نخستین پرده تا امروز؛ روایت۳۷سال جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان
اصفهان-جشنواره‌ای که در سال ۱۳۶۱ آغاز شد، امروز در اصفهان به مهم‌ترین میعادگاه سینمای کودک ایران بدل شده و سی‌وهفتمین دوره‌اش را برگزار می‌کند.
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-کوروش دیباج: چهار دهه از نخستین روزهایی که اندیشه برگزاری جشنواره‌ای ویژه برای کودکان و نوجوانان در سینمای ایران شکل گرفت می‌گذرد.
روزهایی که در اوایل دهه شصت، با تمام دشواری‌های جنگ و کمبودها، نگاه سیاست‌گذاران فرهنگی بر این قرار گرفت که سینما تنها برای سرگرمی نیست؛ بلکه می‌تواند بستری باشد برای انتقال فرهنگ، پرورش نسلی تازه و حتی زبانی جهانی برای گفت‌وگو با دنیا.
از همان نقطه بود که «جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان» متولد شد؛ جشنواره‌ای که حالا در سال ۱۴۰۴، سی‌وهفتمین دوره خود را تجربه می‌کند و به تعبیر حامد جعفری، دبیر این دوره، «تنها میعادگاه جدی فیلمسازان کودک و نوجوان» است.
آغاز راه؛ از دهه شصت تا تثبیت در اصفهان
نخستین دوره جشنواره در سال ۱۳۶۱ و در تهران برگزار شد.
در شرایطی که سینمای ایران پس از انقلاب به‌دنبال هویت تازه بود و تولید آثار کودک به شدت کاهش یافته بود، برگزاری چنین رویدادی نفس تازه‌ای به این حوزه بخشید.
در سال‌های بعد، جشنواره در شهرهای مختلفی همچون همدان، کرمان و دوباره تهران برگزار شد، اما هیچ‌یک نتوانستند جایگاهی ماندگار برای این جشنواره فراهم کنند.
این اصفهان بود که سرانجام از دهه هفتاد به خانه اصلی جشنواره بدل شد؛ شهری با تاریخ و فرهنگی غنی که به باور بسیاری از سینماگران، بهترین بستر برای میزبانی چنین رویدادی بود.
هرچند، مسیر همیشه هموار نبود.
گاهی جشنواره تعطیل شد، گاهی با تغییر سیاست‌ها از شهری به شهر دیگر کوچ کرد، و گاهی هم به دلیل کمبود آثار باکیفیت، مورد انتقاد قرار گرفت.
اما در تمام این سال‌ها یک حقیقت ثابت ماند: نبود جشنواره نه تنها کیفیت آثار را بهبود نبخشید، بلکه انگیزه فیلمسازان کودک را نیز کاهش داد.
همین استدلالی است که جعفری امروز بر آن تأکید می‌کند: عطیلی جشنواره منجر به رشد سینمای کودک نمی‌شود.
برعکس، همین میعادگاه است که می‌تواند مسیر فیلمسازان را روشن نگه دارد.
چرایی اهمیت یک جشنواره کودک
در جهانی که بخش بزرگی از صنعت سینما بر دوش انیمیشن‌ها و فیلم‌های خانوادگی است، جایگاه سینمای کودک در ایران همیشه لغزنده بوده است.
فیلمسازان بزرگسال کمتر به سراغ این حوزه می‌آیند، سرمایه‌گذاران محتاطانه عمل می‌کنند و سالن‌های سینما اغلب مخاطبان خردسال را جدی نمی‌گیرند.
جشنواره کودک، در این میان، تنها صحنه‌ای است که می‌تواند به تولیدکنندگان و مخاطبان نشان دهد این ژانر نه تنها ارزشمند، که حیاتی است.
جعفری در نشست خبری اخیرش همین دغدغه را با صراحت بیان کرد: اگر جشنواره را برگزار نکنیم، فعالان این حوزه دلسرد می‌شوند.
بسیاری از کارگردانانی که روزگاری فیلم کودک می‌ساختند، به خاطر بی‌توجهی‌ها به سمت سینمای بزرگسال رفتند.
