اولین گزارش بهزیستی درباره وضعیت فرزندان ترخیص شده؛ 55 درصد جوانان مستقل شده دارای شغل و ۴۹درصد مستاجرند
روزنامه اعتماد نوشت: 55 درصد جوانان مستقل شده از بهزيستي داراي شغل و ۴۹درصد مستاجرند.
کد خبر: 745149 | ۱۴۰۴/۰۸/۱۱ ۰۸:۵۵:۰۰
معاونت سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، برای اولین‌بار گزارشی درباره وضعیت بعد از ترخیص فرزندان این نهاد حمایتی منتشر کرد .
این گزارش که از سوی روابط عمومی سازمان بهزیستی کشور در اختیار رسانه‌ها قرار گرفته، یک اعلام وضعیت از فرزندان تحت پوشش این نهاد حمایتی است که به دلیل بی‌سرپرستی یا بد سرپرستی در مراکز موسوم به شبانه روزی یا شبه خانواده زندگی می‌کنند و به‌طور معمول، پس از پایان تحصیلات متوسطه یا پایان دوره کارشناسی در دانشگاه، با حمایت مالی سازمان بهزیستی، زندگی مستقل را آغاز می‌کنند .
به گزارش اعتماد، این گزارش که در طول 4دهه فعالیت سازمان بهزیستی کشور، اولین نمونه‌ای است که بدون کنکاش رسانه‌ها و از سوی خود سازمان ارایه می‌شود، با عنوان «بررسی وضعیت افراد مستقل‌شده در مراقبت رهسپاری» و از سوی معاونت سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور منتشر شده در حالی که معاونت سلامت اجتماعی این سازمان در دوره جدید، بر عهده سید حسن موسوی چلک است که خود، از مددکاران با سابقه‌ای است که حداقل به مدت 3دهه، بر رابطه علت و معلولی آسیب‌های اجتماعی و شکل‌گیری جامعه‌ای موسوم به « آسیب دیدگان اجتماعی » متمرکز بوده است .
این مددکار با سابقه که حالا معاونت سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی است، در توضیح دلیل انتشار این گزارش، معتقد است که کودکان بدسرپرست و بی‌سرپرستی که از مراکز سازمان خارج می‌شوند و زندگی مستقلی را تجربه می‌کنند ظرفیت‌ها و چالش‌هایی دارند که تاملی به این موارد می‌تواند در نحوه و نوع حمایت سازمان، روند انتقال این کودکان از مراکز به زندگی مستقل و بازنگری یا اصلاح دستورالعمل‌ها، آموزش همکاران و نحوه حمایت‌طلبی بعد از ورود به زندگی مستقل تأثیرگذار باشد.
این مطالعه توسط گروه نظارت بر توانمندسازی و امور فرزندان انتقال یافته به زندگی مستقل (رضا رزاقی و سکینه راهپیما) با نظارت حمیدرضا الوند مدیرکل دفتر مراقبت و توانمندسازی کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی انجام شده است.
مطالعه بر مبنای روش کمی انجام شده با تکیه بر داده‌های استخراج‌شده از گزارش‌های آماری بهزیستی استان‌ها و بانک اطلاعاتی رصد و نظارت بر مراقبت رهسپاری، وضعیت این افراد را از سال ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۳ مورد تحلیل قرار داده است.
هدف این پژوهش، بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، وضعیت سلامت جسمی و روانی، اشتغال، مسکن، شبکه ارتباطی، وضعیت حقوقی و کیفری و همچنین ارزیابی حمایت‌های مالی در طول دوران پس از رهسپاری بوده است.
