مردی که عمر خود را وقف علم کرد؛ روایتی از معمار دانشنامه جهان اسلام
حجت الاسلام حسن طارمی راد، دانشنامه نگار و پژوهشگر حوزه های مختلفی چون معارف اسلامی، مدیریت و فلسفه بود که عمر خود را وقف گشودن راهی نو در پژوهش اسلامی کرد.

به گزارش خبرنگار مهر، آیین نکوداشت مقام علمی و اخلاقی حجت الاسلام حسن طارمی راد، دانشنامه نگار و پژوهشگر با پیام آیت الله جعفر سبحانی، مرجع تلقید و با حضور جمعی از چهرههای علمی و فرهنگی برگزار شد.
در این مراسم که به همت بنیاد دایره المعارف اسلامی در تالار قلم سازمان اسناد و کتابخانه ملی برپا شد، غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان ادب فارسی و برخی چهرههای فرهنگی و سفرای کشورهای عربستان سعودی و تاجیکستان و رایزن فرهنگی کشور ترکیه نیز حضور پیدا کردند و جمعی از کارشناسان و پژوهشگران بنیاد دایره المعارف اسلامی، کتابخانه ملی و دانشجویان زبان و ادب فارسی گردهم آمدند.
عموم جامعه با خدمات حجت الاسلام طارمی آشنا نیست
غلامرضا امیرخانی، ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی به عنوان میزبان مراسم و اولین سخنران گفت: در مجموعه فرهنگی اراضی عباس آباد مفتخر به همسایگی با فرهنگستانها و مجموعه بنیاد دایره المعارف اسلامی هستیم که در این روزها به مدیریت جناب حداد عادل، روزگار خوبی را سپری میکنیم.
وی با بیان خاطراتی از حجت الاسلام طارمی و سابقه آشنایی خود با این چهره علمی پرداخت و گفت: هر زمان خدمت جناب طارمی میرسید، همواره نکته تازهای بیان میشود ضمن اینکه ایشان فردی متواضع هستند.
ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی سپس گفت: از سال ۷۴ با ایشان آشنا شدم و آن هنگامی مجموعهای را در حوزه معرفی فرهنگ اسلامی بنیان نهادند و بعدها کار را ادامه دادند و یک مجموعه درخصوص فرهنگ اسلامی کار کردند که جلد اول آن به علامه مجلسی اختصاص داشت.
علیرغم طرفداران و منتقدانی که علامه مجلسی دارند، آقای طارمی خیلی مسائل را به شکل منصفانه در آن اثر گفته بود.
امیرخانی تاکید کرد: اوایل سال ۸۸ مراسمی درباره آرشیوها برگزار شد و از روسای آرشیوهای منطقهای دعوت شده بود.
به یاد دارم فردی شیعه از هند به نام "محمد باقر" آمده بود که رئیس آرشیو ملی هند بود و برایم جالب بود از ایران فقط جناب طارمی را میشناخت و سراغ ایشان را میگرفت.
وی افزود: در جای دیگری هم متوجه شدم حتی آیت الله شبیری زنجانی از مراجع تقلید نیز به آقای طارمی ارادت دارند.
وی در پایان گفت: آقای طارمی از فضای تبلیغ بهدور هستند درحالی که دور بودن از این فضا هم بهطور کامل هم خوب نیست؛ در حال حاضر عموم جامعه بهخوبی ایشان و خدماتشان را نمیشناسند.
نقش استاد طارمی در تدوین ۳۱ جلد دایرهالمعارف جهان اسلام
حسن سید عرب، مدیر کتابخانه و مرکز اطلاع رسانی بنیاد دایره المعارف اسلامی و دبیر علمی مراسم بزرگداشت گفت: حجتالاسلام طارمیراد، جایگاه ویژهای در عرصه علمی دارند و خدمات ایشان در حوزه دایرهالمعارف اسلامی بینظیر است.
وی افزود: بنیاد دایرهالمعارف اسلامی در سال ۱۳۶۲ به دستور مقام معظم رهبری تأسیس شد و تاکنون ۳۲ جلد دایرهالمعارف تدوین شده است که ۳۱ جلد آن زیر نظر مستقیم ایشان تهیه و تنظیم شده است.
