پشت‌پرده‌ی نقشه‌های خاموش؛ خوزستان در آستانه‌ی یک تغییر حیاتی - تسنیم
هشدار یک فعال محیط زیستی درباره تغییر موقعیت جغرافیایی خوزستان در سامانه های رسمی، زنگ خطر تازه ای برای پروژه های انتقال آب و تبعات زیست محیطی آن به صدا درآورده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اهواز، در خوزستان، استانی که رگ‌هایش با جریان آب زنده‌اند و تالاب‌هایش حافظه‌ی زیست‌بوم جنوب کشورند، تغییری در ساختارهای اطلاعاتی رخ داده که می‌تواند مسیر منابع آبی را در سراسر ایران تحت‌تأثیر قرار دهد.
این تغییر، با ثبت موقعیت خوزستان در کنار اصفهان در سامانه‌های رسمی، نشانه‌ای از تصمیمی است که بی‌سر و صدا در حال اجراست؛ تصمیمی که پیامدهای آن فراتر از یک اصلاح جغرافیایی ساده خواهد بود.
شبنم قنواتی‌زاده، فعال محیط زیستی در گفت‌وگویی با خبرنگار تسنیم از ابعاد پنهان پروژه‌های انتقال آب و سکوت نهادهای مسئول پرده برداشت.
هشدارهای او به مخاطره‌هایی اشاره دارد که می‌توانند ساختار زیست‌محیطی، امنیت آبی و عدالت منطقه‌ای را در سطح ملی دستخوش تغییر کنند.
تسنیم: خانم قنواتی‌زاده، در جلسه اخیر با مسئولان ارشد استان چه موضوعی مطرح کردید؟
قنواتی‌زاده: هشدار دادم که در برخی سایت‌ها، خوزستان را به‌طور غیرواقعی هم‌مرز با استان اصفهان نشان داده‌اند.
این نقشه‌ها حتی بخشی از چهارمحال و بختیاری را به اصفهان اختصاص داده‌اند؛.منطقه‌ای که سرچشمه‌های اصلی کارون در آن قرار دارد.
متأسفانه سال گذشته شاهد جابجایی تابلوهای حدود جغرافیایی استان‌ها بودیم که با همان نقشه‌های تحریف‌شده هم‌خوانی داشت.
این تحرکات مشکوک هستند و باید جدی گرفته شوند.
تسنیم: این تغییرات چه تبعاتی برای خوزستان دارد؟
آیا مردم از این مسائل آگاه هستند؟
قنواتی‌زاده: انتقال آب از حوضه کارون به حوضه‌های دیگر، به‌ویژه برای صنایع در مناطق مرکزی، موجب کاهش شدید منابع آبی خوزستان شده؛ این موضوع منجر به خشکی تالاب‌ها، نابودی نخلستان‌ها و پیش‌روی آب شور خلیج فارس شده است.
اطلاعات تخصصی درباره انتقال آب بین حوضه‌ای در میان مردم کم است.
حتی برخی تصور می‌کنند آب را با کامیون منتقل می‌کنند!
این ناآگاهی باعث تنش‌های اجتماعی بین استان‌ها شده است.
تسنیم: راهکار شما برای مقابله با این بحران چیست؟
قنواتی‌زاده: برای مقابله با بحران آب و تخریب زیست‌بوم‌ها، مجموعه‌ای از اقدامات فوری و ساختاری لازم است.
نخست، باید تعریف و اجرای پروژه‌های انتقال آب بین‌حوزه‌ای متوقف شود، چرا که هیچ‌یک از ارزیابی‌های زیست‌محیطی این طرح‌ها را تأیید نمی‌کنند.
این انتقال‌ها موجب کاهش جریان رودخانه‌ها و آسیب جدی به اکوسیستم‌های وابسته به آن‌ها، از جمله نخیلات، گاومیش‌ها و جوامع محلی می‌شود.
