جنگ از منظر محیط زیست؛ منطقه شهادت حسن نصرالله آلوده به مواد سمی بود!
کارگردان «خاک زخمی» با اشاره به اینکه این مستند درباره فعالیت علمی و تحقیقاتی مژگان صوابی اصفهانی پژوهشگر ارشد محیط زیست جنگ است، درباره چالش‌های تولید این مستند توضیحاتی ارائه داد.
مصطفی شوقی، تهیه کننده و مستندساز درباره مستند «خاک زخمی» که به تازگی تولید آن را به پایان رسانده است به خبرنگار مهر گفت: مژگان صوابی اصفهانی شخصیت بسیار معروفی در خارج از ایران است که در حوزه محیط زیست جنگ و آسیب‌های ناشی از حملات و بمباران‌ها در مناطق جنگی، تحقیقات دانشگاهی گسترده‌ای را در منطقه غرب آسیا انجام داده و رسانه‌هایی مانند الجزیره، بی‌بی‌سی، رسانه‌های اروپایی و رسانه‌های آمریکایی بارها در مورد این تحقیقات و این موضوعات مفصل صحبت کرده‌اند.
این تهیه‌کننده درباره علت پرداختن به این شخصیت بیان کرد: سال‌های اخیر، تقریباً طی هفت - هشت سال گذشته، تردد زیادی در مناطق بحرانی غرب آسیا داشتم و گاه‌وبیگاه با این مسئله روبه‌رو می‌شدم که مثلا در مناطقی از عراق بیماری‌های ارثی از مادر به کودک بسیار دیده می‌شود؛ بیماری‌هایی مانند سرطان، بیماری‌های پوستی و تولد نوزادان ناقص.
این‌ها همیشه برای من مسئله بوده است؛ چراکه به هر حال از اثرات جنگ ناشی می‌شوند.
به‌ویژه در مناطقی مانند فلوجه، عماره و موصل که آمریکایی‌ها بمب‌های بسیار زیادی استفاده کرده‌اند.
گزارش‌های متعددی هم وجود داشت که حتی از بمب‌های سمی در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۳ - دوران جنگ‌های صدام با غرب - استفاده شده بود.
وی ادامه داد: اسدالله افلاکی استاد بسیار خوبم و روزنامه‌نگار قدیمی حوزه محیط زیست، دکتر صوابی را به ما معرفی کرد.
با این پیش‌زمینه ذهنی، خیلی زود تیمی بسیار خوب شکل گرفت و ما مفصل درباره مسئله عراق صحبت کردیم.
آن زمان من زیاد به عراق می‌رفتم و همین گفتگوها سبب شد خیلی زود به این نتیجه برسیم که باید از ادامه فعالیت‌های وی در منطقه غرب آسیا و خاورمیانه، مستندی بسازیم.
این مستندساز درباره شیوه کار صوابی اصفهانی، توضیح داد: کار را از عراق شروع کردیم.
بعد از آن جنگ لبنان اتفاق افتاد و گزارش‌های متعددی درباره استفاده رژیم صهیونیستی از بمب‌های اورانیوم ضعیف‌شده و مواد سمی منتشر شد.
اوج این ماجرا در منطقه ضاحیه جایی که سید حسن نصرالله در آنجا به شهادت رسیدند، رخ داد.
ما با خانم صوابی به بیروت سفر کردیم.
شیوه کار وی به این صورت بود که از مناطقی که بمباران می‌شد، نمونه‌برداری خاک انجام می‌دادند و این خاک‌ها را به آزمایشگاه منتقل می‌کرد.
در نهایت با سختی‌ها و مرارت‌هایی که فضای بعد از جنگ لبنان ایجاد کرده بود، توانستیم نمونه‌برداری‌های متعددی از شمال تا جنوب لبنان (از مناطق بمباران‌شده تا مناطق بمباران‌نشده) انجام دهیم.
وی افزود: سرانجام به یک نقشه رسیدیم که نشان می‌داد از کجا نمونه‌برداری شده است.
اوج آن مربوط به منطقه محل شهادت سید حسن نصرالله و منطقه‌ای بود که هاشم صفی‌الدین هم در آنجا به شهادت رسیده بود.
این ۲ منطقه در ضاحیه جنوبی بیروت به‌شدت آلوده بودند.
بیش از ۵۰ نفر در آنجا به شهادت رسیده بودند و ساختمان‌های عظیمی ویران شده بود.
در پایش اولیه، مقادیر بسیار زیادی اورانیوم ضعیف‌شده - که یک بمب بسیار سمی است - کشف شد.
کارگردان «روایت سیل» از تاثیر جنگ ۱۲ روزه بر پروژه «خاک زخمی» گفت و اشاره کرد: در حال تدوین مستند بودیم که رژیم صهیونیستی به ایران حمله کرد.
خانم صوابی پدر و مادر سالخورده‌ای در ایران دارد، پدرشان استاد دانشگاه اصفهان و مادرشان دبیر زبان فرانسه در دبیرستان‌های تهران بوده است؛ خانواده‌ای بسیار فرهیخته.
ایشان که در آمریکا بود، طی یک سفر بسیار سخت ظرف چهار - پنج روز خود را به تهران رساند.
به همین دلیل و با توجه به بمباران‌هایی که در ایران اتفاق افتاده بود، تصمیم گرفتیم ادامه فیلمبرداری را در تهران انجام دهیم.
وی اضافه کرد: در تهران این شانس را داشتیم که نمونه‌برداری انجام دهیم؛ به‌ویژه در مناطقی که دانشمندان هسته‌ای شهید شده بودند.
خانم دکتر با مردم گفتگو کرد و داستان فیلم با جنگ ۱۲ روزه ادامه یافت.
