نفس‌های آخر کشاورزی سنتی ایلام؛ وقت اصلاح فرا رسیده است
ایلام - کاهش منابع آبی و وابستگی مزمن کشاورزان به کشت‌های پرمصرف موجب شده کشت‌های سنتی در ایلام دیگر پاسخگویی نیازهای استان نباشند.
خبرگزاری مهر -گروه استان‌ها: کشاورزی در استان ایلام سال‌ها بر پایه الگوهای سنتی و محصولاتی چون گندم و جو بنا شده بود؛ اما الگویی که در گذشته پاسخگوی نیاز تولیدکنندگان بود، امروزه در برابر تغییرات اقلیمی و کاهش منابع آبی، و کارایی خود را از دست داده و دیگر پاسخگوی شرایط جدید نیست.
در چنین شرایطی، ادامه وابستگی به کشت‌های پرمصرف نه‌تنها بهره‌وری را کاهش داده، بلکه کشاورزان را در برابر نوسانات اقلیمی و اقتصادی آسیب‌پذیرتر کرده است؛ چرا که افت منابع آبی، افزایش دمای هوا و کاهش بارندگی، تولید این محصولات را با ریسک بالا و بازدهی پایین همراه کرده، به گونه‌ای که تداوم این روند، امنیت معیشتی بهره‌برداران را با تهدیدهای جدی مواجه می‌کند.
در مواجهه با این شرایط، کارشناسان حوزه کشاورزی بر این باورند که اصلاح الگوی کشت و جایگزینی محصولات پرمصرف با گونه‌های مقاوم و کم‌آب‌بر، تنها مسیر منطقی برای عبور از بحران فعلی است؛ زیرا محصولاتی مانند انجیر، گردوی اصلاح‌شده، دانه‌های روغنی و گیاهان دارویی با سازگاری بیشتر با اقلیم استان، می‌توانند ضمن کاهش وابستگی به منابع آبی، زمینه افزایش درآمد و کاهش هزینه‌های تولید را فراهم کنند.
در همین راستا، بهره‌گیری از روش‌های نوین مانند کشت مستقیم و کشت حفاظتی، در کنار استفاده از ارقام مقاوم، به‌عنوان راهکارهای عملی در دستور کار قرار گرفته‌اند؛ باید گفت این رویکرد جدید، نه‌تنها فشار بر منابع آبی را کاهش می‌دهد، بلکه با ارتقای بهره‌وری واحدهای تولیدی، زمینه‌ساز پایداری کشاورزی و فاصله‌گیری از الگوهای ناکارآمد گذشته خواهد بود.
لزوم گذر از کشاورزی سنتی به کشاورزی مدرن
کارشناس کشاورزی در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه، استان ایلام با تنوع اقلیمی، خاک‌های نیمه‌مرطوب در نواحی کوهستانی و گونه‌های بومی مقاوم به خشکی، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای توسعه کشاورزی پایدار دارد، گفت: وجود دشت‌های مستعد، ارتفاعات مناسب برای باغداری و تجربه تاریخی در تولید محصولات خاص مانند انجیر و بادام کوهی، نشان می‌دهد که با مدیریت علمی و حمایت هدفمند، می‌توان این ظرفیت‌ها را به مزیت اقتصادی تبدیل کرد؛ همچنین نزدیکی به مرز و امکان صادرات محصولات فرآوری‌شده، فرصت‌هایی می‌باشد که تاکنون کمتر مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
ولی عباس زاده افزود: با این حال، کشاورزی در استان همچنان تحت سلطه الگوهای سنتی و کشت‌های پرمصرفی چون گندم و جو قرار دارد؛ محصولاتی که در گذشته پاسخگوی نیاز معیشتی بودند، اما امروز در برابر کاهش منابع آبی، تغییرات اقلیمی و نوسانات بازار، آسیب‌پذیر شده‌اند.
عباس زاده ادامه داد: نبود زیرساخت‌های نوین، محدودیت در دسترسی به دانش روز و وابستگی به شیوه‌های قدیمی آبیاری، موجب شده بهره‌برداران با ریسک بالا، بازدهی پایین و ناپایداری اقتصادی مواجه شوند.
وی با بیان اینکه در چنین شرایطی، گذار به کشاورزی دانش‌محور و مقاوم، نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت است، ادامه داد: توسعه کشت‌های جایگزین مانند گیاهان دارویی، دانه‌های روغنی، انجیر و ارقام اصلاح‌شده‌ی گردو، می‌تواند ضمن کاهش فشار بر منابع آبی، درآمد بهره‌برداران را افزایش دهد؛ همچنین بهره‌گیری از روش‌هایی چون کشت مستقیم، کشت حفاظتی و آبیاری هوشمند، نقش مهمی در ارتقای بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید ایفا می‌کند.
این کارشناس با اشاره به اینکه این تغییر رویکرد، نیازمند آموزش مستمر، حمایت مالی، و ایجاد زنجیره‌ی ارزش برای محصولات جدید است، گفت: اگر این اصلاحات به‌صورت هدفمند، مشارکتی و با نگاه منطقه‌محور اجرا شوند، کشاورزی ایلام می‌تواند از یک فعالیت آسیب‌پذیر به یک بخش پویا و پایدار تبدیل شود؛ بخشی که نه‌تنها معیشت خانوارهای روستایی را حفظ می‌کند، بلکه در امنیت غذایی، اشتغال‌زایی و توسعه منطقه‌ای نیز نقش‌آفرین خواهد بود.
ضرورت بازنگری در الگوی کشت در استان ایلام
با توجه به پیامدهای فزاینده خشکسالی و کاهش شدید منابع آبی در مناطق مختلف استان ایلام، پژوهشگران مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی این استان، اجرای طرح جامع بازنگری در الگوی کشت را ضرورتی فوری برای حفظ پایداری تولید و امنیت غذایی منطقه اعلام کردند.
