تأثیر ادراک جملۀ «عالَم محضر خداست» بر رفتارهای انسانی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، تحقیقات نشان داده‌اند که فقط یادآوری مفاهیم مربوط به خدا می‌تواند باعث شود افراد سخاوتمندتر و نوع‌دوست‌تر شوند، حتی زمانی که هیچ‌ کس رفتارشان را نمی‌بیند و هیچ پاداشی در کار نیست؛ مثلاً در یک آزمایش وقتی شرکت‌کنندگان کلمات یا مفاهیمی مثل «خدا» یا «پیامبر» را به‌طور ناخودآگاه دیدند یا شنیدند، در یک بازی اقتصادی پول بیشتری به افراد غریبه اختصاص دادند.
2 توضیح احتمالی برای این پدیده
پژوهشگران دو فرضیه اصلی برای توضیح این موضوع ارائه کرده‌اند:
1.
اثر خودبه‌خودی یا «ایدئوموتور».
وقتی ذهن ما با مفاهیمی مانند «خدا» و «پیامبر» فعال می‌شود، به‌طور ناخودآگاه رفتارهایی را نشان می‌دهیم که با این مفاهیم هماهنگ است.
مثلاً چون خدا و پیامبران با بخشش و سخاوت گره خورده‌اند، ذهن ما به‌صورت خودکار ما را به سمت کمک کردن و بخشیدن سوق می‌دهد؛ درست مثل وقتی که فکر کردن به «بی‌ادبی» باعث می‌شود افراد راحت‌تر وسط حرف دیگران بپرند!
2.
ادراک حضور ناظر
وقتی به خدا فکر می‌کنیم، احساس می‌کنیم کسی ما را می‌بیند؛ حتی اگر در واقعیت تنها باشیم.
این حس باعث می‌شود کمتر خودخواه باشیم و رفتارهای بهتری نشان دهیم، چون نمی‌خواهیم در نگاه «ناظر ماورایی» بد به نظر برسیم.
جالب است بدانید که در یک آزمایش، فقط نمایش تصویر سادهٔ یک جفت چشم روی دیوار کافی بود تا افراد پول بیشتری در یک صندوق صداقت بریزند!
حالا تصور کنید فعال شدن باور به یک ناظر الهی و همیشگی چه تأثیر قدرتمندی می‌تواند داشته باشد.
نتیجه این یافته‌ها نشان می‌دهند که حتی بدون آگاهی خودمان، مفاهیم دینی می‌توانند احساس دیده‌شدن را در ما فعال کنند، حس ناشناس بودن را از بین ببرند، و در نهایت، رفتارهای خودخواهانه را کاهش دهند.
به بیان ساده، یادآوری خدا ما را مهربان‌تر می‌کند؛ حتی اگر هیچ‌کس اطراف ما نباشد.
منبع مقالۀ یادشده این است (احتمالا بخش اول عنون مقاله هم برای پژوهشگران جالب توجه باشد: خدا شما را می بیند)
Shariff, A.
F., & Norenzayan, A.
(2007).
God is watching you: Priming God concepts increases prosocial behavior in an anonymous economic game.
Psychological Science, 18(9), 803–809.
https://doi.org/10.1111/j.1467-9280.2007.01983.x
پژوهش یادشده در کتاب معروف روانشناسی اجتماعی الیوت آرونسون و همکاران (فصل نخست) مورد ارجاع قرار گرفته است.
2 نکته:
نخست: در آموزه های دینی، بحث مهمی تحت عنوان «حیا» داریم.
برخی پژوهشگران، یکی از عناصر اصلی و متمایزکنندۀ مفهوم حیا را «ادراک حضور ناظر محترم» دانسته اند (نک: پسندیده، پژوهشی در فرهنگ حیا).
اینطور به نظر می رسد که مداخلاتی که بتوانند این ادراک را فعال سازی یا تقویت کنند، به بهبود عملکردهای رفتاری و روانشناختی سالم کمک می کنند.
دوم: در آموزه های دینی، مفهوم مهم «ذکر» را داریم که نقطه مقابل «غفلت» است.
به نظر می رسد مداخلاتی هم که بتوانند ذکر دائم همراه با توجه را فعال سازی کنند، با ساز و کارهای متنوعی بر بهبود عملکرد روانشناختی و رفتاری افراد کمک کنند.
یادداشت از محسن عزیزی ابرقوئی؛ روانشناس و عضو هیئت علمی دانشگاه قم
انتهای پیام/