بخشی از فیلمبرداری هم مرور فعالیت‌های وی در آمریکا است؛ جایی که او یک فعال مدنی ضد جنگ و ضد رژیم صهیونیستی است.
ایشان به‌همراه همسرشان (که وکیلی زبردست و فعال ضد جنگ است) در شهری که اقامت دارند نیز در حال کنشگری علیه جنگ غزه و رژیم صهیونیستی هستند.
در تهران، خانم دکتر را به چند مکان مرتبط با مسئله فلسطین هم بردیم.
یکی از نشست‌های علمی که وی در آن سخنرانی داشت، بسیار مهم بود؛ چراکه محل تقاطع و برخورد ۲ گروه موافق و مخالف بود و بحث‌های جذابی شکل گرفت.
این بخش‌ها هم در مستند آمده است.
همچنین زندگی شخصی او نیز مورد توجه ما قرار گرفت.
شوقی با اشاره به ویژگی بارز این مستند، بیان کرد: «خاک زخمی» در واقع یک مستند جستجوگر است.
سوژه ما زنده و حاضر است و خودش در مقابل دوربین کنشگری می‌کند.
شخصیت مژگان صوابی اصفهانی، شخصیتی برجسته، اهل تعامل و ارتباط است.
همین ویژگی باعث شد که در مواجهه‌های انسانی بدون قاب و کلیشه، رفتار واقعی خود را نشان دهد.
این یکی از نقاط قوت مستند است.
وی چالشی‌ترین قسمت پروژه «خاک زخمی» را صبور بودن دانست و افزود: چالش خاص این پروژه، صبر بود.
چراکه باید مرحله به مرحله پیش می‌رفتم و ملاقات‌ها و سفرهای مختلفی انجام می‌دادم تا در نهایت به نتیجه برسم.
مستند در حال حاضر به پایان رسیده و در مرحله صداگذاری و اصلاح رنگ و نور است.
امیدواریم در جشنواره «سینماحقیقت» رونمایی شود؛ چراکه به نظرم نگاه تازه‌ای به مسئله جنگ دارد، آن هم از زاویه محیط زیست جنگ؛ چیزی که در ادبیات رایج ما کمتر وجود دارد.
مدیر خانه مستند درباره جشنواره «سینما حقیقت» گفت: جشنواره «سینما حقیقت» خانه امید مستندسازان است؛ به هر حال همه دوست دارند در جشنواره حضور داشته باشند.
من فکر می‌کنم که مدیریت جشنواره و بچه‌های ستاد جشنواره در تلاش هستند که با تمام کمبودها و مشکلاتی که من می‌دانم وجود دارد، جشنواره را برگزار کنند؛ به هر حال آنها در یک ماراتن شرکت کرده‌اند.
من تشبیه جشنواره «سینما حقیقت» به یک ماراتن را درست می‌دانم، چون مستندسازی واقعاً کار آسانی نیست؛ از کمبود امکانات مالی تا تغییر وضعیتی که برنامه‌ریزی را دچار تعلیق می‌کند.
شوقی روایت و تصویر ایران را دغدغه اصلی خانه مستند دانست و بیان کرد: خانه مستند یکی از مراکز فعال و معتبر در عرصه مستندسازی کشور به شمار می‌رود و طی ۱۲ سال گذشته اتفاقات ارزشمند و درخور توجهی را رقم زده است.
البته مانند هر مجموعه‌ای که در حوزه تولید فعالیت می‌کند، ما نیز با مسائل و دغدغه‌هایی روبه‌رو بوده‌ایم اما آنچه این مسیر را برای ما زنده نگه داشته، امید و تلاشی است که برای ایران صرف کرده‌ایم.
دغدغه ایران همواره در قلب ما جاری بوده و این مسئله در آثارمان نیز انعکاس یافته است.
روایت و تصویر ایران، برای خانه مستند یک موضوع محوری و جدی است.
موضوع ایران و رخدادهای پیرامون آن همواره در کانون توجه ما بوده و هر سال پروژه‌های متعددی را پیش می‌بریم که اکنون برخی از آنها در مراحل مختلف تولید قرار دارند.
درباره این آثار در آینده مفصل‌تر سخن خواهم گفت.
وی در پایان اضافه کرد: این روزها، ۲ پروژه برای ما اهمیت ویژه‌ای دارد.
نخست، سریال مستند «صفویه» که در مراحل پایانی فنی است و دوم، مستند «ایلغار» است که به بررسی اشغال‌ها و حملاتی می‌پردازد که از آغاز تاریخ ایران تا دوران معاصر رخ داده است.
این پروژه توسط حامد آرمانخواه که از مستندسازان برجسته کشور به شمار می‌رود در حال تولید است.
با وجود کیفیت بالای کار، به دلیل برخی مسائل روند ساخت آن با کندی پیش رفته و به همین علت احتمالاً به جشنواره «سینماحقیقت» امسال نخواهد رسید.
به باور من، جای چنین آثاری در جشنواره «سینماحقیقت» خالی است چراکه با توجه به اهمیت موضوعات مطرح‌شده، این آثار می‌توانند هم در قالب نسخه سینمایی و هم در قالب سریالی چندقسمتی، سهم مهمی در غنای سینمای مستند ایران ایفا کنند.
امیدوارم در آینده نزدیک شاهد تکمیل و نمایش این آثار ارزشمند باشیم.
تهیه کننده و کارگردان مستند «خاک زخمی» مصطفی شوقی، مدیر فیلمبرداری محمد رحیمی و تدوینگر کاوه سخنگو است.
«خاک زخمی» متقاضی حضور در نوزدهمین جشنواره «سینماحقیقت» تهیه شده در خانه مستند و محصول مرکز بین‌الملل سازمان هنری رسانه‌ای اوج است.