ضعف نظام بیمه‌ای ریشه تورم و نااطمینانی در اقتصاد ایران است
عضو هیئت علمی دانشگاه بیمه را سیستم ایمنی اقتصاد توصیف کرد و با انتقاد از ضریب نفوذ پایین بیمه در ایران گفت: ناکارآمدی بیمه، چرخه‌ای از فقر، کسری بودجه و نااطمینانی را بازتولید کرده است.
به گزارش خبرنگار مهر، نخستین نشست «صنعت بیمه در آزمون تورم، تحریم و جنگ» صبح امروز با حضور جمعی از مدیران بیمه‌ای، صاحب‌نظران اقتصادی و فعالان حوزه مالی در تهران برگزار شد.
در این نشست، امینه محمودزاده عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف، با تشریح تأثیر تکانه‌های کلان اقتصاد جهانی بر شبکه بیمه‌ای کشور، صنعت بیمه را «سیستم ایمنی اقتصاد» توصیف کرد و تأکید داشت که ضعف ساختاری بیمه در ایران نه‌تنها مانع تاب‌آوری اقتصاد می‌شود، بلکه به بازتولید نااطمینانی و تشدید کسری بودجه نیز منجر شده است.
بیمه؛ سیستم ایمنی اقتصاد
محمودزاده در ابتدای سخنانش با تمثیلی از بدن انسان گفت: همان‌گونه که نبود سیستم ایمنی بدن موجب فرسایش و ناتوانی در برابر حملات بیرونی می‌شود، نبود بیمه‌ای کارآمد نیز اقتصاد را در برابر شوک‌ها بی‌دفاع می‌گذارد.
او افزود: کشورهایی که رشد پایدار و فراگیر را تجربه کرده‌اند، سه ویژگی مشترک دارند — ضریب نفوذ بالای بیمه، عمق بازار بدهی و نقش فعال بیمه‌گران در تأمین مالی زیرساخت‌ها.
وی تأکید کرد که بیمه با تجمیع پس‌اندازهای خرد خانوارها و هدایت آن به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت، می‌تواند به رشد زیرساختی اقتصاد کمک کند؛ همان نقشی که امروز به دلیل ضعف بازار بدهی، در اقتصاد ایران مختل شده است.
شکست تاب‌آوری ساختاری
او در تشریح وضعیت فعلی گفت: «وقتی نظام بیمه‌ای نتواند کارکرد خود را انجام دهد، ریسک از بیمه به بانک و از بانک به دولت و خانوار منتقل می‌شود».
محمودزاده ضعف بیمه را علت اصلی اتکای دولت به نقش «بیمه‌گر آخر» دانست؛ نقشی که به‌گفته وی نه‌تنها فاقد تخصص قیمت‌گذاری ریسک است بلکه «ثبات اقتصادی را با هزینه‌های بسیار بالا می‌خرد».
به گفته این استاد دانشگاه، پیامد این مدل مداخله، بروز کسری بودجه‌های مزمن و شوک‌های مالی ناگهانی است که دولت را در هر بحران به اتخاذ تصمیمات اضطراری و پرهزینه وادار می‌کند.
نفوذ بیمه‌ای پایین؛ بازتولید فقر و نااطمینانی
محمودزاده با اشاره به ضریب نفوذ پایین بیمه در ایران گفت: «در ایران نسبت حق بیمه تولیدی به تولید ناخالص داخلی بین ۲ تا ۳ درصد است، درحالی‌که میانگین جهانی حدود ۷ درصد و در کشورهای توسعه‌یافته نزدیک به ۱۰ درصد است.» او افزود که این تفاوت آماری به‌معنای ضعف پوشش خانوارها در برابر شوک‌های مالی و فجایع شخصی مانند بیماری یا حوادث غیرمترقبه است.
سخنران با بیان اینکه «۹۴ درصد منازل مسکونی ایران فاقد بیمه آتش‌سوزی‌اند»، اظهار داشت: ضریب پایین بیمه نه‌تنها مانع تاب‌آوری اقتصادی می‌شود بلکه حلقه‌ای از بازتولید نااطمینانی را شکل می‌دهد؛ حلقه‌ای که از کسری بودجه آغاز و دوباره به افزایش نااطمینانی و تورم بازمی‌گردد.
درآمد سرانه پایین و رفتار بیمه‌ناپذیر خانوارها
او یکی از دلایل ضعف تقاضای بیمه‌ای در ایران را روند نزولی درآمد سرانه دانست و گفت: «خانوارهایی که چشم‌انداز افزایش درآمد ندارند، کالاهای آینده‌نگر را حذف می‌کنند.
برای بسیاری از مردم، بقا مهم‌تر از مدیریت ریسک است؛ از این رو تمایل به خرید بیمه کاهش می‌یابد.»
بیمه، قربانی دست‌درازی مالی دولت
محمودزاده با انتقاد از ساختار مالی دولت گفت: «دولت دارایی‌های ارزشمندی دارد اما چون این دارایی‌ها جریان نقد ایجاد نمی‌کنند، برای جبران کسری به منابع بانک‌ها، صندوق‌های بازنشستگی و حتی شرکت‌های بیمه دست‌درازی می‌کند.»
