خط پررنگ اصفهان مسیری هنری برای بازشناسی شهرهای ایران
اصفهان-دو رویداد «خط پررنگ اصفهان» و «خط سایه تهران»، با نقشه و کروکی، تجربه‌ای هنری و میدانی از شهرها ارائه کرده و هویت تاریخی و فرهنگی را بازمی‌تابانند.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها، کوروش دیباج: شهرها همیشه بیش از آنچه در نقشه‌ها و آمارها می‌بینیم، حامل لایه‌های پنهان فرهنگی، تاریخی و اجتماعی هستند.
کشف این لایه‌ها نه تنها برای پژوهشگران و دانشجویان هنر و معماری اهمیت دارد، بلکه برای شهروندانی که در بطن این فضاها زندگی می‌کنند نیز تجربه‌ای منحصر به فرد و شناختی عمیق از هویت شهری فراهم می‌کند.
از طرفی در گذرگاه‌ها و کوچه‌های تاریخی اصفهان، خطوطی پررنگ بر سنگفرش‌ها و دیوارها نقش بسته است؛ ردپایی از تجربه‌ای که فراتر از مشاهده صرف، شهر را می‌خواند و لمس می‌کند.
در تهران، سایه‌هایی از همین تجربه در بافت قدیمی شهر گسترده شده و مسیرها، بناها و فضاهای شهری را با نگاه هنری و پرسشگر بازنمایی می‌کند.
اما ماهیت این حضور مستقیم و ثبت جزئیات شهری چیست؟
چگونه می‌تواند ما را به درک عمیق‌تری از هویت، حافظه جمعی و تعامل شهروندان با شهر برساند؟
چه تفاوتی میان تجربه میدانی در شهری مانند اصفهان و شهری چون تهران وجود دارد و اهمیت آن چیست؟
این گزارش با بررسی دو رویداد «خط پررنگ اصفهان» و «خط سایه تهران» که در ادامه گزارش به تاریخچه و نحوه شکل گیری آن پرداخته می‌شود و روایت دیدگاه سه استاد برجسته معماری و طراحی شهری، تلاش می‌کند پاسخ این پرسش‌ها را ارائه دهد.
خواننده با دنبال کردن متن، دریابد که چگونه چنین فعالیت‌هایی امکان مواجهه متفاوت با شهر و بازخوانی هویت آن را فراهم می‌آورند و چه درس‌هایی برای فعالیت‌های فرهنگی و شهری در ایران دارند.
آغاز رویداد «خط پررنگ اصفهان ۱» موزه هنرهای معاصر اصفهان
اهمیت اسکیس شهری در بازشناسی هویت و معماری تاریخی
عبدالسبحان راطبی، معمار و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به برگزاری رویدادهای اسکیس شهری در اصفهان و تهران و اهمیت آنها در آموزش معماری، اظهار کرد: اسکیس و کروکی زدن در شهرهای تاریخی نه تنها یک فعالیت دانشجویی محسوب می‌شود بلکه یک ابزار آموزشی و فرهنگی اثرگذار است.
وی توضیح داد: دانشجویان در این فرآیند با بناهای تاریخی و فضای شهری ارزشمند ارتباط مستقیم برقرار می‌کنند و شناخت واقعی از ابعاد معماری و طراحی شهری پیدا می‌کنند.
به گفته راطبی، بسیاری از دانشجویان تا پیش از این تجربه حضور در چنین فضاهایی را نداشتند و همین حضور و مشاهده مستقیم، تأثیر عمیقی در درک زیبایی‌شناسی و تاریخ معماری برای آنها دارد.
این معمار افزود: فرآیند اسکیس دستی، حتی در عصر دیجیتال، اهمیت ویژه‌ای دارد.
وقتی دانشجو موضوعی را با دقت و جزئیات ترسیم می‌کند، نه تنها اطلاعات بصری منتقل می‌شود بلکه مفاهیم و تناسبات فضایی در ذهن وی تثبیت می‌شوند.
