اکبر نبوی: تمام آثار دفاع مقدس ذاتا ضدجنگ هستند

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط‌عمومی گروه سینمایی «هنر و تجربه»، دومین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و بررسی چهار دهه سینمای دفاع مقدس همراه با نمایش فیلم مستند سینمایی «پرده‌خوانی سینمای جنگ» به کارگردانی آریان عطارپور، با حضور سازندگان اثر و اکبر نبوی نویسنده و منتقد سینما شامگاه یکشنبه ۳۰ شهریور توسط گروه سینمایی «هنروتجربه» در سالن فردوس موزه سینما برگزار شد.
اکبر نبوی نویسنده و روزنامه‌نگار با اشاره به اینکه سینما در دهه ۸۰ شمسی دچار افت‌وخیزهای شدیدی شد، بیان کرد: نوع حمایت‌هایی که باید از این سینما صورت می‌گرفت، به‌ویژه حمایت‌های مالی و به طور خاص حمایت‌های لجستیکی، کاهش یافت.
زیرا سینمای جنگ، به‌ویژه آثاری که قرار است معرکه جنگ را روایت کنند، بیش و پیش از منابع مالی به امکانات لجستیکی وابسته‌اند.
داشتن تانک و توپ از جمله این نیازهاست؛ اموری که امکان تهیه آنها از بازار آزاد وجود ندارد به‌عنوان‌مثال، تجهیزات و لباس نظامی را شاید بتوان از بازار گمرک تأمین کرد اما ادوات سنگین نظامی به‌سادگی قابل‌دسترسی نیست.
آثار ملتی که دفاع می‌کند، ضدجنگ است
وی با اشاره به ساخت فیلم‌های موسوم به سینمای ضدجنگ در این سال‌ها تصریح کرد: هرگاه فیلمی دارای مایه‌ای از تلخی در حوزه جنگ و دفاع ساخته می‌شود، گروهی از شبه‌روشنفکران آن را «ضدجنگ» می‌نامند و گروهی دیگر مثلا حزب‌اللهی‌ها نیز فیلم را تحت عنوان ضدجنگ بودن منکوب می‌کنند.
درحالی‌که هر ۲ گروه به نکته‌ای بسیار مهم بی‌توجه هستند؛ ماهیتِ جنگ و ماهیتِ دفاع متفاوت است.
همه آثار ملتی که دفاع می‌کند ضدجنگ هستند.
از این منظر، بسیاری از آثار ادبی و هنری که درباره دفاع هشت‌ساله سروده یا خلق شده‌اند، ذاتاً «ضدجنگ» هستند نه به معنای تحقیر دفاع، بلکه به معنای نفی خشونت و تجاوز بنابراین عنوان «ضدجنگ» نمی‌تواند به معنای توهین یا طرد دفاع ملی و یا وسیله‌ای برای نمایش فضیلت‌فروشی شبه‌روشنفکران باشد.
اگر اثری صرفا علیه دفاع باشد، برای هیچ ملت شریفی پذیرفتنی نیست و از چنین اثری هیچ ثمری حاصل نمی‌شود زیرا هیچ ملت با شرافتی، دفاع خود را زیر سؤال نمی‌برد.
آنچه اهمیت دارد، دقت در سرشت جنگ و دفاع است.
نبوی در پاسخ به این پرسش که برخی معتقدند فیلم‌های ضدجنگ وجه روحانی و مقدس دفاع مقدس را کم‌رنگ می‌کنند، بیان کرد: بی‌تردید ملتی که می‌خواهد از غیرت، ناموس، وطن و آئین و جغرافیای خود دفاع کند، باید با سختی‌ها و رنج‌ها این «گوهر» استقلال را حفظ کند.
هرچند این امر هزینه‌بر و مستلزم ایثار و فداکاری است اما چه کسی گفته است که به‌ دلیل تلخی واقعیت‌ها، نباید آنها را بازنمایی کرد؟
در زمان جنگ، لازم است هیجان و روحیه حماسی در جامعه تقویت شود البته تاحد امکان نباید تلخی‌ها را به طور مطلق روایت کرد، اما اکنون که جنگ به‌صورت رسمی پایان‌یافته، هرچند ما همچنان در وضعیت آتش‌بس با عراق هستیم، زمانی فراهم آمده که می‌توان به لایه‌های دیگر دفاع نزدیک شد.
وی ادامه داد: برخی آثار سینمایی که به‌ظاهر دفاع مقدس را بازنمایی کرده‌اند، توسط افرادی ساخته شده‌اند که خود سینه‌چاک ارزش‌ها بودند اما در عمل مضحک و نوعی تمسخر به شمار می‌آیند.
جامعه آگاه هنگام مشاهده چنین آثاری مشمئز می‌شود هرچند ممکن است بخشی از مخاطبان، باتوجه‌به عناصر کمدی یا سطحی فیلم، به تماشای آن بپردازند و بخندند که ایرادی هم ندارد.
نبوی با تأکید بر اینکه در گونه‌ای از فیلم‌های سینمای دفاع مقدس که نگاه انسان‌شناسانه دارند، شکلی از روایت وجود دارد که می‌تواند کاملاً مختص به سینمای ایران باشد، توضیح داد: در این فیلم‌ها گونه‌ای از روایت را می‌بینیم که اگر پژوهشگران و آکادمیک‌ها روی آن کار کنند، می‌تواند به شکل یک نوع روایت ملی ما در درام باشد و من نام آن را «روایت نظربازانه» گذاشتم و از دیدگاه حافظ قرض گرفتم که می‌فرماید؛ «در نظربازی ما بی‌خبران حیران‌اند، من چنینم که نمودم دگر ایشان دانند» منظور از نظربازی در اینجا، اشاره به دنیای شگفت عارفانه حافظ است.
