بدن انسان روزانه چند سلول از دست می‌دهد؟
اگر از خودتان بپرسید «بدن من هر روز چه تغییری می‌کند؟» یکی از پاسخ‌های جالب این است؛ ما روزانه میلیون‌ها سلول از دست می‌دهیم و بازسازی می‌کنیم.
اگر از خودتان بپرسید «بدن من هر روز چه تغییری می‌کند؟» یکی از پاسخ‌های جالب این است؛ ما روزانه میلیون‌ها سلول از دست می‌دهیم و بازسازی می‌کنیم.
کد خبر: 743469 | ۱۴۰۴/۰۸/۰۱ ۱۶:۰۰:۰۰
زهرا تجویدی- اگر از خودتان بپرسید «بدن من هر روز چه تغییری می‌کند؟» یکی از پاسخ‌های جالب این است؛ ما روزانه میلیون‌ها سلول از دست می‌دهیم و بازسازی می‌کنیم.
این جریان دائمی سلول‌ریزی (cell turnover) یکی از شگفتی‌های زیست‌شناسی بدن ماست.
بدون آن، بافت‌ها تحلیل می‌رفتند یا توده‌های سلولی ناسالم جمع می‌شدند.
اما واقعاً عدد دقیق این تخریب و بازسازی چقدر است؟
آیا این موضوع در شرایط طبیعی رخ می‌دهد یا در بیماری‌ها هم فرق می‌کند؟
در ادامه به توضیح این‌ها می‌پردازیم.
تخمین سلول‌های از دست‌رفته چگونه اندازه‌گیری می‌شود؟
برای پاسخ دقیق به این سؤال، باید به تعریف «از دست دادن سلول» توجه کنیم.
منظور این است که سلول آنقدر آسیب دیده یا فرسوده شده که دیگر نمی‌تواند عملکرد طبیعی داشته باشد و بدن آن را حذف می‌کند، مثلاً از راه مکانیسم مرگ برنامه‌ریزی شده یا مرگ سلولی.
این حذف در بافت‌های گوناگون با سرعت‌های متفاوت رخ می‌دهد.
یکی از مطالعات معتبر نشان داده است که تقریباً یک میلیون سلول در هر ثانیه در بدن انسان می‌میرند.
اگر این عدد را در طول یک روز ضرب کنیم، عدد بزرگ‌تری به دست می‌آید.
بر اساس همان محاسبه، چیزی در حدود ۸۶ تا ۸۷ میلیارد سلول در هر روز بر پایه تقریب یک میلیون سلول در هر ثانیه می‌میرند.
مطالعه‌ای دیگر که بیشتر در منابع زیست‌شناسی به آن استناد می‌شود، بیان می‌کند که در بدن انسان بالغ، بین ۵۰ تا ۷۰ میلیارد سلول در هر روز بر اثر مرگ برنامه‌ریزی شده از بین می‌روند.
این عدد بیشتر مربوط به سلول‌هایی است که همیشگی نیستند و در بافت‌هایی با رشد و بازسازی فعال قرار دارند، مثل پوست، پوشش داخلی دستگاه گوارش، خون و سلول‌های دستگاه ایمنی.
از سوی دیگر، یک تحقیق تازه‌تر که به تحلیل روند جایگزینی سلولی در بدن انسان پرداخته است، نتیجه‌گیری کرده که تا حدود ۳۳۰ میلیارد سلول در روز جایگزین می‌شوند.
یعنی این تحقیق بازسازی را اندازه گرفته است که فرضاً هم مقدار مرگ سلولی را به همراه دارد و عدد بسیار بزرگ‌تری نشان می‌دهد.
بنابراین، با جمع‌بندی منابع معتبر، می‌توان چنین نتیجه گرفت که در یک انسان سالم، بین چند ده میلیارد تا چند صد میلیارد سلول روزانه از بین می‌روند، بسته به بافت، عمر سلول‌ها و شرایط فیزیولوژیک بدن.
همه سلول‌ها برابر نیستند
بدن ما شامل تقریباً ۲۰۰ نوع سلول مختلف است و عمر هر نوع سلول، سرعت تقسیم مجدد و میزان مرگ سلولی آن متفاوت است.
اجازه دهید در چند مثال مهم به تفاوت‌ها بپردازیم:
خون: گلبول‌های قرمز تقریباً ۱۲۰ روز عمر می‌کنند؛ پس روزانه تعداد زیادی از آنها باید حذف و بازسازی شوند.