این تجربه باعث می‌شود که بعدها در طراحی‌های خود، آن جزئیات و ویژگی‌ها را بازتولید کرده و از بازنمایی‌های غیرواقعی یا سطحی دوری کند.
وی این تجربه را با تمثیل آشپزی توضیح داد و گفت: اسکیس مثل تهیه یک قورمه‌سبزی است که با زمان و دقت درست می‌شود و در ذهن می‌ماند، برخلاف پیتزای فوری که زود آماده می‌شود ولی اثری عمیق ندارد.
راطبی تاکید کرد: علاوه بر تأثیر آموزشی، اسکیس شهری نقش مهمی در ایجاد حافظه جمعی و ارتباط مردم با فضاهای فراموش شده شهر دارد.
از طرفی بازخوردهای مردم در محل و شبکه‌های مجازی نشان می‌دهد که این فعالیت‌ها باعث توجه بیشتر به بناها و فضاهای تاریخی می‌شود و می‌تواند انگیزه‌ای برای مسئولان شهری جهت حفاظت و احیای این فضاها ایجاد کند.
وی با اشاره به تجربه حضور در رویداد خط سایه تهران، بیان کرد: حضور دانشجویان و معماران در بافت‌های آسیب‌دیده شهری، مانند خیابان لاله‌زار، باعث شد که مردم محلی نیز نسبت به اهمیت این فضاها حساس شوند.
این مدرس دانشگاه درباره تفاوت اسکیس با عکاسی توضیح داد: در عکاسی شما محدود به قاب تصویر هستید، اما در اسکیس دستی، امکان انتخاب جزئیات و تمرکز بر عناصر مهم وجود دارد.
دانشجو با مشاهده و مکاشفه، یاد می‌گیرد که چه جزئیاتی ارزش تاکید دارند و چه چیزهایی قابل حذف است، و این آموزش بصری و ادراکی عمیق در ذهن او ثبت می‌شود.
به گفته راطبی، این تجربه حتی به کسانی که آگاهانه به آن فکر نمی‌کنند، منتقل می‌شود و روحیات و نگرش آنها نسبت به معماری و شهرسازی را شکل می‌دهد.
وی با اشاره به تجربه شخصی خود افزود: حضور در چنین رویدادهایی، مانند گذراندن یک روز کامل در بافت تاریخی، به دانشجویان اجازه می‌دهد که بافت شهری و بناها را نه به شکل سطحی بلکه از منظر فرهنگی، اجتماعی و تاریخی تجربه کنند.
این فرآیند باعث می‌شود که دانشجویان نسبت به آسیب‌ها و تهدیدهای احتمالی نسبت به بافت تاریخی آگاه شوند و در آینده نقش مؤثری در حفاظت و طراحی شهری ایفا کنند.
این معمار تاکید کرد: تداوم این رویدادها در شهرهایی مانند اصفهان ضروری است، چرا که این فعالیت‌ها با هزینه‌ای اندک، اثرگذاری بالایی دارند و می‌توانند در شکل‌دهی نگرش دانشجویان، معماران و مردم نسبت به ارزش‌های فرهنگی و شهری نقش کلیدی ایفا کنند.
به گفته راطبی، بدون چنین رویدادهایی، بخشی از تجربه یادگیری و حافظه جمعی شهر از دست می‌رود و دانشجویان فرصت تعامل مستقیم با معماری تاریخی را از دست می‌دهند.
رویداد «خط سایه تهران» مهرماه ۱۴۰۴
تجربه مستقیم فضاهای شهری و بافت تاریخی
فریدون فراهانی، دکترای طراحی شهری و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره اهمیت تجربه مستقیم دانشجویان از فضای شهری گفت: این رویدادها باعث می‌شوند دانشجویان به طور عملی و حضوری با فضاهای تاریخی و معماری شهری آشنا شوند و فقط از طریق کتاب یا عکس با آنها آشنا نشوند.