حذف زنان به معنای ازدست‌رفتن ساختار استقامت جامعه است
این منتقد سینما با اشاره به تصویری که از زنان در سینمای دفاع مقدس به نمایش درآمده است، گفت: اولین حضور زن در آثار سینمایی دفاع مقدس، مانند «عقاب‌ها» یا «پایگاه جهنمی»، بسیار رقیق و محدود بود و عمدتاً به نقش‌های فرعی مانند همسر خلبان یا پرستار محدود می‌شد.
هرچند این حضور ابتدایی بود، اما اهمیت آن قابل‌انکار نیست زیرا زنان، در هر جامعه‌ای، نقطه اتکای واقعی هستند.
حذف زنان از موقعیت‌های تاریخی و دشوار مانند دفاع و جنگ به معنای ازدست‌رفتن ساختار استقامت و تعادل جامعه است؛ بنابراین، بازنمایی درست زنان در سینمای دفاع مقدس، بخش مهمی از حفظ اصالت و عمق روایت تاریخی و انسانی است.
در هر جامعه‌ای با هر ایدئولوژی، مسلک، مرام و فرهنگ، در رخدادها و موقعیت‌های خطیر و دشوار، مانند جنگ، نقش زنان بسیار تعیین‌کننده است.
وی ادامه داد: برخی آثار سینمایی به شکل قابل‌توجهی حضور زن را برجسته کرده‌اند برای مثال، در فیلم‌های همچون «نجات‌یافتگان»، فیلم «باشو غریبه کوچک»، «میم مثل مادر»، «سفر به چزابه»، «ویلایی‌ها»، «دسته دختران»، «شب بخیر فرمانده»، «گیلانه»، «کیمیا» به نقش زنان در دفاع مقدس و بعد از آن با نگاه‌های متفاوتی پرداخته شده است.
این منتقد سینما تصریح کرد: در فیلم‌هایی همچون «نجات‌یافتگان»، «کیمیا» و حتی «ویلایی‌ها» کاملاً بخش زنانگی این زنان تجلی می‌کند و قرار نیست ما آنها را در موقعیت مردانگی قرار دهیم.
مریم قندی در «نجات‌یافتگان» کاملاً یک زن است که به‌محض خبر آتش‌بس موی خود را شانه می‌کشد و وقتی سایه جنگ با آتش‌بس کنار می‌رود زندگی چهره خود را در زن به ما نشان می‌دهد.
در فیلم «کیمیا» بار اصلی درام بر دوش یک خانم دکتر با بازی بسیار خوب بیتا فرهی است و نکته بسیار مهمی که دیده می‌شود این است که این زن غیر از زنانگی یک ویژگی بسیار برجسته برای ادامه حیات ملی را با خود دارد و آن مادرانگی اوست.
او به تولد نوزادی کمک می‌کند و حال خود اوست که باید این نوزاد را که نماد نسل آینده است از میان آتش و خون به‌سلامت رد کند.
روایت تاریخی نباید با نگره‌های سیاسی و جناحی آمیخته شود
نبوی با اشاره به برخی انتقادها درباره آگاهی کم نسل جدید درباره قهرمان‌های سال‌های دفاع مقدس و حتی شخصیت‌های تاریخی بیان کرد: در این‌ خصوص، مقصر اصلی دستگاه آموزش و پرورش کشور است برای نسلی که وارد دبستان می‌شود و اکنون نسل زد و نسل آلفا هستند، تاریخ باید از کودکی به فرزندان آموزش داده شود.
تاریخ نباید با نگره‌ها و انگاره‌های سیاسی و جناحی آمیخته شود.
متاسفانه در روایت‌کردن تاریخ برای فرزندانمان ضعف جدی وجود دارد و رسانه‌ها و صداوسیما نیز نقش خود را به‌درستی ایفا نکرده‌اند.
این ۲ نهاد، مقصر اصلی هستند؛ زیرا مسئولیتشان در این زمینه بسیار مهم و حساس است.
نکته دوم آسیب‌دیدن حافظه تاریخی جامعه است.
اتفاقی که حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پیش شروع شده و دامنه‌اش تا امروز ادامه دارد، حافظه تاریخی این کشور آسیب‌دیده است.
تا حدود ۱۵۰ تا ۱۷۰ سال پیش، ایرانیان حافظه تاریخی بسیار خوبی داشتند.
به دلیل اتکا به همین حافظه تاریخی بود که فصل‌به‌فصل از حیات ملی خود را می‌توانستند مدیریت کنند اما امروز حافظه تاریخی ملت ما ضعیف شده و همه ما باید در احیای آن کمک کنیم.
سینما نیز در این میان سهمی از این مسئولیت را دارد.
در آغاز این نشست قسمت‌های سوم و چهارم مستند «پرده‌خوانی سینمای جنگ» به کارگردانی آریان عطارپور که به بررسی سینمای دفاع مقدس در دهه ۸۰ و ۹۰ شمسی می‌پردازد به نمایش درآمد.