روایت پیشرفت در اعماق زمین با کتاب سعید فخرزاده

خبرگزاری مهر، یادداشت مهمان- مهدی مرادی: در روزگاری که «روایت پیشرفت» به یکی از ضرورت‌های فرهنگی و رسانه‌ای کشور بدل شده، کتابی مانند: «شهر زیرزمینی تهران چگونه ساخته شد؟» یادآور آن است که پیشرفت، نه در شعار، بلکه در عزم، تدبیر و تکیه بر توان بومی معنا پیدا می‌کند.
سعید فخرزاده در این اثر تازه‌ خود که از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده، با زبانی مستند و روایی، مسیر شکل‌گیری، توسعه و بومی‌سازی متروی تهران را از نخستین ایده‌ها تا گسترش به شبکه‌ای وسیع روایت می‌کند.
این کتاب که بر پایه‌ تاریخ شفاهی تدوین شده، تنها گزارشی از ساخت مترو نیست، بلکه بازتابی از روح خودباوری و تجربه‌ زیسته‌ مهندسان، مدیران و کارگزارانی است که در دل محدودیت‌ها، امکان را به واقعیت بدل کردند.
«شهر زیرزمینی تهران چگونه ساخته شد؟» در حقیقت، روایتی از پیشرفت در شرایط دشوار و تجلی «ما می‌توانیم» در عرصه‌ مهندسی شهری ایران است.
در این کتاب، فخرزاده با جمعی از مدیران و متخصصان مؤثر در روند ساخت مترو، از جمله بیژن آژنگ (مدیر فنی مترو)، سیف‌الدین مرعشی (نخستین مدیرعامل شرکت راه‌آهن شهری تهران و حومه) و بابک زیرک (طراح لوگوی مترو تهران) گفت‌وگو کرده و حاصل این گفت‌وگوها را در قالب روایتی مستند و منسجم تدوین کرده است.
کتاب، از نخستین جرقه‌های ساخت راه‌آهن شهری در دوران قاجار سخن گفته و با عبور از دوره‌های مختلف تاریخی ـ از پهلوی تا انقلاب اسلامی و دوران جنگ تحمیلی ـ نشان می‌دهد که چگونه پروژه‌ای بزرگ، پس از سال‌ها رکود، با اراده و دانش مهندسان ایرانی جان گرفت.
کتاب نشان می‌دهد که چگونه پروژه‌ مترو، از وابستگی به شرکت‌های فرانسوی و تجهیزات آمریکایی در دوران پیش از انقلاب، به نقطه‌ خودکفایی کامل در دوران پس از انقلاب اسلامی رسید.
این تحول، نمادی از پیشرفت درون‌زا و اعتماد به توان ایرانی است؛ مسیری که امروز به یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های متروی خاورمیانه با ۱۱ خط و ۲۵۶ ایستگاه انجامیده است.
فخرزاده در مقدمه‌ کتاب، با تکیه بر روایت‌های میدانی و منابع شفاهی، نشان می‌دهد که مترو تنها یک پروژه‌ عمرانی نیست، بلکه حاصل پیوند اراده‌ ملی و دانش بومی است.
از همین منظر، «شهر زیرزمینی تهران چگونه ساخته شد؟» را می‌توان یکی از نمونه‌های شاخص در قالب «روایت پیشرفت» دانست؛ کتابی که از دل گفت‌وگو با سازندگان مترو، روایت امید، ایستادگی و پیشرفت ملی را بازگو می‌کند.
در بخشی از کتاب آمده است:
«با بروز جنگ، آسیب‌ها و صدمات انسانی و مادی بسیار به شهرها وارد می‎شود.
امروزه بهره‌گیری از تمهیدات پدافند غیرعامل به کاهش آسیب‌ها منجر می‌شود.
ایستگاه‌های مترو مکانی امن برای شهروندان در زمان بروز تهدید می‌تواند باشد، درصورتی‌که امکانات لازم در طراحی و ساخت آن‌ها لحاظ گردد.
در جریان ساخت مترو هم سازمان پدافند غیرعامل کشور به این مسئله ورود پیدا می‌کند.
آقای هاشمی از همکاری متقابل مترو و سازمان پدافند غیرعامل می‌گوید: در رابطه با پدافند غیرعامل با آقای نقدی از ستاد فرماندهی کل‌قوا و آقای جلالی رئیس سازمان پدافند غیرعامل جلساتی داشتیم.
دو راه پیش‌رو داشتیم یکی در ایستگاه‌های جدید بود که باید می‌ساختیم و باید از اول طراحی پدافندی می‌کردیم.
یکی ایستگاه‌های قدیم بود که باید آن‌ها را تبدیل به پدافندی می‌کردیم.
من گفتم طبق بررسی ما، قیمت ایستگاه‌هایمان چیزی در حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.
بستگی به ظرفیت پدافند غیرعاملی که می‌خواهید دارد.
مثلاً اگر بخواهید ۵ هزار نفر در زمان جنگ در آن جا بدهید و پناهگاه کنید، باید ایستگاه وسیع شود.
بیایید این خصوصیات را به ما بگویید.
درنهایت ایستگاه قیطریه را من انتخاب کردم و بعد وارد مذاکره با خارجی‌ها شدیم چند جا هم رفتم بازدید و پدافند غیرعامل مترویی را بازدید کردم که هم ضدشیمیایی و هم ضدمیکروبی باشد...».
(صفحه ۳۰۹)
این اثر در ۴۹۶ صفحه و با شمارگان ۱۲۵۰ نسخه از سوی انتشارات سوره مهر منتشر شده و می‌تواند منبعی ارزشمند برای علاقه‌مندان به تاریخ شهری، مدیریت پروژه‌های ملی و پژوهش‌گران روایت پیشرفت باشد.