جنگ پارادایم‌ها؛ روندهای کلی جهان به چه سمتی حرکت می‌کنند؟
پارادایم شیفت مفهومی است که اشاره به تغییرات در مفروضات چارچوبهای فکری و الگوهای حاکم بر یک جامعه دارد به طوری که پارادایم جدید جایگزین پارادایم قدیمی می شود.
خبرگزارش مهر، گروه بین‌الملل: پارادایم شیفت مفهومی است که اشاره به تغییرات در مفروضات چارچوب های فکری و الگوهای حاکم بر یک جامعه دارد به طوری که پارادایم جدید جایگزین پارادایم قدیمی می شود.
بحران ها محرک اصلی تغییر پارادایم هستند و دانشمندان ایده های جدید را به جریان اصلی تبدیل می کنند.
پارادایم های جدید معمولاً پس از شکست مدل قدیمی در حل بحران ها پذیرفته می شوند، مانند تغییر نظام سلطنتی ایران.
افراد یا گروه های حاشیه ای مثل دانشمندان مستقل به عنوان پیشگامان، محرک تغییراند مثل علما و فضلای حوزه علمیه اما با مقاومت صاحبان پارادایم قدیم مواجه می شوند.
فناوری و پیشرفت های فنی اغلب به عنوان کاتالیزور پارادایم شیفت عمل می کنند و مقاومت در برابر آنها بی فایده است مثل نقش دانش انرژی صلح آمیز هسته ای ایران در جایگزینی ایران به عنوان قدرت منطقه‌ای و جهانی.
زمان پذیرش پارادایم شیفت ممکن است دهه ها طول بکشد مانند مقاومت افراد غربگرا در برابر افول قدرت آمریکا و قدرت شدن ایران اما در موقع بحران شتاب می گیرد.
مردم زمانی این تغییر را می پذیرند که پارادایم های قدیمی در حل بحران ها ناتوان باشند یا مزایای مدل جدید به طور ملموس آشکار شود مانند تغییر استراتژی نظامی ایران در عملیات وعده صادق ۳.
پارادایم پیشین پاسخ های نظامی مقطعی با محوریت نمایش قدرت بود که شیفت به استراتژی ضربه پیوسته و تمدید ناامنی برای دشمن شد که حمایت از تغییر رویه سپاه به وسیله رسانه های مردمی و جهانی را در پی داشت، در نتیجه به خنثی سازی عملیات اطلاعاتی موساد و ایجاد بازدارندگی پایدار منجر شد.
در این مقاله ضمن تبیین پارادایم های جبهه مقاومت به قیاس آن با پارادایم های نظام جهانی پرداخته می شود و با بیان واقعیتهای موجود جهانی، تحقق پارادایم شیفت توسط جبهه مقاومت اثبات می گردد.
نظام جمهوری اسلامی ایران، با ایده اصلی برقراری حکومت جهانی توحیدی و با اتکاء به نظریه ولی فقیه، تغییرات مفهومی و معنایی مهمی را در ایران و جهان ایجاد کرده است.
ابتدا این تغییرات در ایران و بعد در جهان رخ داده است.
سه پارادایم شیفت کلان نظام جمهوری اسلامی ایران
۱.۱ گذار از سلطنت به جمهوری اسلامی: با برگزاری رفراندوم فروردین ۱۳۵۸ با تاکید بر جمهوری اسلامی
۱.۲ قرار گرفتن اصل ولایت فقیه در قانون اساسی: اصل بنیادین ولایت فقیه در رفراندوم آذر ۱۳۵۸ با رای ۹۹.۵ در قانون وارد شد.
همچنین در بازنگری قانون اساسی و حذف نخست وزیری و گسترش اختیارات رهبری و تاکید بر ولایت مطلقه فقیه در قانون سال ۱۳۶۸، ۹۷.۴ درصد مردم بازنگری قانون اساسی را تایید کردند.
۱.۳ تبدیل گفتمان مقاومت به هویت فراملی و جهانی سازی ادبیات مقاومت: تشکیل حزب الله لبنان در سال ۱۳۶۱ با الهام گیری از انقلاب ایران و حمایت مردمی شیعیان لبنان، حمایت مردمی از فلسطین و تبدیل شدن روز قدس به نماد همبستگی جهانی با حضور میلیونی ایران، حضور مردمی در مبارزات منطقه ای در حمایت از جبهه مقاومت با عنوان مدافعان حرم در جنگ سوریه.
پارادایم شیفت الگویی برای فهم تحولات انفجاری جوامع است این تغییرات انقلابی هستند و بازگشت به پارادایم قدیم پس از وقوع آن غیرممکن است.
۲.