به گفته او، امروز حدود یک سوم جمعیت کشور را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند و اگر مصرف فرهنگی این گروه جدی گرفته نشود، به سمت آثار خارجی خواهند رفت و سینمای ایران، این فرصت بزرگ را از دست خواهد داد.
سی‌وهفتمین دوره؛ گستره‌ای فراتر از اصفهان
جشنواره امسال از ۱۲ تا ۱۶ مهرماه در اصفهان برگزار می‌شود، اما این بار اصفهان تنها میزبان نیست.
در اقدامی تازه، فیلم‌های جشنواره همزمان در ۱۸ استان دیگر نیز به نمایش درمی‌آیند.
سینماهای فرهنگ، موزه سینما، مگامال و سروش در تهران نیز بخشی از میزبانان هستند.
حتی با کمک «سینما سیار»، امکان نمایش آثار در مناطق کم‌برخوردار استان اصفهان فراهم شده است تا کودکان بیشتری بتوانند با این رویداد همراه شوند.
این گستردگی جغرافیایی، یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های دوره سی‌وهفتم با دوره‌های پیشین است.
جعفری در همین باره تأکید می‌کند که اگرچه زیرساخت‌های لازم در همه استان‌ها وجود ندارد، اما ما تلاش می‌کنیم فرصت برابری برای دیدن فیلم‌ها در اختیار کودکان سراسر کشور قرار بگیرد.
آثار حاضر؛ از انیمیشن تا سینمای بین‌الملل
امسال ۳۹۳ اثر متقاضی حضور در جشنواره بودند.
از این میان، ۸ فیلم بلند داستانی، ۱۹ فیلم کوتاه و ۱۱ انیمیشن به بخش مسابقه راه یافته‌اند.
در بخش بین‌الملل هم ۱۸۳ اثر بازبینی شد و سرانجام ۱۸ فیلم پذیرفته شد؛ فیلم‌هایی از قاره‌های مختلف، از اروپا و آمریکا گرفته تا شرق آسیا.
به گفته دبیر جشنواره، این تنوع جغرافیایی نشان‌دهنده جدی گرفته شدن جشنواره در سطح جهانی است.
با این حال، کمیت آثار داخلی چندان امیدوارکننده نیست.
تنها ۲۵ فیلم بلند به دبیرخانه رسیده که از میان آن‌ها ۸ فیلم انتخاب شده است.
جعفری این موضوع را نشانه‌ای از ضعف تولید در حوزه کودک می‌داند: این نشان می‌دهد کیفیت و کمیت تولیدات چندان مطلوب نیست.
اما اگر همین رویداد را هم برگزار نکنیم، شرایط بدتر خواهد شد.
نکوداشت‌ها و برنامه‌های جنبی
جشنواره امسال تنها نمایش فیلم نیست.
سه برنامه بزرگداشت در نظر گرفته شده است: تجلیل از زهره شکوفنده، پیشکسوت دوبله ایران؛ بزرگداشت داریوش فرضیایی (عمو پورنگ) به پاس سال‌ها همراهی با کودکان؛ و نکوداشت مهدی مسعودشاهی، مدیر فرهنگی.
چنین برنامه‌هایی، به گفته مسئولان جشنواره، برای پاسداشت میراث معنوی سینمای کودک و معرفی الگوهای ماندگار به نسل جدید ضروری است.
حامد جعفری، دبیر سی‌وهفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان
از المپیاد فیلمسازی تا غزه
یکی از بخش‌های پرطرفدار جشنواره در سال‌های اخیر، «المپیاد فیلمسازی نوجوانان» بوده است.
اما در دوره سی‌وهفتم، این رویداد برگزار نمی‌شود.
جعفری در توضیح می‌گوید: المپیاد قطعاً برگزار خواهد شد، اما کیفیت آن برای ما مهم است.
برای پرهیز از شتاب‌زدگی، ترجیح دادیم زمان دیگری آن را برگزار کنیم.
در عین حال، جشنواره نسبت به مسائل روز هم بی‌تفاوت نمانده است.
امسال، بخشی از آثار به موضوع جنگ ۱۲ روزه غزه پرداخته‌اند.
جعفری در نشست خبری یادآور شد: در فرآیند بازبینی با فیلم‌های قابل توجهی درباره وضعیت غزه روبه‌رو شدیم که تعدادی از آن‌ها به جشنواره راه یافتند.
