هوش مصنوعی در علوم انسانی؛ ابزار یا جایگزین؟/تفاوت 2 نگاه به علوم انسانی دیجیتال

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، در اولین همایش ملی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال که با حضور جمعی از پژوهشگران و اساتید حوزه علمیه قم برگزار شد، به سخنرانی پرداخت.
وی در آغاز سخنان خود دو تصور عمده از «علوم انسانی دیجیتال» را بیان کرد.
تلقی اول، که حداقلی است، سامانه‌های دیجیتال را صرفاً به عنوان ابزاری در خدمت عالم علوم انسانی یا اسلامی می‌داند.
در این نقش، فناوری دیجیتال با فراهم‌آوری داده‌ها، اطلاعات و امکان جستجوی پیشرفته، به پژوهشگر در فرآیند تحقیق و همچنین در مرحله ارائه و انتشار نتایج پژوهش کمک می‌کند.
به عنوان نمونه، یک تاریخدان به جای بررسی پراکنده و انفرادی اسناد، می‌تواند با دسترسی به آرشیو دیجیتال کامل اسناد، امکان جستجو و پژوهش را در ابعادی وسیع فراهم کند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی افزود: تلقی دوم، که حداکثری است، معتقد است سامانه‌های دیجیتال و هوش مصنوعی می‌توانند جای عالم بنشینند و نقش فعال و مولد در فرآیند تولید دانش ایفا کنند، نه صرفاً ابزار کمکی باشند.
واعظی با طرح پرسشی درباره این‌که «آیا با پیشرفت هوش مصنوعی، شغل عالِم بودن منسوخ خواهد شد؟» گفت پاسخ به این سؤال به دو ادعای اساسی بستگی دارد؛ اول، ارائه تحلیلی دقیق از سامانه ادراکی و آگاهی بشر و دوم، اثبات این‌که می‌توان این فعالیت‌های ادراکی را به شکل مصنوعی در ماشین بازتولید کرد.
وی به دو رویکرد اصلی در بین طرفداران هوش مصنوعی قوی اشاره کرد: رویکرد نشانه‌گرایی (سمبولیسم) که از دهه 1950 تا 1980 حاکم بود و معتقد است تمام دانش و روابط جهان را می‌توان نمادین و ریاضیاتی کرد و در قالب الگوریتم به ماشین سپرد؛ و رویکرد پیوندگرایی (Connectionism) که ذهن بشر را شبکه‌ای درهم‌تنیده از میلیاردها نورون می‌داند و هدفش ساخت سامانه‌های دیجیتالی با پردازشگرهای موازی است تا این تعامل پیچیده را شبیه‌سازی کند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی خاطرنشان کرد: بحث امکان‌پذیری هوش مصنوعی قوی موضوعی بسیار پیچیده و مورد مناقشه است و مخالفان جدی دارد که اساساً تحقق آن را غیرممکن می‌دانند.
وی علوم انسانی را به چند بخش تقسیم کرد: دانش‌های توصیفی (مانند آمار و اطلاعات درباره تورم و بیکاری)، دانش‌های تبیینی (که علل و عوامل پدیده‌ها را واکاوی می‌کنند)، دانش‌های هنجاری (مانند حقوق و اخلاق)، دانش‌های بنیادین (که مبانی انسان‌شناختی و جامعه‌شناختی را بررسی می‌کنند) و دانش‌های توسعه‌ای (نیمه‌بنیادین) که مدل‌های عملی برای گذار از وضع موجود به وضع مطلوب ارائه می‌دهند.
واعظی در پاسخ به پرسش اصلی گفت: در آن بخش از علوم انسانی که صرفاً «دیتاپایه» هستند، مانند دانش‌های توصیفی و برخی تحلیل‌های وضعیت‌شناسانه، هوش مصنوعی نه تنها می‌تواند جای انسان بنشیند، بلکه با توجه به حجم عظیم داده‌ها، بهتر و دقیق‌تر عمل می‌کند؛ برای مثال در تحلیل بازار سهام یا روندهای کلان اجتماعی.
وی تأکید کرد: در بخش‌هایی از علوم انسانی که متکی به خلاقیت و انقلاب فکری هستند، هوش مصنوعی هرگز نمی‌تواند جانشین انسان شود.
اگر خوب عمل نکنیم، مجبور خواهیم شد در حوزه هوش مصنوعی و فناوری‌های مرتبط، منفعلانه عمل کنیم.
انتهای پیام/