اصلاح یک برداشت نادرست در سوره الرحمن؛ جهنم نعمت است یا نقمت؟

خبرگزاری تسنیم، سعید شیری: در سوره‌ی الرحمن، خداوند پس از بیان نعمت‌های بزرگ، به سراغ هشدار درباره جهنم می‌رود: «هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِی یُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُون * یَطُوفُونَ بَیْنَهَا وَبَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ * فَبِأَیِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَان» (آیات 43 تا 45).
این است همان جهنّمی که گناهکاران آن را دروغ و افسانه می‌پنداشتند.
آن‌ها در میان آتش جهنم و آب جوشان و سوزان، رفت‌وآمد و سرگردان خواهند بود.
پس کدام یک از نعمت‌ها یا نشانه‌های پروردگار خود را تکذیب می‌کنید؟
در این آیات، جهنم با تصویر آتشی سوزان و آب جوش وصف شده و بلافاصله همان جمله‌ی تکراریِ «پس کدام یک از نعمت‌ها یا نشانه‌های پروردگار را تکذیب می‌کنید» می‌آید؛ جمله‌ای که در سراسر سوره بارها تکرار شده است.
همین همراهیِ صحبت از عذاب با ذکر «آلاء» باعث شده بعضی‌ها تصور کنند شاید خود جهنم هم نعمت باشد؛‌ یعنی جهنم را آمرزشگاهی بدانند که جهنمیان وقتی وارد آن می‌شوند، شست و شو می‌شوند، تطهیر می‌شوند و بعد اذن ورود به بهشت را می‌یابند.
این نوع برداشت و تأویل نابجا از این آیات، با دلایل متعددی مردود است:
اول اینکه معنای گسترده‌ی واژه‌ی «آلاء» نادیده گرفته شده و تنها بر «نعمت‌های خوشایند» حمل شده است.
در حالی که در بافت سوره الرحمن، «آلاء» به همه نشانه‌ها و جلوه‌های ربوبیّت خدا ــ چه رحمت و لطف، چه عدل و هشدار ــ اطلاق می‌شود.
دوم اینکه پیوند دادن سوختن و عذاب جهنم به مفهوم نعمت، باعث می‌شود جایگاه واقعی این آیات که بیان‌کننده عدالت الهی و هشدار جدی به گناهکاران است، دگرگون شود و معنای رحمانیت به‌اشتباه معادل رنج و نقمت تصور شود.
سوم اینکه اگر جهنم به عنوان «حالت سوختن و عذاب» نعمت باشد، معنای رحمانیت الهی به ضد خود تبدیل می‌شود.
نتیجه‌اش این می‌شود که: رحمت خدا = رساندن رنج شدید و دائمی.
این فهم، رحمت را به ضد خودش تبدیل و مفهومش را نابود می‌کند؛ زیرا رحمت در اصل یعنی رساندن خیر و برآوردن نیازهای مثبت مخلوق و نقمت یعنی رساندن شرّ جهت عقوبت.
چهارم اینکه برچسب «نعمت» به چیزی که ذاتش شرّ و رنج برای شخص است، یعنی انتساب شرّ به رحمت.
هشدار به عذاب (وجود جهنم به عنوان بازدارنده) می‌تواند بخشی از رحمانیت باشد، چون مردم را از سقوط نجات می‌دهد، اما خود تجربه‌ی عذاب جهنم برای گناهکار، دیگر رحمت محسوب نمی‌شود؛ این، تجلّی عدل و گاهی قهر الهی است، نه رحمانیت.
در حالی که واضح است آیه «فَبِأَیِّ آلَاءِ رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ» پس از ذکر عذاب جهنم، بیانگر عتاب و هشدار به مخاطبان است، نه شمارش یک نعمت خوشایند؛ روشی که در جای‌جای قرآن دیده می‌شود؛ یعنی کنار هم آوردن نعمت‌ها و نقمت‌ها، وعده و وعید، تا انسان هم انگیزه بهره‌گیری از رحمت را بیابد و هم از عذاب بهراسد.
بنابراین جهنمیان (شامل جنّ و انس) به واسطه‌ی تکذیب آلاء یعنی آیات و نشانه‌ها و نیز نعمت‌های خاص خداوند مشمول عذاب جهنم می‌شوند و خداوند به آنها هشدار می‌دهد که مراقب باشید تا نعمت‌های خدا را تکذیب نکنید.
اما با مرور روایات وارد شده در تفسیر این آیات، اهل بیت وحی، از برجسته‌ترین مصادیق «آلاء» الهی را وجود مبارک پیامبر اسلام‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و امیر مؤمنان‌ علیه‌السلام دانسته‌اند:
ابوبصیر می‌گوید: از امام صادق‌ علیه‌السلام درباره فرموده‌ی خداوند: «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» پرسیدم.
امام فرمود: خداوند تبارک و تعالی و مقدس فرموده است: «پس به کدام دو نعمت کفر می‌ورزید؟به محمد‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله یا به علی‌ علیه‌السلام؟» (تفسیر القمی، ج‏2، ص344)
در روایتی دیگر سیف بن عمیره از اسحاق بن عمار و او از ابو بصیر نقل می‌کند که گفت: از امام صادق‌ علیه‌السلام دربارهٔ فرمایش خداوند «رَبُّ الْمَشْرِقَیْنِ وَ رَبُّ الْمَغْرِبَیْنِ» پرسیدم.
امام فرمود: «دو مشرق، رسول خدا‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله و امیر مؤمنان‌ علیه‌السلام هستند، و دو مغرب، حسن و حسین‌ علیهما‌السلام‌اند؛ و این معنا در موارد همانندشان نیز جاری است.» سپس در ادامه دربارهٔ آیهٔ «فَبِأَیِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» فرمود: «[مقصود] محمد و علی‌ علیهما‌السلام هستند.» (البرهان فی تفسیر القرآن، ج‏5، ص233)
بر اساس این بیان، کسانی که این برگزیدگان الهی را به‌طور قلبی و رفتاری انکار یا تکذیب کردند، در حقیقت بزرگ‌ترین نعمت و نشانه‌های هدایت را رد کرده‌اند؛ و همین روی‌گردانی از حق، زمینه‌ساز مشمول شدن آنان به عذاب جاودان و کیفر الهی در جهنم شده است.
انتهای‌پیام/