چگونگی هماهنگی تربیت و کرامت بخشیدن به کودک؛تاکتیک «تغافل» چه می گوید؟

به گزارش خبرنگار مهر، شانزدهم مهرماه به عنوان روز ملی کودک در ایران شناخته می شود.این روز به مناسبت روز کودکان به عنوان یک رویداد در روزهای مختلف در کشورها و در سراسر جهان به منظور احترام به کودکان جشن گرفته می‌شود.یکی از مسائل مهم در ارتباط با نسل جدید، مسئله حفظ کرامت انسانی کودک و نوجوان است.
کرامت انسانی در جهان‌بینی اسلامی، ارزش ذاتی و موهبت الهی است که خداوند در آیه ۷۰ سوره اسراء به آن تصریح فرموده است: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ» ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم.
این کرامت، مبنای هرگونه تعلیم و تربیت موفق است و هدف از آن، ساختن شخصیتی با عزت نفس و خودباوری است تا فرد با کمال میل و آگاهی، مسیر سعادت را انتخاب کند.
نظام تربیتی اسلامی، کرامت‌بخشی را بر پایه‌های مستحکمی استوار می‌سازد که با فطرت و نیازهای روانی کودک و نوجوان همسو هستند.
یکی از اصول مهم، اصل حفظ حرمت و شخصیت است.این اصل تأکید دارد که فرد، فارغ از میزان موفقیت یا ارتکاب خطا، دارای شأن و منزلت است.
کرامت‌بخشی در این بعد، زیرساخت تربیت‌پذیری را فراهم می‌کند؛ زیرا فردی که تحقیر شده باشد، به‌راحتی در مقابل تربیت مقاومت می‌کند.
تکریم به این معناست که خطای فرزند را از شخصیت او جدا کنیم.
هرگز نباید برای اصلاح یک رفتار غلط، هویت او را نشانه گرفت.
تذکرات باید متمرکز بر عمل باشد، نه فاعل.
کرامت ذاتی انسان زمینه‌ای برای پذیرش بندگی خداست.
کسی که خود را حقیر بشمارد، به سختی می‌تواند خود را شایسته قرب الهی بداند.
اصل مهم دیگر اصل محبت و پیوند عاطفی (مهرورزی) است.محبت، محور اصلی ارتباط در خانواده ایرانی-اسلامی است.
این اصل نه تنها یک دستور اخلاقی، بلکه یک روش تربیتی مؤثر است.
امام صادق (ع) دوست داشتن فرزندان را از افضل اعمال برشمرده‌اند.محبت باید عملی، مشروط و کافی باشد.
محبت زیاد می‌تواند لوس کردن و محبت کم می‌تواند زمینه انحراف و جذب محبت‌های کاذب بیرونی را فراهم کند.
این محبت، بستر اعتماد را ایجاد می‌کند تا نوجوان در مواجهه با چالش‌ها، اولین پناهگاه را خانواده بداند.
اصل دیگر اصل تقوا و آگاهی است.در نگاه اسلامی، کرامت الهی به همه انسان‌ها اعطا شده، اما کرامت اکتسابی یعنی محبوبیت نزد خداوند تبارک و تعالی با تقوا و عمل صالح محقق می‌شود.لازم است به فرزندان بیاموزیم که گرچه ثروت و جایگاه اجتماعی می‌تواند احترام ظاهری به دنبال داشته باشد، اما کرامت حقیقی با ارزش‌های اخلاقی و معنوی نظیر صداقت، مسئولیت‌پذیری و پاک‌دامنی پیوند خورده است.
این آموزش به او کمک می‌کند تا ملاک درونی برای ارزش‌گذاری خود داشته باشد، نه ملاک‌های متغیر اجتماعی.
چالش‌های والدین با نسل جدید
تفاوت‌های فکری، ارزشی و رفتاری بین والدین معمولاً نسل سنت‌گرا یا اوایل مدرنیته و فرزندان نسل دیجیتال و متأثر از جهانی‌شدن چالشی جدی به نام شکاف نسلی را در خانواده‌های ایرانی ایجاد کرده است.ورود تکنولوژی‌های ارتباطی جدید، تغییرات سریع اجتماعی و جهانی شدن، سبب ایجاد شکاف نسلی بین والدین و نسل جدید شده است.