نتایج این گزارش نشان می‌دهد که در این بازه زمانی و در فاصله سال‌های 1391 تا 1403 در مجموع ۴۲۱۹ نفر از فرزندان بهزیستی به زندگی مستقل منتقل شده‌اند که ۵۱.۵ درصد از افراد مستقل‌شده (۲۱۷۳ نفر) زن و ۴۸.۵ درصد (۲۰۴۶ نفر) مرد بوده‌اند و در مجموع، دختران سهم بیشتری در فرآیند انتقال به زندگی مستقل داشته‌اند.از میان این افراد، ۲۸۳۰ نفر مجرد (۶۷ درصد) ۱۲۰۴ نفر متأهل (۲۸.۹ درصد)، چهار نفر بی‌همسر بر اثر فوت همسر، ۱۲۹ نفر مطلقه (۳ درصد) و ۱۷ نفر دارای ازدواج مجدد هستند.
نسبت طلاق به ازدواج نیز هر یک طلاق به ازای ۱۰ ازدواج (۱۰.۶ درصد) گزارش شده است.از نظر تحصیلات، بیشترین سهم مربوط به افراد دارای مدرک دیپلم (۳۶.۸ درصد) و پس از آن تحصیلات متوسطه دوم (۱۶.۶ درصد) است.
در مجموع، ۶۹.۴ درصد از جامعه آماری دارای تحصیلات دیپلم و پایین‌تر هستند و تنها حدود ۲۸درصد تحصیلات بالاتر از دیپلم دارند.
در بخش دیگری از این گزارش، اعلام شده که روند انتقال به زندگی مستقل طی سال‌های اخیر افزایشی بوده و ۵۵ درصد از کل افراد مستقل‌شده در پنج استان خراسان رضوی، تهران، کرمان، فارس و اصفهان سکونت دارند و ۴۵ درصد دیگر در سایر استان‌ها پراکنده‌اند.میانگین مدت اقامت در مراکز شبه‌خانواده حدود ۹ سال بوده که برای دختران ۸.۹۶ سال و برای پسران ۹.۷۵ سال برآورد شده است.
همچنین از میان ۴۲۱۹ نفر فرزندان بهزیستی که در این بازه 13ساله به زندگی مستقل هدایت شده‌اند، ۳۹۴۹ نفر (حدود ۹۴درصد) از سلامت جسمی مطلوب برخوردار بوده‌اند و تنها ۹۳ نفر با بیماری‌های جدی مانند سرطان یا مشکلات قلبی مواجه بوده‌اند.در حوزه سلامت روان، ۳۷۱۹ نفر (۸۹ درصد) وضعیت روانی مطلوب داشته‌اند و حدود ۱۱ درصد دچار اختلالات روانی بوده‌اند که نیازمند بررسی و پیگیری عمیق‌تر است.در زمینه رفتارهای پرخطر، ۹۰ نفر سابقه اقدام به خودکشی داشته‌اند که ۱۲ نفر (۱۳درصد) از آنان منجر به فوت شده‌اند.
بیشتر موارد اقدام به خودکشی در فاصله یک تا چهار سال پس از رهسپاری رخ داده و افزایش محسوس در میان مردان دیده می‌شود.در مجموع طی این دوره ۱۳ساله، ۳۵مورد فوت در میان جامعه آماری گزارش شده که ۳۲درصد‌آن بر اثر حوادثی مانند تصادف، غرق‌شدگی، سقوط یا قتل بوده و همچنین ۶ نفر از افراد مستقل‌شده سابقه اعتیاد داشته‌اند.
در این گزارش در توضیح وضعیت اشتغال فرزندان بهزیستی بعد از آغاز زندگی مستقل آمده است که از کل افراد مستقل‌شده، ۲۳۳۹ نفر شاغل هستند (حدود ۵۵درصد)، که بیشترین سهم مربوط به مشاغل آزاد است.
در مقابل با تفکیک زنان خانه‌دار، ۳۱ درصد افراد بیکار محسوب می‌شوند که رقم قابل توجهی است و نشان‌دهنده نیاز به برنامه‌ریزی گسترده‌تر برای اشتغال پایدار است.یافته‌ها نشان می‌دهد ۴۹درصد از افراد در مسکن استیجاری زندگی می‌کنند، ۱۱.۱درصد دارای منزل شخصی هستند و ۲.۷ درصد در خوابگاه، پادگان، مراکز نگهداری یا خانه سازمانی اقامت دارند و ۶ نفر (۰.۱ درصد) به عنوان بی‌خانمان شناسایی شده‌اند که نیازمند بررسی فوری و ارایه خدمات حمایتی متناسب هستند.