امیدواریم تا سال ۱۴۱۰ تدوین این مجموعه عظیم به پایان برسد.
وی افزود: در بخش اجرایی و علمی ستاد بزرگداشت، همکارانی پرتلاش حضور داشتند که از جمع ایشان و سایر دستاندرکاران این مراسم قدردانی میکنم.
دبیر علمی رویداد گفت: برنامهریزی کردهایم تا سال آینده در همین ایام، جشننامهای برای استاد طارمی منتشر کنیم و از هماکنون منتظر دریافت مقالات علمی مرتبط هستیم.
از فلسفه تا مدیریت؛ روایت حداد عادل از ۵۰ سال آشنایی با طارمی
غلامعلی حداد عادل، عضو هیئت امنای بنیاد دایره المعارف اسلامی و رئیس فرهنگستان زبان فارسی از دیگر سخنرانان مراسم نکوداشت بود.
حدادعادل در آغاز سخن گفت: ضمن تقدیر و تشکر از حاضران در مراسم نکوداشت حجتالاسلام طارمی و همچنین سفیر محترم کشور عربستان سعودی، از کتابخانه ملی نیز بهخاطر میزبانی این رویداد علمی قدردانی میکنم.
وی افزود: برپایی چنین مجلسی در هفتادسالگی جناب طارمی کاری بایسته و شایسته بود و حتی لازم بود زودتر از اینها برگزار شود.
حداد عادل گفت: آشنایی من با خانواده طارمی به حدود سال ۱۳۴۲ بازمیگردد، زمانی که سال اول دانشگاه بودم.
در آن دوران با دوستان مذهبی در بازار ارتباط داشتم و با برادر بزرگتر ایشان، که طلبهای فاضل بودند، محشور شدم و بعدها با سایر برادران نیز آشنا شدم.
وی افزود: در سال ۱۳۶۱ که معاون وزیر آموزش و پرورش شدم، چاپخانه افست در اختیار ما قرار گرفت تا کتابهای درسی را چاپ کنیم.
در آن زمان، یکی از برادران جناب طارمی را بهعنوان مدیرعامل آن چاپخانه منصوب کردیم.
رئیس فرهنگستان زبان فارسی گفت: در سال ۱۳۵۴، درسی غیررسمی در مباحث فلسفی برای دانشآموزان دبیرستان علوی برگزار میکردم که آقای طارمی نیز در آن کلاسها شرکت میکردند.
آن کلاسها زمینهای برای آشنایی با روشنفکری بود و ایشان بعدها برای ادامه تحصیل به قم رفتند.
پس از پایان تحصیلات، به ایشان پیشنهاد دادم به بنیاد دایرةالمعارف اسلامی بپیوندند.
در سال ۱۳۷۴ که به ریاست بنیاد منصوب شدم، بهترین فرد برای معاونت بنیاد را جناب طارمی یافتم.
وی افزود: مهمترین خصوصیت آقای طارمی ایمان دینی ایشان است.
فردی متقی، پاکدست، پاکچشم و پاکدل هستند و اهل حفظ محرماتاند.
اخلاق ایشان نیز مثالزدنی است؛ مودب، خوشبرخورد، سلیمالنفس، مهربان، دلسوز و متواضعاند.
از خودنمایی و تجملگرایی پرهیز دارند و اهل ریاستمآبی نیستند.
حداد عادل گفت: ایشان روحیه جذب بیش از دفع دارند، اهل تسامح در غیر اصول و مبانیاند و چهرهای دلپذیر در میان همکاران خود عرضه کردهاند.
وی افزود: از نظر علمی، تحصیلات مقدماتی درجهاولی داشتهاند و شاگرد اول دبیرستان علوی بودند.
در آنجا ادبیات، عربی و انگلیسی آموختند و سپس به دانشکده فنی دانشگاه تهران رفتند.
چند سالی نیز در قم کسب فیض کردند.
این ترکیب معارف و حکمت باعث شده معلومات وسیعی داشته باشند و برای مدیریت بنیاد دایرةالمعارف اسلامی فردی مناسب باشند.