صنایع آب‌بر باید از مناطق کویری جمع‌آوری شده و به کنار منابع آب آزاد منتقل شوند تا از آب شور دریا برای خنک‌سازی و مصرف صنعتی استفاده شود.
همچنین، کشاورزی باید به سمت آبیاری نوین حرکت کند، اما نه با هدف توسعه بی‌رویه در اراضی بایر، بلکه برای کاهش واقعی مصرف آب.
متأسفانه در حال حاضر، آبیاری نوین به ابزاری برای گسترش کشاورزی در مناطق کم‌آب تبدیل شده که بحران را تشدید می‌کند.
باید جریان طبیعی رودخانه‌ها احیا شود؛ این امر مستلزم تخریب برخی سدهای غیرضروری و جمع‌آوری حوضچه‌های تبخیر است.
کشاورزی نیز باید محدود به مناطقی با پتانسیل واقعی مانند جلگه خوزستان شود، جایی که در گذشته تأمین‌کننده آذوقه ارتش ایران بوده است.
در نهایت، راهکار اساسی، بازنگری در آمایش سرزمین است؛ هر استان باید بر اساس ظرفیت‌های طبیعی خود تعریف شود.
مثلاً خوزستان برای نفت و کشاورزی یا سایر ظرفیت‌ها، اصفهان برای گردشگری.
تنها با چنین نگاهی می‌توان از بحران عبور کرد و توسعه‌ای پایدار و متوازن رقم زد.
تسنیم: برگردیم به موضوع اصلی؛ چرا انتقال آب بین‌حوضه‌ای را خطرناک می‌دانید؟
آیا شواهدی از تغییرات حدود جغرافیایی استان‌ها به نفع انتقال آب وجود دارد؟
قنواتی‌زاده: چون این انتقال، صرفاً جابه‌جایی آب بین استان‌ها نیست؛ بلکه جابه‌جایی بین حوضه‌های آبریز رودخانه‌هاست.
این یعنی دستکاری در ساختار طبیعی کشور.
برخی افراد با شیطنت، این مسئله را در سطح استانی تعریف می‌کنند تا حساسیت‌ها را کاهش دهند، در حالی که تبعات آن ملی است و باعث ناپایداری اکولوژیکی کشور می‌شود.
نقشه‌هایی منتشر شده که سرچشمه‌های پرآب کارون را در محدوده استان اصفهان نشان می‌دهند.
این تغییرات زمینه‌ساز پروژه‌های انتقال آب هستند.
حتی جلساتی برگزار شده که هدف‌شان تغییر رسمی نقشه‌هاست تا انتقال آب را توجیه‌پذیر کنند.
تسنیم: هدف از این انتقال آب چیست؟
قنواتی‌زاده: بهانه‌اش تأمین آب شرب است، اما در عمل برای توسعه صنایع آب‌بر و کشاورزی سنتی در مناطق کویری استفاده می‌شود، برای مثال کشت برنج که طبق قانون فقط در گیلان و مازندران مجاز است در اصفهان انجام می‌شود و حتی از آن دفاع می‌شود این در حالیست که برای خوزستان ممنوع شده است.
این اقدامات منجر به خشک شدن تالاب‌ها، افزایش دمای هوا، شکل‌گیری ریزگردها و کاهش شدید فضای سبز در اهواز شده است، سرانه فضای سبز فقط 8 متر مربع است، در حالی که در اصفهان بالای 50 متر مربع است.
این تفاوت نتیجه انتقال آب از سرچشمه‌های کارون به اصفهان است.
تسنیم: چرا زاینده‌رود با وجود این حجم آب، جاری نمی‌شود؟
قنواتی‌زاده: چون قبل از ورود آب به زاینده‌رود، صنایع و کشاورزی آن را مصرف می‌کنند.
با وجود پمپ‌ها و چاه‌های متعدد، اجازه ورود آب به رودخانه داده نمی‌شود در نتیجه، باتلاق گاوخونی خشک شده و ریزگردها در منطقه افزایش یافته‌اند.
