منشأ نام کشورها و شهرهای معروف جهان چیست؟

نام کشورها و شهرها چیزی فراتر از یک برچسب جغرافیایی است.
هر نام، در دل خود روایتی از تاریخ، زبان، مهاجرت، باورها، طبیعت و حتی سیاست را پنهان دارد.
وقتی نامی را بر زبان می‌آوریم، در واقع به گذشته‌ای اشاره می‌کنیم که شاید صدها یا هزاران سال عمر دارد.
کد خبر: 742649 | ۱۴۰۴/۰۷/۲۷ ۱۲:۲۸:۲۹
زهرا تجویدی- نام کشورها و شهرها چیزی فراتر از یک برچسب جغرافیایی است.
هر نام، در دل خود روایتی از تاریخ، زبان، مهاجرت، باورها، طبیعت و حتی سیاست را پنهان دارد.
وقتی نامی را بر زبان می‌آوریم، در واقع به گذشته‌ای اشاره می‌کنیم که شاید صدها یا هزاران سال عمر دارد.
در این مقاله، تلاش می‌کنیم منشأ و ریشه نام کشورها و شهرهای معروف جهان را بشناسیم و بفهمیم چرا هر مکان چنین نامی گرفته است.
مفهوم نام‌گذاری مکان‌ها
علمی که به مطالعه ریشه و معنی نام مکان‌ها می‌پردازد، «توپونیم‌شناسی» نام دارد.
این شاخه از زبان‌شناسی، به بررسی واژه‌های جغرافیایی و تغییرات تاریخی آن‌ها می‌پردازد.
بیشتر نام‌های مکان‌ها از زبان‌های باستانی یا از واژگانی گرفته شده‌اند که امروزه در زبان‌های رایج از میان رفته‌اند.
در بسیاری از موارد، معنای اصلی نام‌ها در گذر زمان تغییر کرده یا فراموش شده است.
برای نمونه، نام کشوری ممکن است از زبانی منقرض‌شده به زبان‌های جدید منتقل شده باشد و در هر مرحله بخشی از تلفظ یا معنا تغییر یافته باشد.
از سوی دیگر، گاهی مردم در طول تاریخ، برای توضیح ساده‌تر منشأ نامی که دیگر معنی‌اش را نمی‌دانستند، داستان یا افسانه‌ای ساخته‌اند.
به این پدیده در زبان‌شناسی «وجه‌تسمیه عامیانه» گفته می‌شود.
الگوهای کلی در نام‌گذاری کشورها
تقریباً می‌توان گفت بیشتر نام کشورها در جهان از یکی از چهار منبع اصلی گرفته شده‌اند:
۱.
نام قوم یا ملت ساکن آن سرزمین؛
۲.
ویژگی طبیعی یا جغرافیایی منطقه؛
۳.
موقعیت مکانی؛
۴.
نام پادشاه، قبیله یا بنیان‌گذار کشور.
هر یک از این الگوها در طول تاریخ بارها تکرار شده‌اند و در نتیجه، بسیاری از کشورها نام‌هایی مشابه یا هم‌خانواده پیدا کرده‌اند.
منشأ نام برخی کشورها
مصر
مصر یکی از کهن‌ترین تمدن‌های شناخته‌شده جهان است و نام آن در زبان‌های گوناگون شکل‌های متفاوتی دارد.
در زبان عربی «مِصر» گفته می‌شود، اما در زبان‌های اروپایی از واژه «ایجپت» یا «اِیگیپتوس» استفاده می‌شود.
ریشه این نام به زبان مصری باستان بازمی‌گردد که در آن، این سرزمین را «کِمِت» می‌نامیدند.
«کمت» به معنی «سرزمین سیاه» بود و اشاره به خاک تیره و حاصل‌خیز اطراف رود نیل داشت.
بعدها یونانی‌ها از نام یک معبد باستانی در ممفیس، واژه «هی‌کا-پتاح» را وام گرفتند و آن را به شکل «ایگیپتوس» تلفظ کردند.
با گذشت زمان، این واژه در زبان‌های اروپایی به «Egypt» تبدیل شد.