عضو هیئت امنای بنیاد دایره المعارف اسلامی گفت: فهرست دهها مقاله علمی و کتابهای تألیفی ایشان گواهی بر توانایی علمی ایشان است.
آقای طارمی دشمن کارهای سطحیاند.
وی افزود: از منظر مدیریتی، ایشان مدیری موفق و جدی هستند.
در کار مدیریت، جدیت دارند و تفکری منطقی و ریاضیوار را با بینش معنوی درآمیختهاند.
این ترکیب را در جای دیگری حتی در مجموعههایی که خودم حضور دارم—ندیدهام و نتوانستهام ایجاد کنم.
حداد عادل گفت: ایشان جدولی برای فعالیت پژوهشگران طراحی کردهاند که در آن، فعالیتها و پرداختها مشخص شده است.
جناب طارمی چهرهای هستند که هم متحرکاند و هم محرک.
وی افزود: ابتکار، نوآوری، احساس مسئولیت، وجدان کاری بالا و ادای حق مطلب از دیگر ویژگیهای ایشان است.
ایشان برای همگان احساس پدری و برادری دارند.
رئیس فرهنگستان زبان فارسی گفت: ایشان به رأی همکاران احترام میگذارند، تصلب رأی ندارند و در مدیریت واقعبیناند.
اگر همکاری محضوری داشته باشد، با او راه میآیند.
وی افزود: قدرت کار با دیگران را دارند و صاحب این هنرند.
به کلیات و جزئیات توأمان توجه دارند و در ۹۵ درصد موارد با گفتوگو به اجماع میرسیم.
در ۵ درصد باقیمانده نیز با رعایت سلسلهمراتب، تصمیمگیری منطقی دارند.
این انعطاف منطقی، راز دوام همکاری ماست.
حداد عادل گفت: وجود آقای طارمی برای بنیاد و جامعه علمی کشور یک نعمت است.
اگر امروز بنیاد دایرةالمعارف اسلامی پس از ۴۲ سال همچنان پابرجاست، این به برکت روشنبینی مقام معظم رهبری در سال دوم ریاستجمهوریشان است که دستور تشکیل بنیاد را دادند، و همچنین به برکت همکاران دیروز و امروز ما، بهویژه حضور جناب طارمی.
طارمی راد یکی از پنج روحانی برجسته کشور است
سید ابوالحسن نواب، موسس و رئیس دانشگاه ادیان و مذاهب نیز از جمله سخنرانان این مراسم بود و با بیان اینکه در طول ۳۰ سال گذشته افتخار داشتم که خادم طلبهها باشم و بهجرأت میگویم آخوندشناس خوبی هستم، گفت: با جناب طارمی همدرس بودیم در کلاسهای آیتالله شبیری زنجانی و با قاطعیت میگویم ایشان یکی از پنج روحانی برجسته کشور هستند.
وی افزود: آرامش، اخلاق، ادب و تدین ایشان در بالاترین سطح ممکن قرار دارد و این ویژگیها در رفتار و منش ایشان کاملاً مشهود است.
نواب گفت: جناب طارمی در خانوادهای تربیت شدهاند که هماهنگی و همدلی میان پدر و مادر در نهایت خود بوده است.
پدر ایشان در التزام به مبانی انقلاب اسلامی نمونه بودند و مادرشان هیچگاه زیارت عاشورا را ترک نکردند.
وی افزود: پدر ایشان بهدلیل احساسات لطیف و رقیق، هیچگاه نمیتوانست روضه را به پایان برساند.
این فضای معنوی و تربیتی، نقش مهمی در شکلگیری شخصیت متعالی جناب طارمی داشته است.
سه دهه خدمت بیوقفه برای دانشنامه جهان اسلام و دانش را از نخبگان به عموم رساندن
محمود حقیقی، دوست و همکار حجتالاسلام طارمی راد دیگر سخنران این مراسم بود که به بیان خاطراتی از همکاری با او پرداخت و گفت: بیش از سه دهه است که در بنیاد دایرةالمعارف اسلامی بهعنوان دانشجوی تماموقت فعالیت میکنم؛ اینجا فرصتی برای خدمت و یادگیری فراهم شده است.