تفاوت پارادایم نظام ولی فقیه جهانی (امت واحده) با پارادایم نظم غربی
۲.۱ مبانی فلسفی و جهان شناختی
جبهه مقاومت: مبتنی بر الهیات سیاسی شیعی و گفتمان انقلاب اسلامی ایران است که مفاهیمی مانند شهادت طلبی، ظلم ستیزی و عدالت خواهی را محور قرار می دهد.
این پارادایم ریشه در آموزه های عاشورا دارد و پیروزی خون بر شمشیر را به عنوان الگوی مبارزه تبلیغ می کند.
هسته مرکزی این گفتمان، مقاومت در برابر نظام سلطه است و به جای دولت - ملت های سنتی بر نقش بازیگران غیردولتی (حزب الله، حماس، انصارالله) تاکید دارد.
نظم غرب محو ر: بر پایه لیبرالیسم سکولار و اومانیسم بنا شده و مفاهیمی مانند فردگرایی، منافع ملی مبتنی بر قدرت مادی و دولت محوری را اصل می داند.
این پارادایم تحت سلطه هژمونی آمریکا قرار دارد و مبتنی بر نظریه های غربی روابط بین الملل است که اروپامحور و غرب محور هستند.
۲.۲ ساختار سازمانی و الگوی همکاری:
جبهه مقاومت: دارای ساختار شبکه ای غیر متمرکز و انعطاف پذیر است که در آن اعضا مانند حزب الله لبنان، حماس فلسطین، انصار الله یمن استقلال عملیاتی خود را حفظ می کنند.
نقش ایران به عنوان محور نه به معنای رهبری متمرکز بلکه به عنوان تسهیل گر گفتمانی و پشتیبان راهبردی است، این مدل مبتنی بر هم افزایی خودجوش است؛ مانند عملیات مستقل حماس و حزب الله علیه رژیم صهیونیستی در طوفان الاقصی.
رهبری جبهه مقاومت یک ساختار غیرمتمرکز چندلایه و مبتنی بر اشتراک ایدئولوژیک است.
رهبری معنوی و استراتژیک مقام معظم رهبری به عنوان ولی فقیه و جانشین امام خمینی قطب هماهنگی جبهه مقاومت است.
نقش ایران ارائه حمایت ایدئولوژیک، مالی و نظامی به گروههای مقاومت بدون دخالت مستقیم در تصمیمات عملیاتی محلی است.
نظم غرب محور: مبتنی بر اتحادهای رسمی سلسله مراتبی (ناتو، شورای همکاری خلیج فارس) با رهبری آمریکا است، در این مدل، روابط مبتنی بر دستورات عملیاتی و تعهدات قراردادی است مانند پیمان های دفاعی امریکا با عربستان و اسرائیل.
۲.
۳منابع قدرت و مشروعیت سازی
جبهه مقاومت قدرت خود را از سه منبع اصلی تامین می کند:
قدرت مولد معنوی فرهنگ شهادت طلبی، مقاومت و عدالتخواهی
قدرت نهادی شبکه های مردمی و نهادهای مبتنی بر آموزه های دینی
قدرت مادی توانمندی های نظامی نامتقارن، موشکی و جنگ نامنظم
نظم غرب محور مشروعیت و قدرت را از منابع مادی می گیرد:
برتری نظامی متعارف، نیروی هوایی، ناوگان ها
سلطه اقتصادی، تحریم ها، کنترل منابع انرژی
- نهادهای بین المللی غرب محور، شورای امنیت، صندوق بین المللی پول
۲.۴ راهبردهای امنیتی و دفاعی
جبهه مقاومت از راهبرد دفاعی نامتقارن استفاده می کند:
جنگ نامنظم هوشمند: آموزش و تجهیز گروه های محلی بدون حضور مستقیم نظامی
بازدارندگی موشکی: توسعه توانمندی های موشکی برای مقابله با برتری هوایی دشمن
مقاومت مردمی: بسیج توده ها علیه اشغالگران، شکست داعش در عراق و سوریه
نظم غرب محور متکی بر راهبردهای کلاسیک عمل می کند:
پیش دستی تهاجمی مانند حملات هوایی به تاسیسات هسته ای ایران
ایجاد پایگا های نظامی بیش از ۸۰ پایگاه نظامی امریکا در غرب آسیا
اشغال مستقیم مانند حمله به عراق و افغانستان
۲.۵ مواجهه با مسائل منطقه ای
جبهه مقاومت فلسطین را کانون اصلی مقاومت می داند و خواهان آزادی قدس شریف است.
این جبهه توانسته با اقداماتی مانند طوفان الاقصی مساله فلسطین را به مساله اول جهان تبدیل کند.
همچنین به دنبال خروج نیروهای خارجی از منطقه است، شکست آمریکا در افغانستان و عراق از نتایج این اقدامات است.
