رقابت آمریکا با روسیه و چین در آسیای مرکزی؛ ترامپ به دنبال چیست؟

به گزارش مشرق، در بحبوحه رویارویی جهانی و تقویت نظم جهانی چندقطبی، اهمیت آسیای مرکزی در حال افزایش است.
از یک سو، این نگرانی در میان کشورهای منطقه رو به رشد است که قربانی مبارزه قدرت‌های بزرگ شوند، زیرا گاهی آن‌ها را در مقابل یک انتخاب قرار می‌دهند: یا با غرب هستید یا با روسیه.
از سوی دیگر، منابع طبیعی و موقعیت استراتژیک به آن‌ها مزیتی می‌دهد که به واسطه آن، هر یک از این جمهوری‌ها می‌توانند خوش‌بینی خود را گران بفروشند.
تقریباً تمام مراکز قدرت جهانی - اتحادیه اروپا، آمریکا، روسیه و چین - نشست‌های دوجانبه‌ای با آسیای مرکزی برگزار می‌کنند.
ترکیه حتی این فرمت را به یک ساختار جداگانه - سازمان کشورهای ترک - تبدیل کرده که تنها تاجیکستان در آن حضور ندارد.
کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز در حال برگزاری نشست‌هایی با آسیای مرکزی هستند.
اولین نشست در فرمت آسیای مرکزی در قالب شورای همکاری کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در سال ۲۰۲۳ در جده برگزار شد.
نشست متقابل در سمرقند قرار بود در ماه مه امسال برگزار شود، اما فعلاً به تعویق افتاده است.
نشست‌های قبلی در نیویورک؛ از بوئینگ تا لوکوموتیو
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، که مشغول خاورمیانه و اوکراین است، این منطقه را نیز فراموش نکرده است.
او با برخی از رهبران آسیای مرکزی، مانند قاسم-جومارت توکایف، رئیس‌جمهور قزاقستان، و شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در مجمع عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر دیدار و معاملات مهمی با آن‌ها منعقد کرد.
با قزاقستان در مورد تأمین لوکوموتیو و با ازبکستان در مورد صادرات بوئینگ.
آن دیدارها در حاشیه مجمع بود، اما اکنون ترامپ می‌خواهد یک نشست تمام‌عیار با رهبران کل منطقه برگزار کند.
نشست آسیای مرکزی و آمریکا در تاریخ ۶ نوامبر (۱۵ آبان) در واشنگتن برگزار خواهد شد.
در اینجا، به احتمال زیاد، مانند نشست با کشورهای عربی، تعویقی در کار نخواهد بود.
دفتر ریاست‌جمهوری ازبکستان این دعوت را تأیید کرده است.
قاسم-جومارت توکایف نیز از همتای آمریکایی خود تشکر کرد و این ابتکار را «به‌موقع» خواند.
توکایف خاطرنشان کرد که با سیاست ترامپ در دفاع از صلح، امنیت و ارزش‌های سنتی موافق است.
آماده‌سازی واشنگتن؛ سفر دیپلمات‌های ارشد به تاشکند و آلماتی
آماده‌سازی دقیق این نشست، نشان‌دهنده جدیت نیات ترامپ است.
در ۲۵ اکتبر، سرجیو گور، فرستاده ویژه آمریکا در امور آسیای جنوبی و مرکزی، و کریستوفر لاندو، معاون وزیر امور خارجه، وارد تاشکند شدند.
آن‌ها با ازبکستان در مورد همکاری‌های تجاری-سرمایه‌گذاری، انرژی، مواد معدنی و فرمت «۵+۱» گفتگو خواهند کرد.
لاندو و گور همچنین با بازرگانان آمریکایی شرکت‌کننده در پروژه‌های آسیای مرکزی دیدار خواهند کرد.
آن‌ها به همراه بختیار سعیدوف، وزیر امور خارجه ازبکستان، از سمرقند نیز بازدید کردند.
وزارت امور خارجه آمریکا خاطرنشان کرد که هدف از سفر نمایندگان آمریکایی، تقویت روابط ایالات متحده با منطقه است: «ایالات متحده به تعامل با همکاران خود در آسیای مرکزی برای گسترش روابط تجاری و تقویت روابط ادامه خواهد داد.
ما مشتاقانه منتظر توسعه همکاری و جشن گرفتن دهمین سالگرد مشارکت در چارچوب پلتفرم "۵+۱" هستیم.»
گور و لاندو از آلماتی نیز بازدید کردند.
در آنجا، آن‌ها تصمیم گرفتند تا حد امکان نگرش دوستانه و احترام به تاریخ و فرهنگ قزاقستان را به نمایش بگذارند.