فرانسه
نام فرانسه از قوم «فرانک» گرفته شده است؛ قبیله‌ای ژرمنی که در قرون میانه در بخش‌هایی از اروپا می‌زیستند.
وقتی این قوم بر منطقه‌ای که امروز فرانسه نام دارد مسلط شد، سرزمینشان به نام آن‌ها «فرانکیا» خوانده شد، که بعدها در زبان‌های نو به شکل «France» درآمد.
آلمان
در زبان انگلیسی کشور آلمان را «Germany» می‌گوییم، اما مردم خود آن کشور آن را «دویچ‌لند» می‌نامند.
واژه «جرمن» از نام قوم «ژرمن‌ها» گرفته شده که رومی‌ها برای همه مردمان شمال رود راین به کار می‌بردند.
در حالی‌که «دویچ» در زبان بومی آلمان به معنی «مردم» یا «قوم خودی» است.
ایتالیا
ریشه نام ایتالیا به واژه‌ای باستانی برمی‌گردد که احتمالاً از نام قبیله‌ای به نام «ایتالوی» یا از واژه‌ای به معنی «سرزمین گوساله‌ها» گرفته شده است.
در دوران باستان، گاو نماد حاصل‌خیزی و قدرت بود و بسیاری از مناطق ایتالیا به این حیوان مقدس نسبت داده می‌شدند.
آمریکا
نام «آمریکا» از نام کاشف ایتالیایی «آمریگو وسپوچی» گرفته شده است.
او نخستین کسی بود که فهمید سرزمین‌های تازه کشف‌شده در غرب، بخشی از آسیا نیستند بلکه قاره‌ای جدید هستند.
نقشه‌نگاران اروپایی در قرن شانزدهم برای تجلیل از او، نام «America» را بر قاره نو گذاشتند.
لیبریا
«لیبریا» در غرب آفریقا از واژه لاتینی «لیبر» به معنی «آزاد» گرفته شده است.
این کشور در قرن نوزدهم توسط سیاه‌پوستان آزادشده‌ای که از آمریکا بازگشتند، تأسیس شد.
بنابراین نام آن به یاد آزادی و رهایی از بردگی انتخاب شد.
بلاروس
نام بلاروس به معنی «روسیه سفید» است.
واژه «بلا» در زبان‌های اسلاوی به معنی سفید است و «روس» به روسیه اشاره دارد.
این نام احتمالاً به پوشش برفی منطقه و همچنین به موقعیت شمالی آن نسبت به روسیه تاریخی مربوط است.
پرتغال
ریشه نام پرتغال از عبارت لاتینی «پورتوس کاله» می‌آید.
«پورتوس» به معنی بندر است و «کاله» نام شهری باستانی در شمال کشور.
در گذر زمان، این ترکیب به «پورتوگال» و سپس «پرتغال» تبدیل شد.
عربستان سعودی
نام این کشور ترکیبی از واژه «عربستان» (سرزمین عرب‌ها) و نام خاندان «سعود» است که آن را بنیان گذاشتند.
بنابراین معنی نام کشور «سرزمین خاندان سعود» است.
منشأ نام برخی شهرهای معروف جهان
لندن
لندن، پایتخت انگلستان، یکی از نام‌های پر رمز و راز جهان است.
در دوران رومیان، شهر به نام «لوندینیوم» شناخته می‌شد.
پژوهشگران بر این باورند که ریشه این نام از واژه‌ای سلتیکی گرفته شده که به معنی «رود تند و پرجوش» یا «محل در کنار آب» بوده است.
از آنجا که لندن در کنار رود تیمز ساخته شد، این تعبیر منطقی به نظر می‌رسد.
رم
رم، پایتخت ایتالیا، شهری است که ریشه نام آن در اسطوره و تاریخ در هم آمیخته است.
روایت مشهور می‌گوید دو برادر دوقلو، رومولوس و رِموس، پس از نجات از رودخانه و پرورش یافتن توسط گرگی ماده، شهر را بنیان گذاشتند.
رومولوس نخستین پادشاه شد و نام خود را بر شهر گذاشت.