نظم غرب محور در پی عادی سازی روابط اعراب با رژیم صهیونیستی و حاشیه سازی مساله فلسطین است، این نظم از تقسیم بندی های فرقه ای برای تضعیف وحدت مسلمین استفاده می کند.
۲.۶ نظم مطلوب و آینده نگاری
جبهه مقاومت خواهان تشکیل نظم چند قطبی مبتنی بر همکاری های منطقه ای بدون دخالت قدرت های فرامنطقه ای است این نظم بر پایه همبستگی اسلامی و مقاومت ضد استکباری جهانی استوار خواهد بود.
نظم غرب محور در پی تثبیت هژمونی یک جانبه آمریکا و حفظ نظام سلطه از طریق انزوای ایران و تقسیم منطقه ای است، این نظم مبتنی بر وابستگی امنیتی کشورهای منطقه به غرب است.
۲.۷ تحولات اخیر و تغییر پارادایم منطقه ای
پس از دفاع مقدس ۱۲ روزه ایران، تحولات چشمگیری در معادلات منطقه ای رخ داده است
تغییر نگرش کشورهای عربی به ایران
احیای گفتمان مقاومت
موفقیت های عملیاتی جبهه مقاومت در لبنان و یمن و فلسطین باعث بازگشت مساله فلسطین به کانون توجهات شده است.
۲.۸ فروپاشی پروژه های غرب
شکست پروژه خاورمیانه جدید و اختلال در روند عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی از دستاوردهای جبهه مقاومت است.
۲.۹ جدول مقایسه ای کلیدی پارادایم ها
مولفه های مقایسه جبهه مقاومت نظم غرب محور مبانی مشروعیت مردمی، دینی و عدالت خواهانه مادی، سکولار و قدرت محور ساختار سازمانی شبکه‌ای غیرمتمرکز و انعطاف پذیر سلسه مراتبی و متمرکز منابع قدرت قدرت نرم گفتمانی، مقاومت مردمی؛ توان موشکی برتری نظامی متعارف، سلطه اقتصادی راهبرد امنیتی دفاع نامتقارن، بازدارندگی موشکی تهاجم پیشدستانه پایگاه های نظامی نظم مطلوب چند قطبی مبتنی بر استقلال منطقه ای هژمونی یک جانبه غرب محور محور گفتمانی وحدت اسلامی و فطری، مقاومت ضد صهیونیستی عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی
۳.
آینده ی تقابل پارادایم ها
تقابل این دو پارادایم، صرفاً یک منازعه ژئوپلیتیک نیست بلکه برخورد گفتمانی تمدنی است.
جبهه مقاومت با اتکاء به مشروعیت مردمی و عمق استراتژیک فرهنگی به دنبال بازتعریف نظم منطقه ای بر اساس الگوی قدرت نرم مقاومتی است، دستاورهایی مانند شکست داعش، خروج آمریکا از افغانستان و مقاومت در یمن نشان دهده اثرگذاری این مدل است.
تقش آفرینی گروه هایی مانند حزب الله لبنان و حشدالشعبی عراق در مقابله با اشغالگری الگوی جدیدی از امنیت جمعی غیرمتمرکز را ایجاد کرده که خارج از چارچوب ناتو عمل می کند.
همچنین جهانی شدن اعتراضات فلسطین، تظاهرات میلیونی در ۸۰ کشور از جمله کشورهای غرب بازتعریف هویت ضد استعماری است که روایت صهیونیستی از تاریخ را دگرگون کرده اند.
نظم غرب محور با چالش مشروعیت و افول هژمونی آمریکا مواجه شده است، گذار از دلار به ارزهای چند قطبی به طوری که حتی متحدان سنتی مانند عربستان به سمت دیپلماسی چند جانبه روسیه و چین و تنش زدایی با ایران حرکت کرده اند.
شکست طرح های صلح آمریکا در فلسطین و عدم مهار بحران غزه، اعتبار دیپلماسی آمریکا را تضعیف کرده است.
در سطح جهانی شاهد چندین پارادایم شیفت بنیادین در حوزه های سیاسی فرهنگی و اقتصادی هستیم که ساختارهای سنتی قدرت، هنجارهای فرهنگی و مدل های اقتصادی را دگرگون می کنند.
این تغییرات اغلب در پاسخ به بحران های مشترک جهانی، پیشرفت های فناورانه یا جنبش های اجتماعی شکل می گیرند.
۳.۱ پارادایم شیفت سیاسی: افول هژمونی غرب و ظهور نظم چند قطبی
- افول رهبری آمریکا در خاورمیانه: شکست طرح های صلح آمریکا در فلسطین و عدم مهار بحران غزه، اعتبار دیپلماسی آمریکا را تضعیف کرده است.
همچنین افزایش همکاریهای راهبردی بین کشورهای منطقه (مانند عربستان و ایران تحت میانجیگری چین) نشان دهنده کاهش وابستگی به نقش آفرینی آمریکاست.