یک محقق مرز تحقیقات کشاورزی استان ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: شرایط اقلیمی استان ایلام طی سال‌های اخیر دستخوش تغییرات جدی شده و تداوم خشکسالی‌ها، کاهش منابع آب زیرزمینی و افت بهره‌وری خاک، ضرورت بازنگری علمی و عملی در الگوی کشت را دوچندان کرده است.
زینب سبزی افزود: در برنامه‌های مطالعاتی و پیشنهادی مرکز، توسعه کشت گونه‌های بومی کم‌آب‌بر و مقاوم به تنش‌های اقلیمی مانند انجیر، انگور دیم، زرشک، عناب، گیاهان دارویی، و گیاهان علوفه‌ای دیم مورد تأکید قرار گرفته است.
به گفته وی، این گونه‌ها ضمن سازگاری با شرایط طبیعی زاگرس، می‌توانند جایگزین محصولات پرمصرف نظیر ذرت و برنج شوند که در حال حاضر فشار سنگینی بر منابع آبی استان وارد می‌کنند.
سبزی تصریح کرد: بازنگری در الگوی کشت، اقدامی فراتر از تغییر نوع محصول است و نیازمند تدوین دستورالعمل‌های اجرایی، ارزیابی اقتصادی، و هماهنگی میان بخش‌های ترویج، تحقیقات، و مدیریت منابع آب است.
وی ادامه داد: اجرای موفق این طرح منوط به همکاری دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط، حمایت مالی از کشاورزان برای تغییر الگو، و آموزش‌های گسترده در زمینه بهره‌برداری اصولی از خاک و آب است.
وی ادامه داد: یکی از محورهای این طرح، بررسی الگوهای کشت دیم در اراضی شیب‌دار استان است تا با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین حفظ رطوبت و کشت حفاظتی، سطح تولید در مناطق محروم نیز ارتقا یابد.
به گفته این محقق، بهره‌گیری از سامانه‌های هوشمند پایش اقلیم و تعیین زمان‌بندی دقیق کشت و برداشت نیز بخشی از بسته سیاستی پیشنهادی مرکز است.
این پژوهشگر تاکید کرد: پس از انجام مطالعات جامع و جمع‌بندی نتایج علمی، نهایی شدن الگوی اصلاحی باید با تأیید دبیرخانه مرکزی مؤسسه تحقیقات کشاورزی کشور همراه باشد تا از انطباق کامل طرح با اهداف ملی بهره‌وری و پایداری اطمینان حاصل شود.
سبزی خاطرنشان کرد: اجرای عملی این طرح می‌تواند ضمن کاهش خسارات ناشی از خشکسالی، به افزایش درآمد کشاورزان، کاهش فرسایش خاک و حفظ تنوع زیستی گیاهی منطقه کمک کند.
وی افزود: استان ایلام، به‌عنوان یکی از مناطق کلیدی در زنجیره تولید محصولات دیم کشور، نیازمند تصمیم‌گیری جدی برای گذار از کشاورزی سنتی به کشاورزی سازگار با اقلیم است.
اجرای طرح‌های سازگاری با گرما و کم‌آبی در قالب الگوی ملی کشت
رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: در یکی دو سال اخیر، تغییرات اقلیمی از جمله افزایش دمای هوا، کاهش بارندگی و نوسانات شدید در الگوی فصلی، منجر به افت محسوس در تولید برخی محصولات کشاورزی استان ایلام شده که این شرایط نه‌تنها بهره‌وری را کاهش داده، بلکه پایداری اقتصادی بهره‌برداران را نیز با چالش‌های جدی مواجه کرده است.
علی نجفی فر با اشاره به اجرایی شدن طرح‌های سازگاری با گرما و کم‌آبی در قالب الگوی ملی کشت، افزود: در این راستا، تمرکز بر کشت ارقام مقاوم نظیر گردوی اصلاح‌شده، انجیر و دانه‌های روغنی، به‌عنوان جایگزین‌های کم‌آب‌بر و سازگار با اقلیم گرم و خشک استان، در دستور کار قرار گرفته است.
نجفی فر با اشاره به اینکه استفاده از محصولات کم‌آب‌بر و مقاوم می‌تواند برای تولیدکنندگان استان درآمدی سالانه تا یک میلیارد تومان ایجاد کند، تصریح کرد: این تغییر نه‌تنها وابستگی کشاورزان به محصولات سنتی و پرمصرفی چون گندم را کاهش می‌دهد، بلکه زمینه‌ساز افزایش بهره‌وری، کاهش فشار بر منابع آبی و ارتقای تاب‌آوری تولید در برابر تنش‌های اقلیمی خواهد بود.
وی در پایان گفت: در اجرای برنامه‌های سازگاری با اقلیم در بخش کشاورزی استان ایلام، بیش از ۱۰۰ تا ۱۲۰ کارشناس، محقق و مروج کشاورزی مشارکت فعال دارند و کارگاه‌های آموزشی متعددی برای ارتقای دانش فنی کشاورزان برگزار شده است؛ با این حال، تحقق کامل اهداف این طرح‌ها همچنان نیازمند همکاری مستمر بهره‌برداران، نهادهای اجرایی و مراکز علمی است.
کاهش تولید محصولات سنتی در ایلام، ضرورت اصلاح الگوی کشت را جدی‌تر کرده؛ از این رو اجرای طرح‌های مقاوم به گرما و کم‌آبی، همراه با آموزش و مشارکت کشاورزان در مسیر پایداری تولید و توسعه کشاورزی امری ضروری و غیر قابل انکار است که باید بیش از پیش مورد توجه واقع شود.