نتایج این گزارش نشان می‌دهد ۶۲.۵ درصد از فرزندان بهزیستی بعد از آغاز زندگی مستقل، دارای شبکه ارتباطی محدود هستند که این رقم تقریبا دو برابر افرادی است که شبکه حمایتی مناسب دارند.
در عین حال، ۳۹درصد از افراد از حامیان عاطفی یا مالی برخوردار بوده‌اند.
این مساله به‌ویژه در سال‌های نخست استقلال، عامل تعیین‌کننده‌ای در ثبات زندگی و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی است.
بر خلاف نگرانی‌های عمومی تنها ۱.۱ درصد از افراد مستقل‌شده دچار مشکلات حقوقی یا کیفری شده‌اند.
این رقم پایین نشان‌دهنده تأثیر مثبت نظارت و پیگیری مددکاران پس از رهسپاری است.
همچنین از میان ۲۰۴۶ مرد مستقل‌شده: ۹۴۰ نفر (۴۵.۹درصد) دارای کارت پایان خدمت هستند.۲۶۳ نفر (۱۳درصد) در حال خدمت هستند.
۳۳۲ نفر (۱۶.۲ درصد) ترک خدمت یا غیبت داشته‌اند که این داده‌ها نشان می‌دهد حدود نیمی از مردان پس از رهسپاری تکلیف نظام‌وظیفه خود را انجام داده‌اند و یک‌ششم همچنان درگیر چالش‌های مرتبط هستند.
در بخش دیگری از این گزارش درتوضیح حمایت‌های مالی بعد از ترخیص آمده که از میان کل جامعه آماری (۴۲۱۹ نفر)، ۹۵درصد از افراد (۴۰۰۸ نفر) کمک‌هزینه استقلال خود را دریافت کرده‌اند و تنها ۵درصد (عمدتا در سال‌های ابتدایی طرح) موفق به دریافت آن نشده‌اند اما در سال‌های اخیر، میزان پرداخت تقریبا به ۱۰۰درصد رسیده است.
همچنین از میان ۱۳۵۴ فرد متأهل، ۶۷۹ نفر از کمک‌هزینه ازدواج بهره‌مند شده‌اند که روند استفاده از این کمک‌هزینه در سال‌های اخیر کاهشی بوده و بالاترین میزان پرداخت مربوط به سال ۱۳۹۶ است.۱۱۲۵ نفر هم از کمک‌هزینه حرفه‌آموزی استفاده کرده‌اند (۵۹۱ زن و ۵۳۴ مرد) که این رقم معادل ۲۷درصد از کل جامعه آماری و جدا از هزینه استقلال پرداخت شده است.همچنین۱۹۲ نفر از کمک‌هزینه گواهینامه رانندگی بهره‌مند شده‌اند (۴۶ زن و ۱۴۶ مرد) که این آمار هم از سال ۱۳۹۹ روندی روبه‌رشد داشته است.در مجموع، ۲۱۸۰ نفر (۵۱.۶ درصد و شامل ۱۱۲۴ زن و ۱۰۵۶ مرد) از مجموع فرزندان مستقل شده بهزیستی از کمک‌هزینه‌های موردی بهره‌مند شده‌اند که این نوع حمایت در سال‌های اخیر روند صعودی داشته و نشان‌دهنده افزایش حمایت‌های هدفمند و مداخلات موردی برای رفع مشکلات مالی است.