پوشش داخلی دستگاه گوارش : این سلول‌ها عمر بسیار کوتاهی دارند و در عرض چند روز تجدید می‌شوند.
پس نرخ مرگ و بازسازی‌شان بسیار سریع است.
پوست: سلول‌های پوستی یا اپیدرم به طور مداوم در حال از دست رفتن و جایگزینی هستند.
بعضی مطالعات تخمین می‌زنند که روزانه حدود ۵۰۰ میلیون سلول پوستی از دست می‌روند.
عضله اسکلتی، سلول‌های قلب و نورون‌ها: این سلول‌ها عمر بلندتری دارند.
برخی سلول‌های مغزی ممکن است تا پایان عمر فرد باقی بمانند اگرچه بازسازی محدودی هم در بعضی نواحی مغز وجود دارد.
چربی، بافت همبند و استخوان: نرخ تجدید این بافت‌ها کندتر است، اما در طول زمان بازسازی می‌شوند.
به همین دلیل، وقتی می‌گوییم «۵۰ تا ۷۰ میلیارد سلول در روز می‌میرند»، منظور عمدتاً سلول‌های بافت‌های فعال و در حال بازسازی است، نه سلول‌هایی که هرگز جایگزین نمی‌شوند یا بسیار آهسته تجدید می‌شوند.
چرا سلول‌ها می‌میرند؟
اگرچه ممکن است عبارت «مرگ سلول» به نظر منفی بیاید، اما حذف سلول‌ها یک فرآیند حیاتی و لازم در بدن است.
در واقع، اگر سلول‌ها نمی‌مردند، مشکلات بسیاری به وجود می‌آمد:
جلوگیری از تجمع سلول‌های آسیب‌دیده: در طول زندگی، سلول‌ها در معرض آسیب‌های متعدد مثل تابش، صدمات شیمیایی، جهش‌های DNA و انواع استرس قرار می‌گیرند.
اگر این سلول‌ها به موقع حذف نشوند، ممکن است به سلول سرطانی تبدیل شوند.
تنظیم تعداد سلول در بافت‌ها (هومئوستازی): هر بافت باید تعداد سلول متناسب خود را داشته باشد؛ اگر تقسیم سلولی ادامه یابد بدون مرگ سلولی جبرانی، بازهم نظم بافتی به هم می‌ریزد.
تکامل و شکل‌گیری اندام‌ها: در رشد جنینی، سلول‌ها در بعضی نقاط باید مرگ برنامه‌ریزی شده را تجربه کنند تا ساختار اندام‌ها شکل بگیرد مثلاً حذف بافت بین انگشتان.
جایگزینی با سلول‌های جدید: مرگ سلولیِ کنترل شده باعث می‌شود فضا برای سلول‌های سالم و تازه باز شود و عملکرد بافت حفظ گردد.
روش غالبی که سلول‌ها می‌میرند، «آپوپتوزیس» یا همان مرگ برنامه‌ریزی شده است.
این مکانیسم کنترل شده طوری طراحی شده که سلول به شکلی منظم از بین برود و بقایای آن به سرعت توسط سلول‌های ایمنی پاک شود، بدون ایجاد التهاب یا آسیب به سلول‌های همسایه.
مرگ سلولی غیرقابل برنامه‌ریزی
در شرایطی غیرطبیعی، سلول‌ها ممکن است به‌صورت ناگهانی و آسیب‌شناختی بمیرند که به آن مرگِ تصادفی یا نکروز می‌گویند.
عواملی مانند تشعشعات شدید، سموم، کمبود اکسیژن، گرمای شدید، عفونت و آسیب‌های فیزیکی می‌توانند باعث این نوع مرگ سلولی شوند.
این نوع مرگ سلولی اغلب با التهاب همراه است و اگر زیاد رخ دهد، به بافت آسیب می‌زند.
در بیماری‌هایی مثل سرطان، یکی از مسائل این است که سلول‌های سرطانی گاهی از مکانیسم مرگ سلولی فرار می‌کنند و به زندگی طولانی‌تر ادامه می‌دهند.
در بیماری‌های عصبی مثل آلزایمر یا پارکینسون هم ممکن است مرگ نابجای سلول‌ها موجب تحلیل بافت عصبی شود.