با این حال، برخی تاریخ‌پژوهان احتمال می‌دهند که واژه «روم» از نام قبیله‌ای باستانی یا واژه‌ای اتروسکی گرفته شده باشد.
آتن
نام شهر آتن برگرفته از الهه خرد و جنگ در اسطوره‌های یونان، یعنی آتنا است.
بر اساس افسانه‌ای قدیمی، خدایان یونان تصمیم گرفتند نام شهر تازه‌تأسیس را به افتخار خدایی بگذارند که هدیه‌ای ارزشمندتر به مردمش بدهد.
آتنا درخت زیتون را به مردم بخشید، که نشانه صلح و برکت بود، در حالی‌که پوسایدون، خدای دریا، چشمه‌ای از آب شور آفرید.
مردم هدیه آتنا را برگزیدند و شهر را به نام او نام‌گذاری کردند.
نیویورک
در قرن هفدهم، مهاجران هلندی شهری در سواحل شرقی آمریکا تأسیس کردند و آن را «نیواَمستردام» نامیدند.
چند دهه بعد، زمانی که انگلیسی‌ها بر منطقه مسلط شدند، شهر را به افتخار «دوک یورک» به «نیویورک» تغییر نام دادند.
بنابراین، نام شهر ترکیبی از «جدید» و «یورک» است؛ شهری جدید با نامی برگرفته از منطقه‌ای قدیمی در انگلستان.
بوداپست
پایتخت مجارستان از دو شهر باستانی به نام‌های «بودا» و «پِشت» شکل گرفته است.
رود دانوب میان این دو شهر قرار داشت و در قرن نوزدهم با ساخت پل‌ها، دو بخش به هم پیوستند و شهری واحد پدید آمد.
گفته می‌شود «بودا» از نام پادشاهی باستانی گرفته شده و «پشت» در زبان اسلاوی به معنای کوره یا آتشگاه بوده است.
استانبول
نام امروزی استانبول از عبارت یونانی «اِیس تین پُلی» به معنی «به سوی شهر» گرفته شده است.
در دوران بیزانس، مردم وقتی می‌خواستند به قسطنطنیه بروند، می‌گفتند «به سوی شهر می‌رویم»، و این عبارت به مرور به صورت نام رسمی شهر درآمد.
البته تا قرن بیستم، نام قسطنطنیه در مکاتبات رسمی به کار می‌رفت.
لوس‌آنجلس
در قرن هجدهم، مهاجران اسپانیایی شهری در کالیفرنیا تأسیس کردند و آن را با نام بلند «پوبلو د نوئسترا سنیورا لا رینا د لوس آنجلس» خواندند، که به معنی «شهر بانوی ما، ملکه فرشتگان» است.
در گذر زمان، نام طولانی به شکل کوتاه‌تر «لوس‌آنجلس» درآمد، که در اسپانیایی یعنی «فرشتگان».
پاریس
نام پاریس از قبیله‌ای سلتی به نام «پاریسی» گرفته شده که در دوران پیش از امپراتوری روم در اطراف رود سن می‌زیستند.
رومیان پس از تصرف منطقه، شهر را «لوتسیا پاریسیوروم» نامیدند، یعنی «شهر پاریسی‌ها».
بعدها واژه به «پاریس» خلاصه شد.
توکیو
نام کنونی پایتخت ژاپن به معنی «پایتخت شرقی» است.
پیش از قرن نوزدهم، این شهر «اِدو» نام داشت.
اما پس از آنکه امپراتور ژاپن پایتخت را از کیوتو به این شهر منتقل کرد، نام آن به «توکیو» یعنی پایتخت شرق تغییر یافت تا جهت جغرافیایی آن نسبت به کیوتو مشخص شود.
تفاوت نام بومی و نام جهانی
در بسیاری از کشورها، نامی که مردم محلی برای سرزمینشان به کار می‌برند با نامی که در زبان‌های خارجی رایج است متفاوت است.
برای مثال، مردم مصر کشور خود را «مِصر» می‌نامند، اما در بیشتر زبان‌های غربی از واژه «ایجپت» استفاده می‌شود.