آن‌ها لباس ملی قزاقستان را پوشیدند و با یک عقاب طلایی (نماد ملی) عکس گرفتند.
لاندو پستی در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد که در آن پرچم‌های آمریکا و قزاقستان را ضمیمه کرده بود: «ما از مهمان‌نوازی شگفت‌انگیز قزاق‌ها لذت بردیم.
من شروع به احساس راحتی در خانه کرده‌ام؛ با عقاب طلایی و دوستان جدید.»
چشم طمع آمریکا به منابع حیاتی؛ از نفت تا اورانیوم
در قزاقستان، آمریکایی‌ها به طور سنتی به بخش انرژی علاقه‌مند هستند.
قزاقستان طلا، اورانیوم، نفت و سایر منابع خام را به آمریکا صادر می‌کند، در حالی که آمریکا فناوری، تجهیزات و سرمایه‌گذاری فراهم می‌کند.
«شورون» (Chevron) یکی از بزرگترین بازیگران در بخش نفت قزاقستان است.
۵۰ درصد از سهم توسعه میدان «تنگیز» متعلق به این شرکت است.
در طول ۲۰ سال فعالیت این پروژه، شورون ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده و قزاقستان ۷۰ میلیارد دلار درآمد داشته است.
از میان پروژه‌های جدید، آستانه و واشنگتن در حال مذاکره درباره صادرات غلات هستند.
دفتر مطبوعاتی دولت قزاقستان پس از دیدار اولژاس بکتنوف، نخست‌وزیر قزاقستان، با لاندو و گور اعلام کرد: «یک حوزه مهم، مشارکت در مجتمع کشت و صنعت است.
قزاقستان در میان ۱۰ صادر کننده برتر غلات و آرد در جهان قرار دارد.
پروژه‌های مشترک برای فرآوری عمیق غلات و صادرات بعدی آن به بازارهای ایالات متحده، اتحادیه اروپا، چین و هند مورد بحث قرار گرفت.»
اگر قزاقستان به دلیل نفت خود اهمیت دارد، ازبکستان به دلیل ذخایر عظیم اورانیوم و سایر مواد معدنی حیاتی و کمیاب مهم است.
به دلیل جنگ تجاری با چین، علاقه آمریکا به منابع جایگزین تأمین کالا افزایش یافته است.
به همین منظور، در آوریل ۲۰۲۵، نمایندگان ازبکستان در جریان سفر به آمریکا، قراردادهایی با شرکت‌های آمریکایی برای استخراج مواد معدنی خاکی کمیاب امضا کردند.
ترامپ می‌خواهد در همین زمینه روابط خود را با قزاقستان نیز تقویت کند.
در ماه اوت، اعلام شد که شرکت سرمایه‌گذاری Cove Capital به همراه شرکت ملی معدنی قزاقستان «تاو-کن سامروک»، کارهای اکتشافی برای جستجوی فلزات خاکی کمیاب در منطقه آکبولاک در استان کوستانای انجام خواهد داد.
اهداف ژئوپلیتیکی؛ از «دالان میانی» تا بازگشت به «بگرام»
در مورد موفقیت‌های نشست آمریکا و آسیای مرکزی تنها پس از مشخص شدن نتایج آن می‌توان قضاوت کرد، اما از موضع امروز می‌توان با اطمینان گفت که علاقه به همکاری متقابل است.
ترامپ به عنوان یک تاجر، پایگاه منابع عظیمی را در منطقه می‌بیند که برای جایگزینی چین و تأمین فلزات خاکی کمیاب برای غول‌های فناوری اطلاعات آمریکا مورد نیاز است.
از نظر ژئوپلیتیکی، تقویت موقعیت خود در حیاط خلوت روسیه و چین نیز ارزشمند است.
این کشورها در «کریدور میانی» شرکت دارند، بنابراین ورود به آسیای مرکزی می‌تواند به عنوان روشی برای فشار بر پروژه چینی «یک کمربند-یک راه» استفاده شود.
با توجه به هدف ترامپ برای بازگرداندن آمریکا به پایگاه «بگرام»، تماس‌های نزدیک با تاجیکستان و ترکمنستان که هم‌مرز با افغانستان هستند، می‌تواند اهمیت کلیدی داشته باشد.
برای کشورهای منطقه نیز، داشتن روابط نزدیک با یک مرکز قدرت دیگر، فرصتی برای کسب درآمد و تقویت تنوع‌بخشی به سیاست خارجی خود است.
در عین حال، این پنج کشور خود را منحصراً به آمریکا محدود نمی کنند و به توسعه روابط با روسیه، ترکیه، چین، اتحادیه اروپا و سایر بازیگران ادامه خواهند داد.