وی افزود: یکی از فرصتهای ارزشمند برای من، هماتاق شدن با آقای طارمی بود.
در سال ۱۳۶۷، بنیاد جزواتی ۱۶۰ صفحهای بهصورت سالانه منتشر میکرد و در همان زمان، ایشان را فردی فاضل و فرهیخته یافتم.
بعدها ایشان مسئولیتهای بالاتری در بنیاد برعهده گرفتند و در سال ۱۳۷۶ به معاونت علمی بنیاد منصوب شدند.
حقیقی گفت: آقای طارمی همواره تلاش کردهاند حس مسئولیت را در اعضای بنیاد برانگیزند.
در دوره مدیریت ایشان، انتشار دانشنامه با سرعت بیشتری پیش رفت و ضوابط و استانداردهایی برای تدوین آن مکتوب شد.
وی افزود: با تمهیدات صورتگرفته توسط ایشان، روند انتشار دانشنامه روانتر شد، گروههای مختلف فعال شدند، گروههای بزرگتر منشعب شدند و گروههای جدیدی نیز شکل گرفتند تا اداره امور بهتر انجام شود.
دوست و همکار چند ساله حجت الاسلام طارمی راد گفت: از نگاه ایشان، کارکرد دانشنامه تعمیم علوم است؛ دانشنامه باید بتواند دانش را از سطح نخبگان به سطح عمومی منتقل کند و آن را قابل فهم سازد.
وی ادامه داد: آقای طارمی بیش از سه دهه از عمر خود را وقف تدوین دانشنامه کردهاند.
کمتر مقالهای در بنیاد وجود دارد که پس از تدوین، ایشان حاشیههای عالمانهای بر آن ننوشته باشند.
ایشان در الهامبخشی به همکاران بسیار موفق عمل کردهاند.
حقیقی گفت: یکی از دلبستگیهای ایشان، رشد کتابخانه بنیاد است.
در جلسات شورای عالی کتابخانه حضور فعال دارند و بر تهیه مواد خام و پیشنهادهای گروههای مختلف برای انتخاب کتابها نظارت دقیق دارند.
وی افزود: در مواردی که پشتوانه کتابها برای تدوین دانشنامه کافی نباشد، به تدبیر ایشان، چارهای جز تحقیق و پژوهش باقی نمیماند.
ایشان بر استفاده از منابع اقدم و معتبر تأکید دارند.
وی سپس گفت: آقای طارمی دلبسته معارف شیعی هستند.
دانشنامه در موضوعات مرتبط با تشیع مدخلهای متعددی دارد و از آنجا که ایران مرکز گفتمان تشیع است، این موضوع اهمیت ویژهای دارد.
حقیقی افزود: ایشان تاکنون ۵۰ مقاله در دانشنامه جهان اسلام نگاشتهاند.
افزون بر این، در دانشگاه و حوزه تدریس دارند و در هدایت پایاننامههای کارشناسی ارشد و دکترا نقش مؤثری ایفا کردهاند.
در بنیاد نیز بیش از همه کار میکنند و جدّ و جهد فراوانی دارند.
طارمی فانی در اهل بیت و علامه مجلسی است
حجتالاسلام رضا مختاری، عضو هیئت امنای بنیاد دایرةالمعارف اسلامی و رئیس مؤسسه کتابشناسی شیعه، گفت: آقای طارمی راد اهل بخل علمی نیستند و روحیه بخشندگی دارند.
در کنار این ویژگی، محکمکاری و متقنکاری نیز از خصوصیات بارز ایشان است.
وی افزود: ایشان سایر فعالیتها را کنار گذاشتهاند و تمام تمرکز خود را بر تدوین دانشنامه معطوف کردهاند.
همچنین روحیه فداکاری دارند و مقالات دیگران را با دقت تصحیح و تکمیل میکنند، بیآنکه نامی از ایشان در آن مقالات ذکر شود.
حجت الاسلام مختاری گفت: آقای طارمی در محبت و ارادت به اهل بیت علیهمالسلام و بهویژه علامه مجلسی دارند و در عشق و ارادتشان مقام فانی دارند و این عشق و دلبستگی در منش علمی و رفتاری ایشان نیز کاملاً مشهود است.