تسنیم: شما به تغییرات حدود جغرافیایی استان‌ها اشاره کردید.
این تغییرات چه ارتباطی با انتقال آب دارند؟
قنواتی‌زاده: وقتی سرچشمه‌های پرآب کارون را در نقشه‌ها به استان اصفهان منتقل می‌کنند، زمینه‌سازی برای پروژه‌های انتقال آب صورت می‌گیرد؛ سپس می‌گویند این آب متعلق به استان خودمان است و دیگر ربطی به چهارمحال یا خوزستان ندارد.
این تغییرات به‌ظاهر کوچک در عمل بسیار خطرناک‌اند.
به نظر من این روند کاملاً برنامه‌ریزی‌شده است.
از تغییرات تدریجی در نقشه‌ها گرفته تا مطالبه‌گری‌های هدفمند، همه نشان می‌دهند که هدف، انتقال منابع حیاتی از مناطق پرآب به مناطق مرکزی برای توسعه‌ای ناپایدار است.
متأسفانه وقتی موضوع را با برخی مسئولان مطرح کردیم، پاسخ‌هایی شنیدیم که نشان می‌داد این تغییرات انجام شده‌اند.
این بی‌تفاوتی نسبت به تبعات بلندمدت، نگران‌کننده است.
تسنیم: آیا راهکاری برای مدیریت بهتر منابع آب وجود دارد؟
قنواتی‌زاده: بله، باید به‌جای پاسخ به تقاضای بی‌رویه به سمت مدیریت تقاضا برویم؛ برای مثال استفاده از آب خاکستری برای صنایع، تصفیه فاضلاب‌ها و کاهش مصرف در کشاورزی سنتی، نباید آب باکیفیت سرچشمه‌های کارون صرف خنک‌سازی تجهیزات صنعتی و گسترش کشاورزی سنتی در فلات مرکزی شود در حالی که مردم خوزستان با آب شور و بی‌کیفیت مواجه‌اند.
تسنیم: وضعیت فضای سبز در خوزستان و اصفهان چطور است؟
قنواتی‌زاده: با وجود اینکه سرانه فضای سبز اهواز تنها 8 متر مربع است در اصفهان به دلیل مدیریت شایسته توزیع آب اضافه در اختیار، این سرانه به بیش از 50 متر مربع می‌رسد اما علارغم مدیریت کارامد شهری این حجم از فضای سبز در مناطق کویری غیرعادیست و نشان از وجود آبی اضافه برای توسعه بی‌ضابطه فضای سبز بیش از میانگین کشوری دارد.
تسنیم: خانم قنواتی‌زاده، نقش سازمان آب و برق خوزستان در مدیریت منابع آبی چیست؟
قنواتی‌زاده: این سازمان طبق اساسنامه‌اش موظف است از کیفیت و کمیت آب‌های سطحی و زیرسطحی استان پاسداری کند.
سازمان آب و برق خوزستان قبل از وزارت نیرو تأسیس شده و تنها سازمان آب مستقل کشور است.
با توجه به حجم بالای منابع آبی و نقش حیاتی خوزستان در تأمین برق کشور، این سازمان باید عملکردی مستقل و مسئولانه داشته باشد، نه اینکه صرفاً تابع مرکز باشد.
متأسفانه در مواردی همچون آبگیری سد چم‌شیر یا احداث سدهایی همچون خرسان، این سازمان سکوت کرده در حالی که این پروژه‌ها منابع آبی استان را شور و نابود می‌کنند.
این بی‌تفاوتی قابل قبول نیست.
تسنیم: شما به مفهوم «عدالت آبی» اشاره کردید.
منظورتان چیست؟
قنواتی‌زاده: عدالت آبی، به‌ظاهر یعنی تقسیم مساوی آب بین استان‌ها.
اما این نگاه سطحی و فریبنده است.