ما در زمان رونمایی پوستر هم ادای احترام ویژه‌ای به کودکان شهید داشتیم.
چالش‌های جدی؛ از اکران تا سرمایه‌گذاری
یکی از معضلات همیشگی جشنواره این بوده است که فیلم‌های برگزیده پس از پایان جشنواره اکران مناسبی ندارند.
این همان نقطه‌ای است که جعفری با صراحت درباره آن هشدار می‌دهد: وقتی فیلم خوب به دست مخاطب نرسد، قدرت اثرگذاری آن هم مغفول خواهد ماند.» او تأکید می‌کند بنیاد سینمایی فارابی در تلاش است سازوکاری برای این موضوع بیابد، چرا که بدون اکران عمومی، همه زحمات جشنواره بی‌ثمر خواهد بود.
از سوی دیگر، مسأله سرمایه‌گذاری در سینمای کودک همچنان یک معضل است.
فیلمسازان متخصص این حوزه اغلب با کمبود بودجه مواجه می‌شوند و سرمایه‌گذاران خصوصی کمتر حاضر به ورود هستند.
دبیر جشنواره راهکار را در «ایجاد الگوهای موفق» می‌داند: ما باید مزایایی برای سرمایه‌گذاران در نظر بگیریم و جریان‌سازی کنیم تا بخش خصوصی وارد کار شود.
کودک و نوجوان؛ یک جشنواره یا دو؟
یکی از بحث‌های قدیمی پیرامون جشنواره، ضرورت جداسازی بخش کودک از نوجوان است.
جعفری نیز در این باره صریح است: ین دو حوزه تعاریف متفاوتی دارند.
اگر بخواهیم حق نوجوان را به درستی ادا کنیم، باید تخصصی عمل کنیم.
اما آنچه من تحویل گرفتم جشنواره‌ای واحد است.
به باور او، در گذشته شاید این ترکیب توجیه داشته، اما امروز نیازمند بازنگری است؛ هرچند محدودیت منابع مالی چنین امکانی را بعید کرده است.
نگاه به آینده؛ دبیرخانه دائمی
یکی از برنامه‌های بنیاد فارابی، ایجاد یک دبیرخانه دائمی برای جشنواره است.
جعفری تأکید می‌کند که این جشنواره نباید تنها در چند روز سال خلاصه شود.
او خبر داده است که ۱۱۲ طرح در حوزه کودک به فارابی ارائه شده و این نهاد قصد دارد به‌صورت فعالانه فیلمسازان باکیفیت را شناسایی و حمایت کند.
چنین رویکردی، اگر عملی شود، می‌تواند به تدریج شکاف میان تولید و نیاز مخاطب را پر کند.
روایت یک جشنواره؛ میان امید و بیم
جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان در چهار دهه گذشته، با تمام فراز و فرودهایش، به نمادی از مقاومت فرهنگی بدل شده است.
از روزهای نخست که در دل جنگ تحمیلی شکل گرفت تا امروز که در سایه بحران اقتصادی و کاهش تولیدات نفس می‌کشد، این جشنواره هنوز هم امیدی برای سینمای کودک باقی مانده است.
جعفری در پایان نشست خود جمله‌ای گفت که به‌خوبی روح این جشنواره را توصیف می‌کند: اگر جشنواره برگزار نشود، بضاعت سینمای ایران پیمایش نمی‌شود و پاسداشت کسانی که زحمت کشیده‌اند فراموش می‌شود.
شاید همین جمله کافی باشد برای درک چرایی اهمیت برگزاری جشنواره سی‌وهفتم، حتی در روزگاری که بسیاری آن را کم‌اثر یا نمادین می‌دانند.
امروز، کودکان و نوجوانانی که در سالن‌های اصفهان یا شهرهای دیگر پای پرده نقره‌ای می‌نشینند، تنها تماشاگر نیستند؛ آن‌ها آینده‌سازان فرهنگی ایران‌اند.
جشنواره‌ای که برای آن‌ها فیلم به نمایش می‌گذارد، در واقع برای آینده سینمای ایران بذر می‌پاشد.
و این آینده، هرچند پرچالش، هنوز روشن است.