از آموزش کلام تا راهاندازی کلاسهای زبان
لیلا هوشنگی، دانشیار دانشگاه الزهراء و از مدیران علمی پیشین بنیاد دایرةالمعارف اسلامی نیز در این مراسم با اشاره به تجربیات زیسته خودش و دیگر همکاران خانم در بنیاد به ایراد سخنرانی پرداخت و گفت: توفیق داشتم بهمدت ۳۰ سال در بنیاد دایرةالمعارف اسلامی خدمت کنم.
انتشار مجلدات و دانشنامهها همواره مایه مباهات و افتخار من بوده است.
در کلاسهای دانشگاهی، جای مباحثی که در این دانشنامهها آمده، بهراستی خالی است.
وی با بیان اینکه امروز ملاحظه میکنیم بیش از ۵۰ درصد حاضران در مراسم بزرگداشت، زنان هستند و با اشاره به جایگاه خانمها در بنیاد تصریح کرد: زنانی که در بنیاد به فعالیتهای علمی و پژوهشی میپردازند، نقش مؤثری در پیشبرد اهداف علمی داشتهاند.
هوشنگی گفت: حضورم به عنوان یک استاد جوانِ زن در شورای مدخل موضوعی مهم بود که با حمایت و تدبیر آقای طارمی راد محقق شد.
ایشان زمینهساز حضور مؤثر زنان در عرصههای علمی بنیاد بودند.
وی افزود: در پروندههای کلام که حوزه تخصصی من بود، آقای طارمی آموزشهای لازم را ارائه میدادند.
با اعتماد و اعتمادسازی ایشان، توانستم مسئولیتهای علمی را بپذیرم و در مسیر پژوهش گام بردارم.
دانشیار دانشگاه الزهراء گفت: آقای طارمی راد به جریانشناسی جهان اسلام احاطه دارند، جغرافیای تاریخی را بهخوبی میشناسند و در نسبشناسی علما نیز صاحبنظر هستند.
در سفرهای علمی که در خدمت ایشان بودم، این توانمندیها را از نزدیک مشاهده کردم.
وی تصریح کرد: ایشان نگاه نو و افق کلانی دارند و با همین رویکرد، انواع کلاسهای زبان و حتی کارگاه هوش مصنوعی را در بنیاد راهاندازی کردند تا ظرفیت علمی مجموعه ارتقا یابد.
هوشنگی با اشاره به اینکه نگاه مدیریتی ایشان سلسلهمراتبی است، گفت: در نگاه نخست ممکن است این نوع نگاه، طبقاتی بهنظر برسد، اما هرچه در کار جلوتر رفتم، دریافتم که این نگاه دقیق و هدفمند است.
ضمن آنکه برای نیروهای جوان وقت میگذارند و به رشد آنان توجه دارند.
طارمی از نگاه مدیر گروه جغرافیای دانشنامه اسلام
دکتر قنبرعلی رودگر، مدیر گروه جغرافیای دانشنامه اسلام نیز در این مراسم گفت: قریب به ۲۰ سال پیش که مشغول نگارش مقالهای درباره «حاشیه و حاشیهنویسی» بودم، به نکتهای مهم رسیدم؛ اقتضای حاشیهنویس این است که فردی صاحب فضل و دانش بالا باشد.
وی افزود: حاشیهنویس باید علاوه بر فهم دقیق متن، توانایی آموزش و تعلیم آن را نیز داشته باشد.
از سوی دیگر، قدرت نقادی متن نیز ضروری است.
چنین فردی باید چنددانشی و دارای شخصیت موسع باشد.
به همین دلیل، برخی از حاشیهها با وجود آنکه در حاشیه متن قرار دارند، جایگاه مرکزی و محوری یافتهاند.
رودگر با تشبیه شخصیت حجت الاسلام طارمی راد به حاشیه نویسان گفت: افتخار ۳۰ سال همکاری با آقای طارمی راد را دارم.
ایشان شخصیتی چندبعدی و چنددانشی هستند.
به آقای حداد نیز گفتهام که ایشان بسیار پرمطالعهاند و این ویژگی را میتوان از حواشی علمیای که بر مقالات مینویسند، بهوضوح دریافت.