- محاکمه نتانیاهو در دادگاه بین المللی لاهه: پیگرد قانونی نخست‌وزیر اسرائیل به اتهام نسل کشی در غزه، نخستین بار است که یک متحد استراتژیک آمریکا تحت چنین محاکمه ای قرار می گیرد.
این رویداد پارادایم مصونیت غرب محور در حقوق بین الملل را به چالش کشیده و نشان دهنده تغییر در موازنه قدرت قضایی جهانی است.
- تثبیت جبهه مقاومت به عنوان بازیگر فراملی: نقش آفرینی گروه هایی مانند حزب الله لبنان و حشدالشعبی عراق در مقابله با اشغالگری، الگوی جدیدی از امنیت جمعی غیر متمرکز را ایجاد کرده که خارج از چارچوب ناتو عمل می کند.
۳.۲پ ارادایم شیفت اقتصادی: فروپاشی سیستم دلارمحور و انقلاب انرژ ی
- گذار از دلار به ارزهای چند قطبی: افزایش استفاده از یوان، روبل و سازوکارهای مبادله پایاپای مانند معادلات نفت ایران روسیه برای فرار از تحریم ها سلطه دلار را تضعیف کرده است کشورهایی مانند مصر و امارات هم اکنون معاملات انرژی خود را با یوان انجام می دهند.
۳.۳پ ارادایم شیفت فرهنگی: گفتمان ضداستعماری و ارتباطات آیینی
- تظاهرات میلیونی در ۸۰ کشور (از جمله غرب) در محکومیت نسل کشی غزه، نه تنها یک جنبش حقوق بشری، بلکه بازتعریف هویت جمعی ضد استعماری است، شعارهایی مانند از رود تا دریا، فلسطین آزاد خواهد شد، روایت صهیونیستی از تاریخ را دگرگون کرده اند.
۳.۴ ارتباطات آیینی به جای رسانه های غربی:
راهپیمایی اربعین با حضور بیش از ۲۰ میلیون زائر از ۴۰ کشور، نمونه ای از دیپلماسی فرهنگی غیرمتمرکز است که خارج از رسانه های جریان اصلی، هویت شیعی و همبستگی امت اسلامی را بازتعریف می کند.
این پدیده پارادایم ارتباطات انتقالی غرب محور را به چالش کشیده است.
بیداری هنر در تقابل با سکولارسیم:
تولید آثار سینمایی و ادبی با مضامین مقاومت یا احیای هنرهای بومی در آمریکای لاتین، در مقابل هژمونی هالیوود ایستاده اند.
۳.۵پ ارادایم شیفت حقوقی: عدالت فراملی و مسئولیت پذیری قدرت ها
- محاکمه مقامات اسرائیل در دیوان کیفری بین المللی: این پرونده سابقه‌ای تاریخی ایجاد کرده که بر اساس آن متحدان غربی نیز می توانند برای جنایات جنگی تحت تعقیب قرار گیرند پیش از این چنین اقداماتی عمدتاً متوجه رهبران آفریقایی یا بالکان بود.
۴.
بحران به عنوان موتور محرک
شکست مدل های قدیمی مانند صلح آمریکا محور در خاورمیانه یا سیستم مالی دلارمحور زمینه ساز تغییرات شده اند.
۵.
تاثیر جنبش های مردمی
اتحاد گروهای چپ اسلام گرا، محیط زیست گرا و حقوق بشر در حمایت از فلسطین نشان دهنده ظهور ایدئولوژی فراگیر ضد استعماری است.
۶.
جمع بندی:
پارادایم شیفت های کنونی جهانی نشان دهنده گذار از نظم تک قطبی به چند مرکزی شدن قدرت است، تحولات اخیر نشان می دهد که پارادایم مقاومت در حال تبدیل شدن به الگوی بدیع نظم سازی منطقه ای است که نه تنها مبتنی بر قدرت سخت بلکه بر پایه عمق بخشیدن به گفتمان مقاومت و بازتعریف مفاهیم امنیت جمعی استوار شده است.
این تقابل پارادایمیک همچنان به عنوان جریان اصلی تحولات ژئوپلیتیک غرب آسیا تداوم خواهد یافت با این تفاوت که تراز اثرگذاری جبهه مقاومت روز به روز در حال افزایش است در حالی که نظم غرب محور با بحران های ساختاری فزاینده ای مواجه شده است.
اگر چه قدرت های سنتی در برابر این تغییرات مقاومت می کنند اما تاریخ نشان می دهد پارادایم های جدید زمانی تثبیت می شوند که ناکارآمدی مدل قدیم در حل بحران ها (مانند جنگ غزه یا تورم جهانی) به حد بحرانی برسد.