معاونت سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور در تحلیل نهایی و توصیه‌های سیاستی در این گزارش اعلام می‌کند که اگرچه شاخص‌های آماری سلامت جسمی، روانی و اشتغال در میان جوانان مستقل‌شده وضعیت نسبتا مطلوبی را نشان می‌دهد اما این یافته‌ها نیازمند پایش دقیق‌تر با آزمون‌های استاندارد است تا تصویر واقعی‌تری از وضعیت این گروه به دست آید.با توجه به ثبت موارد اقدام به خودکشی و مشکلات روانی، ضرورت دارد نظام رصد روان‌شناختی پس از رهسپاری تقویت شود.
مقایسه این شاخص‌ها با جمعیت عمومی کشور می‌تواند برای سیاست‌گذاری‌های آینده تعیین‌کننده باشد.ایجاد فرصت‌های شغلی واقعی مستلزم ارتقای سه مولفه تحصیل، مهارت شغلی و حرفه‌آموزی است.دسترسی به تسهیلات اشتغال بدون نیاز به ضامن معتبر برای این گروه از جوانان، می‌تواند در ثبات شغلی و پیشگیری از مشاغل غیررسمی موثر باشد.با توجه به سهم بالای افراد مستأجر (۴۹ درصد)، لازم است طرح‌های ویژه تأمین مسکن حمایتی برای افراد مستقل‌شده در دستور کار قرار گیرد .
همچنین گزارش نشان می‌دهد پرداخت هزینه‌های رهسپاری در سال‌های اخیر با دقت بیشتری رصد می‌شود و موارد باقی‌مانده نیز در سال آینده تسویه خواهد شد.بر اساس یافته‌ها و تحلیل‌های این گزارش، به‌روشنی مشخص است که جوانانی که سیستم مراقبت را ترک می‌کنند، در معرض خطرات چندوجهی اجتماعی و روانی قرار دارند.این گروه غالبا در افکار عمومی و حتی در برخی رویکردهای سازمانی، به عنوان افرادی بیکار، بی‌خانمان یا آسیب‌پذیر بازنمایی می‌شوند.پیامدهای زندگی مستقل تحت‌تأثیر مجموعه‌ای از متغیرهای کلیدی قرار دارد؛ از جمله: سن ورود به سیستم مراقبت، علت اولیه ورود به مراقبت، مدت زمان اقامت در مراکز و به‌ویژه تجربه شکست در بازپیوند خانوادگی .
همچنین کودکانی که در نظام مراقبت رشد می‌کنند، معمولا تجربه چندین شکست در بازگشت به خانواده زیستی خود را داشته‌اند.اغلب درباره مشکلاتی که جوانان انتقال یافته به زندگی مستقل تجربه کرده‌اند صحبت می‌شود اما به ندرت درباره آن تحقیق شده است اگرچه نتیجه تحقیقات در سایر کشورها بیشتر بر این تاکید دارند که بهتر است این انتقال به آرامی صورت گیرد اما مدارک منتشر شده‌ای که بر فرآیند و الگوی خاصی از انتقال در ایران دلالت داشته باشد هنوز موجود نیست.
انتقال به دوره بزرگسالی جنبه مهمی از تداوم مراقبت است موضوعی که شاید کمتر درباره آن می‌دانیم اینکه عوامل پیش‌بینی‌کننده یک انتقال موفق کدامند؟
چه پیامدهایی به دنبال دارند و چگونه این عوامل می‌توانند خدمات به جوانان انتقال یافته را تحت تاثیر قرار دهند نیازمند بررسی بیشتری است و بدون چنین مدارکی نمی‌توان خدمات سلامت روان و خدمات مراقبت رهسپاری را ارایه داد.به عنوان یک رسالت ضروری است موضوع رهسپاری و انتقال به زندگی مستقل به‌طور ویژه در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های کلان دنبال شود .
آماده کردن شرایط برای ورود به این دوره زندگی از حقوق اساسی انسان‌ها محسوب می‌شود و می‌تواند نقش پیشگیرانه‌ای در مشکلات اجتماعی جوانان داشته باشد.