وی ادامه داد: بیش از ۳۰ جلد دانشنامه از زیر نظر ایشان گذشته است و همه آنها را با دقت مطالعه کردهاند.
تصور نمیکنم کسی در ایران موفق به چنین کاری شده باشد.
ایشان رویکردی نقادانه دارند و نگاه تحلیلی و عمیقشان در تمامی مراحل تدوین دانشنامه مشهود است.
طارمی مبدأ تاریخ دانشنامه است
رقیه میر ابوالقاسمی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه تاریخ اسلام بنیاد دایرةالمعارف اسلامی نیز به عنوان دومین سخنران زن در این مراسم با بیان اینکه آقای طارمی راد شخصیتی جامعالاطراف هستند، هم از نظر علمی و هم از منظر مدیریتی، گفت: همانطور که آقای حداد عادل نیز بهخوبی توضیح دادند، ایشان نقش بیبدیلی در شکلگیری و ارتقای بنیاد داشتهاند.
وی افزود: ایشان بهنوعی مبدأ تاریخ در بنیاد و مجموعه دانشنامه محسوب میشوند؛ بهگونهای که فعالیتها در بنیاد به قبل و بعد از حضور ایشان تقسیم میشود.
با احترام به زحمات پیشینیان تا پیش از حضور آقای طارمی راد و قبول مسئولیت معاونت علمی، مؤسسه از پویایی و قدرت علمی لازم برخوردار نبود.
میر ابوالقاسمی گفت: یکی از نکات مهم در رویکرد مدیریتی ایشان، اعتماد به جوانانی است که وارد بنیاد میشوند.
آقای طارمی راد همواره به نسل جدید باور داشتهاند و این اعتماد را در عمل نشان دادهاند.
وی افزود: وسعت دید و پویایی در نگاه ایشان وجود دارد و این نگرش را به مجموعه منتقل کردهاند.
در صد درصد موارد، حاشیههایی که ایشان بر مقالات مینویسند، مورد تأیید همه همکاران قرار میگیرد و صحت علمی آنها اثبات شده است.
این پژوهشگر سپس گفت: ایشان با همکاران خود همچون اعضای خانواده برخورد میکنند.
هر توقعی که از مجموعه دارند، ابتدا خودشان پیشقدم میشوند و الگویی از مسئولیتپذیری و تعهد را به نمایش میگذارند.
طارمی در بیان مدیر گروه قرآن و حدیث بنیاد دایره المعارف اسلامی
در بخش دیگری از مراسم دکتر محسن معینی، عضو هیئت علمی و مدیر گروه قرآن و حدیث بنیاد دایره المعارف اسلامی نیز چند سطری در وصف حجت الاسلام طارمی راد به زبان و لحن متون تاریخی و باستانی قرائت کرد که در آن بر شریف بودن و دانش معاونت علمی بنیاد تاکید ویژهای شد و به شیخ مفید روزگار تشبیه شده بود.
این بخش مورد توجه و استقبال ویژه حاضران به ویژه همکاران حجت الاسلام طارمی راد در بنیاد دایره المعارف اسلامی قرار گرفت.
قرائت متنی ادبی دختر استاد طارمی راد
فاطمه طارمی راد، دختر حجت الاسلام طارمی راد نیز در بخشی از آیین نکوداشت پدرش به نمایندگی از خانواده در جایگاه حاضر شد و متنی احساسی در توصیف ویژگیهای شخصیتی و علمی پدرش قرائت کرد.
شایان ذکر است بعضی چهرههای علمی، سیاسی و موسسات فرهنگی نیز پیام تبریک و قدردانی از حجت الاسلام طارمی راد صادر کردند.
ضمن اینکه پیام انجمن ویراستاران نیز در این مراسم توسط نماینده آن قرائت شد.
در پایان مراسم هدایایی از سوی بنیاد و موسسات علمی و فرهنگی در سراسر کشور بهرسم یادبود و قدردانی از حجت الاسلام طارمی راد اهدا شد.
ضمن اینکه کتابی از فعالیتهای وی با عنوان «دانشنامه نگاری و پژوهش؛ تجربه زیسته» رونمایی و به حاضران اهدا شد.