جزییات جدید از سرنوشت تلخ دو ماهواره ایرانی
دو ماهواره «کوثر» و «هدهد» پس از چند ماه فعالیت موفق در مدار زمین از سرویس خارج شدند؛ رئیس سازمان فضایی اعلام کرد پیش‌خرید تصاویر این مأموریت‌ها زمینه ساخت ماهواره سوم «دونمایه» را فراهم کرده است.
به گزارش مشرق، با وجود پیشرفت‌های اخیر در پروژه‌های فضایی کشور، هنوز سهم بخش خصوصی در این صنعت محدود است و نمونه‌های موفق آن انگشت‌شمارند.
تنها یک شرکت ایرانی تاکنون توانسته به مرحله ساخت و پرتاب ماهواره برسد؛ شرکتی که با دو مأموریت «کوثر» و «هدهد» نخستین گام‌ها را در مسیر حضور بخش خصوصی در مدار زمین برداشت.
اما هر دو ماهواره از مدار خارج شدند.
در ابتدا تصور می‌شد سازمان فضایی از ادامه حمایت از چنین شرکت‌هایی صرف‌نظر کند، با این حال سازمان تصمیم به تداوم پشتیبانی گرفت و مأموریت ساخت ماهواره بعدی با عنوان «دونمایه» را نیز به همین شرکت واگذار کرد؛ پروژه‌ای که قرار است طی چند ماه آینده پرتاب شود.
حسن سالاریه رئیس سازمان فضایی ایران اظهار کرد: همانطور که شما در ابتدا اشاره کردید در نمونه‌های بین‌المللی، شرکت‌هایی وجود دارند که صدها ماهواره می‌سازند و ده‌ها مورد را در مدار قرار می‌دهند.
این اتفاق با منطق دولتی امکان‌پذیر نیست و صرفاً با واگذاری واقعی به بخش خصوصی حاصل شده است.
وی گفت: مرور تاریخ تحول صنعت فضا در جهان نشان می‌دهد از یک مرحله به بعد آژانس‌های فضایی بزرگ دنیا، مسیر حمایت و توانمندسازی بخش خصوصی را در پیش گرفته‌اند.
وی گفت: در این الگو، برای دستیابی به اقتصاد بالادستی فضا ـ که حوزه‌ای بسیار گران و پرهزینه است ـ باید به سمت اقتصادی شدن، ارزان‌سازی و رقابتی شدن حرکت کرد.
تحقق این هدف جز با حضور فعال بخش خصوصی ممکن نیست.
بنابراین شکل‌گیری و توانمند شدن بخش خصوصی در صنعت فضا برای ایران امری ضروری است.
رئیس سازمان فضایی ایران تصریح کرد: ورود سرمایه‌گذار خصوصی در این حوزه، به معنای استمرار سرمایه‌گذاری تا مراحل پایانی پروژه است.
البته اگر بدون شناخت دقیق و بررسی جزئیات به این عرصه نگاه شود، نوعی ساده‌انگاری محسوب می‌شود.
حتی شرکت‌هایی که امروز در دنیا با عنوان بخش خصوصی شناخته می‌شوند و ده‌ها یا صدها ماهواره می‌سازند و پرتاب می‌کنند، در عمق فعالیت خود از حمایت‌های جدی دولت‌ها برخوردارند.
مزیت بزرگ این مدل آن است که سرعت و کیفیت افزایش می‌یابد، رقابت شکل می‌گیرد و بهترین نخبگان علمی از سراسر جهان جذب می‌شوند.
سالاریه گفت: شرکت‌های خصوصی این ظرفیت را دارند که بدون وابستگی مستقیم به بدنه دولت و حاکمیت عمل کرده و با شرکت‌های خارجی کنسرسیوم‌های بین‌المللی تشکیل دهند.
این ویژگی اهمیت زیادی دارد، زیرا صنعت فضا ذاتاً گران و پرزحمت است و فعالیت انفرادی در آن کارساز نیست.
اگر ایران قصد دارد تحول واقعی در صنعت فضایی خود ایجاد کند، تشکیل و تقویت بخش خصوصی یکی از الزامات فوری به شمار می‌رود.
وی گفت: در یکی از مصاحبه‌ها، از من پرسیده شد کدام حوزه‌های فضایی دیر شروع شده‌اند.
پاسخ من این بود که ورود بخش خصوصی به این صنعت یکی از زمینه‌هایی است که باید بسیار زودتر آغاز می‌شد.
اکنون نیز این روند شروع شده است.
برای نمونه، در پروژه‌های پژوهش ۱، ۲ و ۴ پژوهشگاه فضایی ایران، ساخت ماهواره‌ها به شرکت‌های خصوصی واگذار شده و آن‌ها مراحل طراحی و اجرای فنی را پیش می‌برند.
علاوه بر این، مناقصه‌های دیگری نیز در مسیر اجرا قرار دارد.
سازمان فضایی ایران گفت: رویکرد سازمان فضایی در این مناقصه‌ها آن است که تمرکز بر ماهواره‌های سبک‌تر و با ریسک فناوری پایین‌تر باشد، زیرا بخش خصوصی نباید با مخاطرات بالای فناوری در ماهواره‌های سنگین و پیچیده مواجه شود.