او هشدار داد که تبدیل بیمه‌ها به تأمین‌کننده جریان نقدی کوتاه‌مدت، نقش توسعه‌ای بیمه در سرمایه‌گذاری بلندمدت را تضعیف کرده است.
قطع ارتباط بین‌المللی و اثر پنهان تحریم
وی بخش دیگری از سخنانش را به تأثیر تحریم‌ها اختصاص داد و گفت: «تحریم‌های بیمه‌ای یکی از پدیده‌های جدی اما کمتر دیده‌شده در تجارت ایران است.»
به گفته محمودزاده، قطع ارتباط بیمه‌های ایرانی با شبکه‌های بین‌المللی و بیمه‌گران اتکایی باعث شد بسیاری از فعالان تجاری نتوانند کالا یا محموله خود را در سطح جهانی بیمه کنند.
او این پدیده را عامل کاهش اعتماد متقابل در تجارت بین‌الملل دانست و افزود که «تحریم بیمه‌ای» عملاً زنجیره دانشی بیمه را نیز از ایران جدا کرده است.
اقتصاد در معرض «حمله‌های تحلیلی»
عضو هیئت علمی شریف در تحلیل وضعیت کنونی اقتصاد ایران، شرایط فعلی را نه «تحریم ثابت»، بلکه حالتی از حمله‌های تحلیلی (Analytical Attacks) توصیف کرد و گفت: «امروز ما فقط با تحریم مواجه نیستیم؛ بلکه با نااطمینانی دائمی و حملات تحلیلی پی‌درپی روبه‌روییم؛ شرایطی که نه زمان وقوع بحران مشخص است و نه شدت آن.»
او افزود: در این فضا، ریسک‌ها دیگر موضعی یا محلی نیستند، بلکه همه بازیگران اقتصادی در معرض شوک‌های کلان‌اند و وقتی درآمد و دارایی همه با هم تحت فشار قرار می‌گیرد، بیمه‌ها دیگر قادر به ایفای نقش سنتی خود نیستند.
تورم بالا و تغییر ذهنیت مردم
محمودزاده در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به اثر تورم گفت: «تورم فقط افزایش قیمت‌ها نیست، بلکه افزایش نرخ ذهنی تنظیم انتظارات مردم است.
آینده برای افراد گران می‌شود و تمایل به‌صرفه‌جویی از بین می‌رود؛ در حالی‌که بیمه کالایی برای آینده است.»
او تصریح کرد که در چنین فضایی، بیمه‌های عمر و بازنشستگی بیش از سایر انواع بیمه آسیب‌پذیر می‌شوند و «ذهن مضطرب جامعه، پایه ثبات بیمه را می‌لرزاند».
فناوری؛ راه‌حل میدان جدید بیمه
محمودزاده با اشاره به گسترش فناوری‌های مالی و بیمه‌ای (InsurTech) گفت: «در شرایطی که ریسک‌های کلان از ظرفیت مالی دولت و شرکت‌ها فراتر رفته، باید نهاد بیمه را دوباره به‌عنوان بازیگر اصلی مدیریت ریسک به رسمیت شناخت.»
او افزود: «فناوری می‌تواند به کمک بیمه بیاید و بازارهای خرد اما قابل اتکا را فعال کند.»
به گفته او، بیمه‌های پارامتریک (Parametric Insurance) مانند بیمه‌های مبتنی بر سنجش ارتفاع آب یا بارش، بیمه‌های خُرد درمان و حوادث ویژه قشر کم‌درآمد، بیمه‌های تجارت الکترونیک و بیمه‌های مبتنی بر داده‌های رفتاری (Usage-Based) برای مشاغلی نظیر رانندگان پلتفرمی، از نمونه‌هایی هستند که می‌توانند تجربه بیمه را در ایران متحول کنند.
وی همچنین بیمه‌های سایبری را عرصه جدیدی دانست که با توجه به افزایش حملات دیجیتال، می‌تواند بازار تازه‌ای برای بیمه‌گران ایرانی فراهم سازد.
سیاست‌گذاری و ضرورت تعمیق بازار بدهی
در ادامه، محمودزاده بزرگ‌ترین مطالبه از سیاست‌گذاران را «اصلاح شاخه اقتصاد کلان» معرفی کرد و گفت: «وقتی آینده در اقتصاد مبهم باشد، هیچ سیاست بیمه‌ای موفق نمی‌شود.»
او ترمیم بازار بدهی، فعال شدن بازار ثانویه برای اوراق و گواهی سپرده‌ها و تقویت نظام نظارتی بیمه مرکزی برای بیمه‌های نوآورانه را سه الزام فعلی برای بهبود صنعت بیمه دانست.
بیمه گفت‌وگوی امروز و فرداست
محمودزاده سخنان خود را با این جمله به پایان رساند: «بیمه در ذات خود گفت‌وگویی میان امروز و فرداست.
هر قدر این گفت‌وگو شفاف‌تر، عادلانه‌تر و پایدارتر باشد، اقتصاد ما مقاوم‌تر و آینده قابل پیش‌بینی‌تر خواهد شد.
بیمه محصول توسعه نیست، بلکه بخشی از سازوکار توسعه است و می‌تواند پیشران آن باشد.»