وی افزود: حضور در بافت‌های تاریخی، مشاهده جزئیات و تعامل با محیط، تجربه‌ای غیرقابل جایگزین است و تأثیر آن بر درک معاصر دانشجویان از معماری تاریخی بسیار عمیق است.
این دکترای طراحی شهری و مدرس دانشگاه تاکید کرد: این رویدادها باعث می‌شوند که دانشجویان دغدغه‌های حفاظت از بافت تاریخی و ابنیه ارزشمند شهری را درک کنند.
او با اشاره به بازدید گروهی از خیابان لاله‌زار تهران گفت که دانشجویان خودشان نسبت به آسیب‌ها و مشکلات موجود پرسشگری ایجاد کردند و این سطح از آگاهی، پایه مهمی برای طراحی و حفاظت آینده شهر فراهم می‌کند.
وی همچنین اهمیت فرآیند اسکیس دستی را نسبت به بازنمایی دیجیتال توضیح داد و گفت: فرآیند مشاهده و ترسیم دستی، یک تجربه درونی ایجاد می‌کند که با هیچ تکنولوژی دیجیتال قابل جایگزینی نیست.
دانشجو با این روش نه تنها محصول نهایی را خلق می‌کند بلکه در طول فرآیند یادگیری، مکاشفه و تحلیل فضا انجام می‌دهد.
این تجربه باعث می‌شود که دانشجو توانایی تحلیل جزئیات، تناسبات و ویژگی‌های معماری را در ذهن خود تثبیت کند و این تجربه در طراحی‌های آینده او اثرگذار باشد.
رویداد «خط پررنگ اصفهان»
فراهانی افزود: ارائه اسکیس‌ها و کروکی‌ها در فضاهای عمومی، مانند مترو و خیابان‌ها، ارتباط مردم با فضای شهری را تقویت می‌کند.
مردم با مشاهده این آثار متوجه اهمیت بناها و فضاهای تاریخی می‌شوند و حساسیت فرهنگی نسبت به بافت‌های شهری پیدا می‌کنند.
به گفته وی، این فعالیت‌ها در نهایت باعث می‌شوند که مردم و مسئولان شهری بیشتر به حفظ و احیای این فضاها توجه کنند.
وی در ادامه توضیح داد: برگزاری چنین رویدادهایی در اصفهان و تهران نشان می‌دهد که این فعالیت‌ها می‌توانند مدل ملی برای بازشناسی و خوانش هنری شهرهای ایران باشند.
این دکترای طراحی شهری و مدرس دانشگاه گفت: این مدل، برخلاف نمونه‌های محدود و تخصصی گذشته، عمومی و فراگیر است و امکان مشارکت دانشجویان و مردم از شهرهای مختلف را فراهم می‌کند، و این باعث می‌شود که تأثیر فرهنگی و آموزشی آن فراتر از جامعه دانشگاهی باشد.
فراهانی یادآور شد: برای تأثیرگذاری بلندمدت، لازم است این رویدادها تداوم داشته باشند و در فصل‌ها و فضاهای مختلف شهر برگزار شوند.
او تاکید کرد: بدون استمرار، تنها بخشی از ارزش‌های آموزشی و فرهنگی این رویدادها محقق می‌شود و فرصت بازشناسی، آموزش و تجربه شهری برای دانشجویان و مردم محدود خواهد شد.
رویداد «خط سایه تهران» مهرماه ۱۴۰۴
تولد خط سایه از تجربه اصفهان تا تهران
علی عطریان، معمار و دبیر اجرایی دو رویداد «خط پررنگ اصفهان» و «خط سایه تهران» در گفت‌وگو با خبرنگار مهر در توضیح ایده این پروژه اظهار کرد: ایده خط پررنگ اصفهان و خط سایه تهران از سال‌های گذشته در دانشگاه هنر اصفهان آغاز شد و هدف آن ارائه تجربه عملی و حضوری دانشجویان در بافت شهری و معماری تاریخی بود.