انتخاب این سطح از مأموریت باعث می‌شود شرکت‌های داخلی با توان موجود بتوانند وارد میدان شوند و هم‌زمان چابکی، قدرت جذب نخبگان و قابلیت همکاری بین‌المللی خود را حفظ کنند.
وی خاطرنشان کرد: بر همین اساس، با یکی از شرکت‌ها قرارداد منعقد شد تا نمونه بعدی ماهواره خود را بسازد.
نکته مهم در این قرارداد آن است که سازمان فضایی به‌جای خرید خود ماهواره، خریدار محصول نهایی یعنی تصاویر آن شده است.
این شرکت موظف است تصاویر دریافتی از ماهواره را به سازمان ارائه کند و سازمان فضایی نیز خریدار محصول نهایی است.
این مدل قراردادی یکی از رویکردهای تازه برای تشویق بخش خصوصی و تبدیل پروژه‌های فضایی به کسب‌وکار اقتصادی پایدار به شمار می‌رود.
رئیس سازمان فضایی ایران گفت: بخش خصوصی با رویکردی جسورانه وارد اجرای قرارداد شد و پذیرفت که مسئولیت تولید و ارائه تصاویر ماهواره‌ای را بر عهده بگیرد.
همین رویکرد موجب شد ماهواره دوم این شرکت در کمتر از یک سال ساخته شود.
پس از انجام تست اولیه، این پروژه که بسیاری آن را شکست تلقی می‌کنند، در واقع تجربه‌ای فناورانه محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: هر پرتاب فضایی در مدار، آزمونی برای ارزیابی مجموعه‌ای از زیرسامانه‌ها، الگوریتم‌ها و کارکرد کلی ماهواره است.
در چنین مأموریت‌هایی ممکن است برخی سیستم‌ها عملکرد مطلوب داشته باشند و برخی دیگر دچار ایراد شوند.
سالاریه تصریح کرد: حتی اگر ۸۰ تا ۹۰ درصد زیرسامانه‌ها به‌درستی عمل کنند و عملکرد کلی به سطح صد درصد نرسد، از نظر عملکردی ممکن است پروژه ناموفق ارزیابی شود؛ اما از منظر توسعه فناوری، شکست محسوب نمی‌شود بلکه گامی ۹۰ درصدی در مسیر پیشرفت است.
در اولین آزمایش، بخش عمده‌ای از فناوری تثبیت می‌شود و در گام بعدی ایرادها رفع و نسخه بعدی بهبود می‌یابد.
وی گفت: در این مسیر خوش‌بینی زیادی وجود دارد.
بخش خصوصی با ورود به حوزه ساخت ماهواره‌هایی با سطح ریسک پایین‌تر می‌تواند توان خود را در عمل نشان دهد.
این تجربه در حوزه‌های مختلف کشور نیز تکرار شده و هرجا که امکان واگذاری پروژه‌ها به بخش خصوصی فراهم شده، نتایج مطلوبی حاصل شده است.
باید ماهواره‌هایی متناسب با ظرفیت بخش خصوصی به آن واگذار شود، نه پروژه‌هایی با فناوری‌های پرخطر یا پیچیده؛ زیرا مأموریت‌های پرریسک همچنان باید با هدایت و حمایت دولت انجام گیرد.
سالاریه ادامه داد: مزیت نهادهای تحقیقاتی بزرگ مانند پژوهشگاه فضایی ایران نیز در همین نکته نهفته است.
این مراکز مأمور تمرکز بر ماهواره‌های دارای فناوری سنگین و ریسک بالا هستند و از حمایت‌های دولتی برای پیشبرد این مأموریت‌ها بهره‌مند می‌شوند.
این پروژه‌ها موتور محرک توسعه فناوری در کشورند و زمانی که یک فناوری در چنین مراکزی به نتیجه می‌رسد، باید به‌صورت طبیعی وارد چرخه بهره‌برداری بخش خصوصی شود و این یک قاعده جهانی است
وی ادامه داد: اینکه گفتیم چه زمانی از تک سازی ماهواره‌ها به صنعتی‌سازی می رسیم، این، همان مسیر است.
پژوهش و توسعه در مراکز تحقیقاتی انجام می‌شود، ماهواره ساخته و پرتاب می‌کنید که ممکن تا چندین ماهواره نیز پرتاب شود و اقندر پرتاب میکنی تا به تثبیت فناوری میرسی وقتی به تثبیت رسیدی این محصول مهر تایید میخورد و می‌توانی روی تعداد از آن صحبت کنی و این مسیری است که در دنیا تجربه شده است.
سالاریه در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: مسیر گذار از «تک‌سازی» ماهواره‌ها به «صنعتی‌سازی» دقیقاً در همین چرخه تعریف می‌شود.
به‌گفته او، پژوهش و توسعه در مراکز تحقیقاتی انجام می‌گیرد، ماهواره‌ها ساخته و پرتاب می‌شوند و ممکن است این روند برای چندین نمونه تکرار شود تا فناوری به مرحله تثبیت برسد.
پس از دستیابی به این مرحله، محصول با مهر تأیید علمی وارد فاز تولید انبوه می‌شود و قابلیت طراحی و ساخت در تعداد بیشتر پیدا می‌کند؛ مسیری که به‌طور کامل در تمام کشورهای پیشرو فضایی دنیا تجربه شده است.