این چالش‌ها نیازمند بازنگری در شیوه‌های تربیتی سنتی و تکیه بیشتر بر اصل کرامت هستند
بعد چالش ماهیت چالش مثال رفتاری (والدین /فرزند) ارزشی و هنجاری اختلاف در مصادیق هنجارهای دینی و اجتماعی (نه لزوما ارزش های اساسی) و تفاوت در سبک زندگی والدین:انتقاد از نوع پوشش یا انتخاب موسیقی فرزند و متهم کردن او به «غرب زدگی».
فرزند:بی علاقگی به مراسم های سنتی یا مذهبی و ترجیح فضاهای مجازی.
ارتباطی و شناختی ناتوانی والدین در درک دنیای دیجیتال و دایره واژگان جدید فرزند ؛عدم تمایل فرزند به گفتگوی عمیق والدین:مدام از «زمان ما» گفتن و مقصر دانستن گوشی هوشمند و اینترنت
فرزند:در میان نگذاشتن دغدغه هایش به دلیل ترس از برچسب درک نشدن.
ناهماهنگی تربیتی تضاد و دوگانگی فرهنگی بین خانه،مدرسه و جامعه (به ویژه رسانه) که فرزند را سردرگم می کند.
والدین تلاش می کنند مفهومی را در خانه نهادینه کنند اما رسانه ها و همسالان پیامی متضاد می دهند.
هرچند تحقیقات نشان می‌دهند که نسل جدید ایران همچنان به ارزش‌های کلان دینی مانند خدا، اخلاق و خانواده تا حد زیادی پایبند است، اما در هنجارها و شیوه‌های اجرا تفاوت‌های جدی وجود دارد.مثلا ممکن است یک نوجوان قلباً خداپرست باشد، اما انجام مناسک دینی مثل نماز و حجاب را با قواعد سنتی نپذیرد.
والدین باید درک کنند که نوع ابراز اعتقاد در این نسل، شخصی‌تر و کمتر تابع هنجارهای جمعی است.
چالش مرجعیت تربیتی و رسانه
با رشد رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، مرجعیت والدین و مدرسه در تربیت کمرنگ شده است.
فرزندان برای پاسخ به سؤالات خود، به همسالان یا منابع اینترنتی مراجعه می‌کنند که اغلب با ارزش‌های خانواده تضاد دارد.به عنوان مثال اگر والدین، صرفاً به محدود کردن ابزارهای دیجیتال بسنده کنند، نوجوان برای حل مسائل هویتی خود (که قبلاً از والدین می‌پرسید) به منابع پنهان و غیرقابل کنترل روی می‌آورد.
این بی‌اعتمادی، ریشه کرامت‌بخشی را تضعیف می‌کند.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، ناتوانی در همدلی و فقدان زبان مشترک است.
والدین با «نگاه از گذشته» و فرزندان با «نگاه به آینده» به یکدیگر می‌نگرند و همین امر گفتگو را ناممکن می‌سازد.والدین اگر در هنگام بحث، با جملاتی مثل «ما اینقدر امکانات نداشتیم و موفق شدیم» یا «زمان ما این حرف‌ها نبود» ناخواسته دیوار می‌کشند و به طور ناخواسته، دغدغه‌های فرزند را بی‌ارزش جلوه می‌دهند که این عین تحقیر پنهان شخصیت اوست.
برای موفقیت در تربیت نسل جدید، والدین باید اصول کرامت‌بخشی را با شیوه‌های کاربردی و نوین تلفیق کنند.یکی از مهمترین اصول در این خصوص اصل تغافل یعنی چشم‌پوشی آگاهانه است.این شیوه حکیمانه، برگرفته از سیره پیامبر اعظم (ص)ائمه اطهار (ع) است.
تغافل یعنی والدین با وجود آگاهی از خطای جزئی فرزند، برای حفظ حریم و کرامت او، خود را به بی‌خبری بزنند.
تغافل به معنای رها کردن و بی‌تفاوتی نیست، بلکه یک تاکتیک تربیتی است تا به فرزند فرصت اصلاح بدون دخالت و حفظ عزت نفس داده شود.اگر نوجوان هنگام بازیگوشی در خانه، لیوانی را بشکند و سریعاً برای جمع کردن آن اقدام کند، مادر به‌جای سرزنش و متهم کردن او به بی‌دقتی، فقط بگوید: «آفرین که سریع داری جمعش می‌کنی، حواست به دستت باشه.»و دیگر آن ماجرا را تکرار نکند.
یکی از اصول دیگر مشارکت دادن و مسئولیت‌دهی است.احساس ارزشمندی از طریق ایفای نقش مؤثر در خانواده ایجاد می‌شود.