نیاز آبی مناطق جلگه‌ای با مناطق کویری یکسان نیست.
مثل یک خانواده که نوزاد و سالمند نیازهای متفاوتی دارند.
استفاده از این واژه، زمینه‌ساز اجرای پروژه‌های بزرگ و پرهزینه‌ای شده که در عمل ناعادلانه‌اند.
تسنیم: آیا نقشه‌های فعلی جغرافیایی کشور هم‌مرزی خوزستان و اصفهان را تأیید می‌کنند؟
قنواتی‌زاده: خیر در نقشه‌های مرجع، خوزستان با اصفهان هم‌مرز نیست.
اما فشارهایی وجود دارد تا این تغییر رخ دهد.
اگر این تغییر تثبیت شود در جلسات آینده برای منابع آبی خوزستان، کسی نمی‌تواند اعتراض کند.
این یک ترفند خطرناک است که باید اصلاح شود.
مسئولان ارشد استان باید ورود کنند.
این وظیفه مستقیم آن‌هاست.
باید به سایت‌های متخلف هشدار داده شود و نقشه‌ها اصلاح شوند.
این یک خطای راهبردی است که بخشی از یک پازل بزرگ‌تر است و باید متوقف شود.
عدالت آبی یا مهندسی سکوت؟
بررسی گفت‌وگوی اخیر با شبنم قنواتی‌زاده، فعال محیط زیست، نشان می‌دهد که مسئله انتقال آب بین‌حوضه‌ای و تغییرات حدود جغرافیایی مرتبط با آن، وارد مرحله‌ای شده که نمی‌توان آن را صرفاً یک اختلاف کارشناسی یا اشتباه فنی دانست.
شواهدی از جابه‌جایی تابلوهای حدود جغرافیایی استان‌ها، انتشار نقشه‌های تحریف‌شده و تلاش برای تثبیت موقعیت سرچشمه‌های کارون در محدوده استان اصفهان، حکایت از روندی هدفمند دارد که می‌تواند ساختار طبیعی کشور را تحت‌تأثیر قرار دهد.
این تحولات، در صورت تثبیت، نه‌تنها منابع آبی خوزستان را تهدید می‌کند، بلکه زمینه‌ساز توسعه صنایع آب‌بر در مناطق کویری خواهد شد؛ توسعه‌ای که به‌گفته کارشناسان، ناپایدار، پرهزینه و فاقد توجیه زیست‌محیطی است.
در چنین شرایطی، سکوت نهادهای مسئول، از جمله سازمان آب و برق خوزستان، استانداری و دستگاه‌های نظارتی، پرسش‌هایی جدی درباره مسئولیت‌پذیری و شفافیت در مدیریت منابع حیاتی کشور ایجاد می‌کند.
نقشه‌های مرجع هنوز تغییر نکرده‌اند، اما فشارها برای اصلاح آن‌ها به نفع پروژه‌های انتقال آب ادامه دارد.
اگر این تغییرات تثبیت شوند در جلسات آینده هیچ مرجع رسمی نمی‌تواند از سهم خوزستان دفاع کند.
این مسئله، فراتر از یک اختلاف استانی به امنیت آبی، عدالت منطقه‌ای و پایداری اکولوژیکی کشور مربوط می‌شود.
اکنون زمان آن رسیده که نهادهای محلی، به‌ویژه معاونت سیاسی استانداری خوزستان، با جدیت وارد عمل شوند.
اصلاح نقشه‌ها، توقف پروژه‌های فاقد ارزیابی زیست‌محیطی، و آموزش عمومی درباره منابع آب از جمله اقداماتی است که باید در اولویت قرار گیرد.
تأخیر در واکنش، ممکن است فرصت اصلاح را از بین ببرد و زمینه‌ساز تثبیت روندهایی شود که بازگشت‌پذیر نیستند.
گفت وگو از مینوفر چراغی
انتهای پیام/