بنابراین عدد سلول‌های از دست‌رفته در بدن در شرایط بیماری ممکن است بسیار متفاوت باشد.
بازسازی سلولی: معادله جانشینی
کاستن سلول‌ها به تنهایی کافی نیست؛ بدن باید آنها را جایگزین کند تا کارکرد بافت حفظ شود.
این تعادل بین مرگ و بازسازی سلولی بسیار حیاتی است.
تحقیقات نشان داده‌اند که در یک انسان «معمولی»، روزانه حدود ۳۳۰ میلیارد سلول جدید ساخته می‌شود تا سلول‌های از دست رفته را جبران کند.
بیشترین بخش این بازسازی مربوط به گلبول‌های خونی است که حدود ۸۶ درصد از بازسازی سلولی به آن اختصاص دارد.
پس از آن بافت پوششی دستگاه گوارش و پوست سهم قابل توجهی دارند و مابقی به بافت‌های دیگر تعلق دارد.
بنابراین اگر بخواهیم تصویر کلی بدهیم، روزانه صدها میلیارد سلول جدید ساخته می‌شود و همان تعداد سلول معادل حذف می‌شود.
این اما در بافت‌های مختلف متفاوت است.
جمع‌بندی عددی و تحلیلی
با در نظر گرفتن آنچه گفته شد، می‌توان گفت بدن ما به طور متوسط روزانه بین ۵۰ تا ۷۰ میلیارد سلول را از دست می‌دهد، عمدتاً از بافت‌های فعال مثل پوست، خون، سیستم گوارش و دستگاه ایمنی.
در منابع دیگر با رویکرد محاسبه جایگزینی، عددی حدود ۳۳۰ میلیارد سلول در روز نقل شده است که شامل سلول‌های افزایشی و جایگزینی است.
میزان مرگ سلولی براساس بافت و نوع سلول متفاوت است و نمی‌توان یک عدد واحد را برای همه انواع سلول‌ها بیان کرد.
اگر بخواهیم عددی منطقی به عنوان پاسخ به سؤال «چند سلول روزانه از دست می‌دهیم؟»، ارائه دهیم، می‌توان گفت بین چند ده میلیارد تا صدها میلیارد سلول در روز.
پیامدها و جنبه‌های جالب این واقعیت
۱.
تعادل حیات و مرگ
ما همیشه در تعادلی پویا قرار داریم.
سلول‌هایی که پیر شده‌اند یا آسیب دیده‌اند، حذف می‌شوند و سلول‌های تازه جایگزینشان می‌شوند.
این تعادل حفظ‌کننده سلامت بافت‌هاست.
۲.
اهمیت اختلال در مرگ سلولی
اگر مرگ سلولی کنترل نشود، مشکلاتی مانند سرطان پدید می‌آید چون سلول‌ها بیش از حد و بدون کنترل رشد می‌کنند.
برعکس، اگر مرگ سلولی بیش از حد باشد مثلاً در بیماری‌های تحلیل‌برنده، بافت دچار نقصان می‌شود.
۳.
تأثیر سن در بازسازی
با افزایش سن، توانایی تقسیم سلولی برخی بافت‌ها کاهش می‌یابد، فرآیند بازسازی کندتر می‌شود و ممکن است حذف سلول‌ها به نسبت جایگزینی‌شان بیشتر شود، که در نهایت به فرایند پیری یا آسیب‌های بافتی منجر شود.
۴.
کاربرد در پزشکی و درمان
دانشمندان در درمان‌های سرطان به دنبال روش‌هایی هستند که بتوانند مرگ سلولی برنامه‌ریزی شده را در سلول‌های سرطانی فعال کنند.
در عوض در بیماری‌های تحلیل‌برنده، هدف ممکن است تقویت بازسازی سلولی یا مهار مرگ نابجای سلول‌ها باشد.
بدن انسان روزانه میلیاردها سلول را حذف می‌کند و تقریباً همان تعداد سلول جدید تولید می‌شود.
عدد دقیق به بافت، سن، سلامت و شرایط محیطی بستگی دارد، اما اگر بخواهم یک بازه معقول ارائه دهم، می‌گویم روزانه چیزی بین ۵۰ تا ۳۳۰ میلیارد سلول در بدن ما می‌میرند و جایگزین می‌شوند.
این فرایند آن‌چنان حیاتی است که بدون آن زندگی پایدار نمی‌ماند.