واگذاری مسئولیت، در واقع اعطای کرامت عملی است.مسئولیت‌ها باید جدی و واقعی باشند.
مسئولیت دادن به نوجوان در تصمیم‌گیری‌های کلان مثل انتخاب رشته، تعیین بودجه خرید خانه، یا برنامه‌ریزی سفر به او این پیام را می‌دهد که تو آنقدر باارزشی که نظر تو برای آینده ما مهم است.می توان در هنگام خرید یک وسیله گران‌قیمت مانند خودرو یا لپ‌تاپ، نظر و تحقیقات نوجوان در مورد مدل‌ها و قیمت‌ها را جویا شوید و در حضور فروشنده، از دانش او تمجید کنید.
حتی اگر تصمیم نهایی بر اساس بودجه تغییر کند، نقش او در تصمیم‌سازی حفظ شده است.
می توان به جای موعظه‌های یک‌طرفه، فضایی برای گفتگوی دوطرفه و پرسشگری انتقادی فراهم کنید.
این روش، کرامت عقلانی فرزند را به رسمیت می‌شناسد.والدین باید مهارت گوش دادن فعال را بیاموزند.
هدف از گفتگو نباید صرفاً اثبات حقانیت والدین باشد، بلکه درک دیدگاه فرزند است.
اگر فرزند ایده‌ای مخالف شما دارد، به‌جای سرکوب، سؤال کنید: چرا اینطور فکر می‌کنی؟
دلایل تو چیست؟وقتی نوجوان می‌گوید حجاب در دیدگاه من مثل دیدگاه شما نیست، به‌جای جبهه‌گیری و محکوم کردن، از او بپرسید: «میشه برام توضیح بدی چطور به این نتیجه رسیدی؟» و سپس بر اساس اصل کرامت و عزت نفس زن در اسلام گفتگو کنید تا درک او عمیق‌تر شود.
اما مواردی هم وجود دارد که با پرهیز آنان می توان کرامت کودک و نوجوان را حفظ کرد.تحقیر در جمع، آسیب‌زننده‌ترین ضربه به کرامت نوجوان است و می‌تواند منجر به پرخاشگری، انزوا و دروغگویی شود.حتی مقایسه او با همسالان یا خواهر و برادر که متأسفانه در فرهنگ عامه رایج است مصداق تحقیر است.
اگر لازم است انتقادی وارد شود، حتماً با رعایت سه‌گانه کرامت انجام شود:
۱.
در خلوت
۲.
با زبان نرم و مودبانه
۳.
متمرکز بر عمل و نه ذات فرد.
وقتی دانش‌آموز نوجوان نمره بدی می‌آورد، پدر به‌جای گفتن تو تنبلی، مثل فلانی نیستی، بگوید: من می‌دونم تو تلاش کردی.
بیا با هم بررسی کنیم این نمره از کجا اومده و چطور می‌تونیم برای درس بعدی بهتر برنامه‌ریزی کنیم.
دیگر آنکه برای کرامت‌بخشی، باید احساسات فرزند را بپذیریم و آن‌ها را مسخره یا بی‌اهمیت جلوه ندهیم، حتی اگر برای ما غیرمنطقی باشد.نوجوان در دوره‌ای پرفراز و نشیب قرار دارد.
احساسات او اعم از خشم، غم ناشی از شکست عشقی یا ناامیدی از یک بازی ویدیویی برای او واقعی است.
پذیرش این احساسات به او می‌آموزد که تو حق داری احساس کنی.وقتی نوجوان از دست دوستش عصبانی است، مادر به‌جای بزرگش نکن، این که ناراحتی نداره، بگوید: می‌فهمم چقدر عصبانی هستی.
واقعاً حق داری ناراحت باشی.
چه کاری می‌تونیم انجام بدیم تا حالت بهتر بشه؟
کرامت‌بخشی به کودکان و نوجوانان در فرهنگ ایرانی-اسلامی، یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است.
با رعایت اصول تکریم و محبت و به‌کارگیری شیوه‌های هوشمندانه مانند تغافل، گفتگوی مشارکتی و مسئولیت‌دهی هدفمند، والدین می‌توانند چالش‌های شکاف نسلی را مدیریت کرده و نسلی از جوانان دارای عزت نفس، مسئولیت‌پذیر و متعهد به ارزش‌های اصیل را پرورش دهند.
مهم‌ترین رمز موفقیت، تبدیل خانواده از محلی برای اعمال قدرت به فضایی برای تعامل محترمانه و امنیت عاطفی است.