وی توضیح داد: دانشجویان با حضور مستقیم در فضاهای تاریخی و خیابان‌های قدیمی، می‌توانند تناسبات، فرم‌ها و ویژگی‌های فرهنگی موجود در بناها را به طور واقعی درک کنند، نه صرفاً از طریق عکس یا نقشه.
دبیر اجرایی دو رویداد «خط پررنگ اصفهان» و «خط سایه تهران» افزود: این رویدادها از دهه ۸۰ در اصفهان شکل گرفت و با گذر زمان توسعه یافت که در سال ۹۷ به درخواست موزه هنرهای معاصر اصفهان، رویداد خط پررنگ اصفهان طراحی و اجرا شد و به مرور، امکان مشارکت گسترده‌تر برای دانشجویان و معماران فراهم شد.
همچنین رویداد «خط پر رنگ اصفهان ۲» ۲۳ و ۲۴ آبان ماه ۹۸ با رویکرد طراحی کروکی از بناهای تاریخی تخت فولاد اصفهان برگزار شد.
که این تجربه‌ها، ارتباط میان آموزش دانشگاهی و تجربه واقعی شهری را پررنگ‌تر کرد و دانشجویان توانستند مهارت‌های تحلیلی و بصری خود را در محیط شهری تقویت کنند.
وی درباره فلسفه و هدف اصلی این فعالیت توضیح داد: کروکی و اسکیس دستی، نه تنها یک ابزار طراحی بلکه وسیله‌ای برای تحلیل و ثبت تجربیات شهری است.
وقتی دانشجو در خیابان‌ها، میدان‌ها و گذرهای تاریخی قدم می‌زند و ترسیم می‌کند، ذهن او به تحلیل مقیاس‌ها، تناسبات و ریتم‌های شهری مشغول می‌شود و این فرآیند یادگیری فعال، عمیق و ماندگار است.
رویداد «خط پررنگ اصفهان»
عطریان درباره تفاوت تجربه اسکیس شهری با حضور صرف در کلاس درس یا مشاهده عکس و نقشه گفت: در فضای کلاس، دانشجو تنها می‌تواند ذهنی به موضوع نزدیک شود، اما حضور در میدان و ترسیم مستقیم، تجربه حسی، بصری و حتی اجتماعی فراهم می‌کند.
وی افزود: تعامل با مردم محلی، مشاهده رفت‌وآمد و ارتباط میان فضاهای باز و بسته شهری، تجربه‌ای ایجاد می‌کند که هیچ ابزار دیجیتال یا عکس نمی‌تواند منتقل کند.
وی همچنین به اهمیت ثبت اسکیس‌ها و نمایش آنها اشاره کرد و گفت: ارائه آثار دانشجویان در فضاهای عمومی و نمایشگاه‌ها، امکان تعامل مردم با دانش و نگاه خلاقانه دانشجویان را فراهم می‌کند و آگاهی عمومی نسبت به ارزش‌های معماری و فرهنگی افزایش می‌یابد.
عطریان افزود که این تعامل، بخشی از فرآیند آموزش شهروندی و فرهنگ شهری نیز محسوب می‌شود.
این معمار درباره توسعه این رویداد به تهران توضیح داد: موفقیت خط پررنگ در اصفهان باعث شد که مدل مشابهی در تهران با عنوان خط سایه تهران شکل بگیرد.
در این مدل، تمرکز بر خیابان‌ها و محله‌های آسیب‌دیده یا کمتر شناخته‌شده بود تا دانشجویان و معماران علاوه بر یادگیری، نسبت به حفاظت و احیای بافت تاریخی حساس شوند.
عطریان تاکید کرد که این انتقال مدل از اصفهان به تهران، نشان‌دهنده پتانسیل آموزش عملی و اثرگذاری فرهنگی این رویدادها است.
