتند.
اگرچه نویسنده به صورت مستقیم و فهرست‌وار به دفاع از این اقدام نپرداخته، اما در لابه‌لای مطالب و به صورت کلی، با ارائه مستندات و تحلیل‌های متقن، از این اقدام به عنوان یک عمل انقلابی دفاع کرده است.
خواننده با مطالعه کامل کتاب درمی‌یابد که نویسنده این رویداد را در چارچوب شرایط تاریخی خاص آن دوره در می‌یابد.
روایت مغفول تاریخچه جنبش دانشجویی در ایران
محمد محبوبی نویسنده و پژوهشگر این کتاب در سخنانش بعد از تشکر از کارشناسان و ترتیب دهندگان جلسه و راوی کتاب، گفت: از همان سال ۱۳۵۹، نخستین کتاب‌هایی که حاوی روایت آمریکایی از ماجرا بودند، منتشر شدند.
آنچه در ادبیات آمریکایی تحت عنوان «بحران گروگان‌گیری» شناخته می‌شود، از همان سال‌ها آغاز گشت.
کتاب بسیار مهم و کلیدی با عنوان «۴۴۴ روز» — که شما بهتر از بنده از جزئیات آن آگاهید — نمونه بارزی است که نویسنده‌اش با همه گروگان‌ها مصاحبه کرده و لحظه به لحظه واقعه را با جزییات دقیق گزارش داده است.
این اثر تنها یک یا دو سال پس از واقعه منتشر شد، در زمانی که فضای ذهنی جامعه آماده و ثبت رویدادها در جریان بود.
در مجموع، حاصل کار حدود ۳۰ تا ۴۰ نفر، مجموعه‌ای بسیار کامل است و به تعبیری، روایت مسلط را شکل داده که طبیعتاً در جهت تبیین دیدگاه خودشان بوده است.
وی افزود: اگرچه ما با چند دهه تأخیر دست به کار شده‌ایم، اما همچنان لازم است این مسیر ادامه یابد.
اکنون لازم است افراد دیگر نیز بیایند و رویداد را از زاویه‌دید خود شرح دهند.
این فرآیند در واقع مانند تکمیل یک پازل است؛ هنگامی که همه قطعات در کنار یکدیگر قرار گیرند، آنگاه می‌توانند مفهومی کلان و همه‌جانبه را منتقل کنند.
این نویسنده جوان ادامه داد: موضوع دیگر این است که به عقیده بنده، این کتاب می‌تواند به خوبی دو خلأ موجود را پوشش دهد.
این نکته را به عنوان یک نقطه قوت بیان می‌کنم و توضیح می‌دهم که بخشی که مشاهده می‌کنیم، روایت تسخیر لانه جاسوسی است، اما روایت مغفول دیگری که در این کتاب به آن پرداخته شده، تاریخچه جنبش دانشجویی در ایران است.
هرچند در زمینه تاریخ شفاهی در این عرصه کار شده، اما به نظر اینجانب بسیار محدود است.
محبوبی افزود: پارسال فردی از دفتر تحکیم وحدت با بنده تماس گرفتند و اشاره کردند که این کتاب می‌تواند به موضوعات مرتبط با آن تشکل بپردازد.
در خلال گفتگو بیان کرد که شورای مرکزی تحکیم وحدت، از نقطه صفر شکل‌گیری این نهاد، هیچ سند و روایت مدونی در اختیار ندارد.
یعنی خود آن تشکل از بدو تأسیس فاقد آرشیو مستند است.
با یک سنجاق «چشم غول» را کور کردیم
در ادامه حبیب‌الله بیطرف با اشاره به بخشی از سخنان بهشتی‌پور گفت: علاوه بر این جنبه، در حرکت تصرف سفارت، حقیقتی نهفته است که آن حقیقت کار خودش را انجام میدهد.
آمریکا تلاش میکرد به این انقلاب صدمه بزند و آن را از مسیر خود خارج کند.
در اوج انقلاب، نیروهای مقابل امام خمینی تلاش بسیاری کردند، اما هیچ قدرتی توان ایستادگی در برابر انقلاب اسلامی را نداشت.
با این حال، در مرحله بعدی، پس از تشکیل نظام و برگزاری انتخابات — که منجر به نام‌گذاری نظام جمهوری اسلامی و کسب رأی ۹۸ درصدی مردم شد — تلاش‌هایی برای ضربه زدن به آن از طریق کودتا، اشغال توسط همسایگان، یا برپایی ناآرامی در مناطق مختلف صورت گرفت.
این حوادث در ترکمن‌صحرا، کردستان — با تمام پیچیدگی‌های مرتبط با مرزهای خارجی — و نیز در سیستان و بلوچستان و خوزستان رخ داد.
این رویدادها و آسیب‌هایی که به هواداران انقلاب وارد شد، باعث نگرانی شدید بود.
وی افزود: با توجه به مجموعه این موانع و مشکلاتی که پیش پای انقلاب گذاشته شد، و همچنین نشانه‌هایی که از انتقال شاه به آمریکا و رسیدگی به او مشاهده گردید، ارزیابی امکان تکرار کودتای ۲۸ مرداد بسیار جدی بود.
بر این اساس، ما به این نتیجه رسیدیم که حتماً باید یک اقدام مؤثر انجام شود.
تعبیر من این است که ما با تصرف سفارت آمریکا، با یک سنجاق «چشم غول» را کور کردیم.
با نابینا شدن این دو چشم، تمام قدرت آن بی‌اثر شد.
انجام چنین اقدامی ضروری بود و در نهایت محقق شد.
یک منبع داخلی قابل اعتنا و اتکا
در ادامه جلسه حمید قزوینی در دفاع از مبحث پاورقی‌ها در کتاب گفت : به گمانم، این کتاب حاوی اطلاعات مهمی درباره جنبش دانشجویی در آستانه انقلاب و همچنین فعالیت‌های پس از آن — از جمله تشکیل انجمن‌های اسلامی، تأسیس دفتر تحکیم وحدت، رویداد تسخیر لانه جاسوسی، واقعه توفان شن طبس و تحولات بعدی — است که به زبانی ساده، روان و منسجم بیان شده است.
از آنجا که این اثر روایتی ایرانی و برآمده از متن رویداد محسوب می‌شود، هر پژوهشگری که در آینده قصد تحقیق تاریخ‌نگارانه درباره این رویداد را داشته باشد، ناگزیر خواهد بود به این کتاب رجوع کند.
در سال‌های اخیر، منابع مهمی منتشر شده که عمدتاً به منابع خارجی استناد می‌کنند، اما منبع داخلی معتبری در دسترس نبوده است.
این کتاب قطعاً می‌تواند به عنوان منبعی قابل اعتنا و اتکا در این زمینه مورد استفاده قرار گیرد و حتماً مخاطبان زیادی را جذب می‌کند.