یا مردم چین سرزمین خود را «ژونگ‌گُو» می‌خوانند، که به معنی «کشور مرکزی» است، در حالی که در زبان‌های اروپایی به نام «چاینا» شناخته می‌شود؛ واژه‌ای که از نام دودمان باستانی «چین» گرفته شده است.
در ایران نیز چنین تفاوتی دیده می‌شود.
تا پیش از قرن بیستم، در متون اروپایی کشور ما با نام «پرسیا» (برگرفته از پارس) شناخته می‌شد.
در دوره رضاشاه، دولت ایران رسماً از کشورهای دیگر خواست که از نام «ایران» استفاده کنند تا با نام بومی هماهنگ باشد.
چالش در کشف منشأ دقیق نام‌ها
پژوهش در زمینه ریشه نام کشورها و شهرها همیشه با قطعیت همراه نیست.
در بسیاری از موارد، مدارک تاریخی ناقص‌اند و زبان‌های باستانی دیگر به‌طور کامل خوانده نمی‌شوند.
از این‌رو، دانشمندان بر پایه شواهد زبانی و باستان‌شناسی فرضیه‌هایی ارائه می‌کنند.
ممکن است درباره منشأ یک نام، چند نظریه وجود داشته باشد و هیچ‌یک به‌طور کامل اثبات نشود.
برای مثال، هنوز درباره ریشه دقیق نام «لندن» یا «رم» اتفاق نظر کامل وجود ندارد.
یا درباره شهرهایی که تاریخ مکتوب دیرینه ندارند، تنها از طریق بررسی نام رودها، قبایل باستانی یا زبان‌های محلی می‌توان به حدسیات معقول رسید.
معنا و اهمیت فرهنگی نام‌ها
نام هر کشور یا شهر نه‌تنها بیانگر تاریخ و زبان آن منطقه است، بلکه هویت فرهنگی مردم را نیز منعکس می‌کند.
برای مثال، وقتی مردم اتیوپی از کشورشان با افتخار یاد می‌کنند، در واقع از واژه‌ای استفاده می‌کنند که در زبان یونانی به معنی «چهره‌های سوخته» بوده و به مردم آفریقایی اشاره داشته است.
اما با گذشت قرن‌ها، همین واژه به نمادی از افتخار و پیشینه تاریخی بدل شده است.
در بسیاری از کشورها، تغییر نام بخشی از تحولات سیاسی یا فرهنگی بوده است.
برای نمونه، «برمه» پس از استقلال از استعمار انگلیس نام خود را به «میانمار» تغییر داد تا با ریشه بومی هماهنگ‌تر شود.
یا «سوازیلند» در آفریقا به «اِسواتینی» تغییر یافت تا نام کشور بازتابی از زبان محلی باشد.
نام کشورها و شهرهای جهان همانند واژه‌هایی زنده هستند که در طول تاریخ رشد کرده‌اند.
هر یک از آن‌ها داستانی از فتح، مهاجرت، زبان، مذهب و فرهنگ را در خود نهفته دارند.
برخی از این نام‌ها یادگار قوم‌هایی‌اند که دیگر وجود ندارند و برخی دیگر بازتابی از قدرت یا آرمان بنیان‌گذاران خود هستند.
درک منشأ نام‌ها نه‌تنها کنجکاوی تاریخی ما را ارضا می‌کند، بلکه به ما یادآوری می‌کند که زبان چگونه می‌تواند تاریخ را در خود حفظ کند.
وقتی می‌گوییم «پاریس»، «قاهره»، «نیویورک» یا «توکیو»، در واقع واژه‌هایی را به کار می‌بریم که هزاران سال پیش در دهان انسان‌هایی دیگر شکل گرفته‌اند.
این واژه‌ها از تمدنی به تمدن دیگر، از زبانی به زبان دیگر رسیده‌اند تا امروز بر زبان ما جاری شوند.
بنابراین، هر بار که نام شهری یا کشوری را می‌شنویم، در واقع پژواکی از گذشته دور را می‌شنویم؛ صدایی که از اعماق تاریخ برخاسته و در قالب واژه‌ای کوتاه، تمام فرهنگ و سرگذشت یک ملت را در خود جای داده است.