رویداد «خط پررنگ اصفهان»
وی درباره تفاوت تجربه تهران و اصفهان گفت: اجرای این رویداد در تهران نسبت به اصفهان متفاوت بود، چرا که تهران شهری بزرگ‌تر، پرجمعیت‌تر و با بافت‌های متنوع‌تر است.
این تفاوت‌ها در مقیاس، محلات و ابنیه تاریخی باعث شد که تجربه حضور و ترسیم اسکیس‌ها غنی‌تر باشد.
با این حال، ساختار اصلی فعالیت مشابه بود و مخاطبان با همان تمرکز بر کشف، تحلیل و ثبت فضاها کار خود را انجام دادند.
عطریان به اهمیت تداوم این فعالیت‌ها برای شهرهای ایران اشاره کرد: اسکیس و کروکی در شهر نه تنها مهارت‌های معماری و طراحی را تقویت می‌کند، بلکه به بازشناسی شهر و حافظه جمعی مردم کمک می‌کند.
بسیاری از شرکت‌کنندگان برای اولین بار با برخی خیابان‌ها و ابنیه‌های تاریخی آشنا شدند و این تجربه به خاطره‌ای ماندگار در ذهن آنها تبدیل شد.
این رویداد، مدلی ملی برای خوانش هنری و فرهنگی شهرهای ایران است و می‌تواند در بازشناسی فضاهای ارزشمند ایران نقش کلیدی داشته باشد.
وی تاکید کرد: رویدادهای خط پررنگ اصفهان و خط سایه تهران، تنها یک پروژه آموزشی نیست، بلکه پلی است میان دانش، تجربه شهری و حفاظت از تاریخ، که می‌تواند در شکل‌دهی نگرش معماران آینده و فرهنگ شهری جامعه نقش کلیدی ایفا کند.
بدون چنین تجربه‌های میدانی، بخشی از مهارت‌ها و درک عمیق نسبت به معماری و شهرسازی در نسل‌های بعدی از دست خواهد رفت.
بازشناسی هویت شهری از طریق تجربه میدانی هنر و آموزش
دو رویداد «خط پررنگ اصفهان» و «خط سایه تهران» فراتر از یک فعالیت هنری صرف، بستری برای پیوند میان آموزش دانشگاهی، پژوهش‌های شهری و بازشناسی فرهنگی شهرها فراهم می‌کند.
تجربه حضور مستقیم در فضاهای تاریخی و معاصر، ثبت کروکی‌ها و اسکیس‌ها، و تحلیل لایه‌های شهری، علاوه بر درک عمیق‌تر نسبت به معماری و طراحی شهری، حافظه جمعی شهروندان را نیز فعال کرده و تجربه‌ای شخصی و عمومی از تعامل با شهر ایجاد می‌کند.
تفاوت‌های اجرایی و اجتماعی میان اصفهان و تهران نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری این رویداد و قابلیت تعمیم آن به دیگر شهرهای ایران است.
نمایشگاه رویداد «خط پررنگ اصفهان»
همچنین، تعامل با شهر و حضور در رویداد، تأثیرات بلندمدتی بر نگاه مخاطبان به فضاهای شهری و ارتباط آنها با عناصر تاریخی و فرهنگی دارد.
بسیاری از شرکت‌کنندگان برای نخستین بار با ابنیه و بافت‌های تاریخی آشنا می‌شوند و این تجربه، خاطره‌ای پایدار در ذهنشان ایجاد می‌کند که می‌تواند در طراحی و تفکر شهری آینده آنان اثرگذار باشد.
استمرار چنین رویدادهایی، نه تنها حافظه جمعی و هویت شهری را تقویت می‌کند، بلکه به ارتقای نگاه نقادانه و خلاقانه شهروندان و متخصصان هنر و معماری نسبت به فضای شهری نیز کمک می‌کند.