تفسیرهای آهنگین قرآن در «اعجاز نظم فارسی»

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «اعجاز نظم فارسی، گونه‌شناسی تفسیرهای منظوم قرآن» به قلم محمد محمدی، پژوهشی نوآورانه در حوزه ادبیات دینی و عرفانی فارسی است که برای نخستین بار به بررسی تفسیرهای منظوم قرآن کریم به زبان فارسی پرداخته است.
این اثر با تمرکز بر دوره‌های صفوی تا قاجار و با تحلیل سیزده تفسیر منظوم، تلاش دارد تا جنبه‌های کمترشناخته‌شده‌ای از این نوع ادبیات را آشکار سازد.
به گفته محمدی، قرن دهم هجری، بستر شکل‌گیری یک جریان ادبی در گستره جغرافیایی ایران و شبه‌قاره هند است.
این جریان ادبی که معطوف به تفسیرنویسی قرآن به نظم عروضی فارسی است، تقریباً همزمان با برپایی حکومت صفویان شکل می‌گیرد و رفته‌رفته با انقراض صفویان و روی کار آمدن قاجاریان، به مرحله اوج رواج خود می‌رسد.
مسئله اصلی وی در این پژوهش، پیوند گفتمان صوفیانه با نظم عروضی فارسی است.
البته در ساحت تفسیر قرآن این پیوند، طبقه‌ای از آثار مکتوب را با الگوها و ویژگی‌های همسان به وجود آورده و موجب پیدایش یک گونه ادبی شده است.
سنتی که از نثر گذر کرده و برای تثبیت و گسترش خودش به نظم روی آورده است.
او در این پژوهش از نظریه داده‌بنیاد استفاده کرده، که تابع یک روش تفسیری اکتشافی است و به پژوهشگر، این امکان را می‌دهد تا نظریه خودش را بر اساس داده‌های واقعی تحقیق، ساماندهی کند.
کتاب چهار فصل دارد، فصل نخست شامل مقدمه و کلیات است.
در فصل دوم شکل‌گیری تفاسیر منظوم از چشم‌انداز تاریخی فرهنگی بررسی و به خاستگاه تفاسیر منظوم قلمرو جغرافیایی و به روش‌های تفسیری ناظمان پرداخته شده است.
همچنین پنج تفسیر منظوم نویافته در این بخش معرفی شده است.
فصل سوم به ممیزه‌های صوری، عبارات و مصطلحات و فصل چهارم ممیزه‌های فکری را در بر گرفته و بالاخره کتاب با بخش فرجامه به پایان می‌رسد.
مهم‌ترین نتایج این پژوهش یکی آن است که تفسیر منظوم یک ژانر یا گونه دورگه است.
از آنجا که این گونه(تفسیر منظوم)، در ظاهر، به خانواده ادب منظوم فارسی(شعر) تعلق دارد، و به لحاظ درون‌مایه متعلق به خانواده تفسیر است.
این یک گونه دورگه قوی است که البته ژن ادب منظوم در آن بسیار برجسته‌تر است.
نظم به‌مثابه نَمَط عالیِ سخن، زمینه را برای بازآفرینی اندیشه‌های صوفیانه در ساحت تفسیر قرآن فراهم آورده است.
صوفیان صاحب‌قریحه که همیشه به بدعت و بی‌دینی متهم بودند، در این موقعیت به پشتوانه تفسیر قرآن از امکانات نظم برای بیان آرای خود بهره بردند.
مطلب بعدی اعجازآفرینی نظم و ادعای اعجاز در ساحت تفسیر قرآن با نظم فارسی.
مفسر ناظم در شکل گیری نظم تفسیرریال دعوی اعجاز کرده و برای پدید آوردنش حتی تحدی جسته است، اما این دعوی در مقابل قرآن صف نکشیده، بلکه مؤید آن است و این مدعا امری بدیع در سنت تفسیری صوفیانه به شمار می‌رود.
محمدی ابراز امیدواری کرده این تحقیق موجب گشایش افق‌های تازه‌ای در حوزه ادبیات فارسی، قرآن‌پژوهی و عرفان اسلامی شود.
کتاب «اعجاز نظم فارسی، گونه‌شناسی تفسیرهای منظوم قرآن» نوشته محمد محمدی، در ۱۹۲ صفحه و با قیمت ۶۰۰ هزار تومان از سوی نشر علمی منتشر و عرضه شده است.