لزوم توقف کشت نیشکر، سیب و هندوانه برای حل بحران آب؛ با توقف کشت نیشکر چقدر در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود؟
روزنامه اعتماد نوشت: بحران آب ايران راه‌حل ساده ندارد، اما انتخاب‌هاي درست و سخت دارد. اگر امروز جرات توقف كشت محصولات آب‌بري چون؛ نيشكر، سيب، هندوانه و... را داشته باشيم، فردا مي‌توانيم پاداش «صد ميلياردي» رييس‌جمهور را طلب نماييم و شايد آن‌گاه ايران نه‌تنها از بحران آب نجات يافت، بلكه الگويي براي سازگاري هوشمند با كم‌آبي در منطقه شد.
لزوم توقف کشت نیشکر، سیب و هندوانه برای حل بحران آب؛ با توقف کشت…
بحران آب ایران راه‌حل ساده ندارد، اما انتخاب‌های درست و سخت دارد.
اگر امروز جرات توقف کشت محصولات آب‌بری چون؛ نیشکر، سیب، هندوانه و...
را داشته باشیم، فردا می‌توانیم پاداش «صد میلیاردی» رییس‌جمهور را طلب نماییم و شاید آن‌گاه ایران نه‌تنها از بحران آب نجات یافت، بلکه الگویی برای سازگاری هوشمند با کم‌آبی در منطقه شد.
کد خبر: 735970 | ۱۴۰۴/۰۶/۲۴ ۱۴:۴۵:۰۰
«آقای رییس‌جمهور پاداش صد میلیاردی لطفا» عنوان یادداشت روزنامه اعتماد به قلم مهدی لطفی چهارده است که در آن آمده؛ «من حاضرم ۱۰۰ میلیارد بهش پول بدم (به کسی که) بیاد مشکل آب رو حل کنه.» این جمله صریح دکتر مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری اسلامی ایران در یک مصاحبه بود؛ جمله‌ای که نشان می‌دهد بحران آب در ایران به نقطه‌ای رسیده که حتی بالاترین مقام اجرایی کشور، حل آن را چنان دشوار می‌بیند که به شکل نمادین جایزه‌ای نجومی برایش تعیین می‌کند.
این امر واقعیتی تلخ را عریان می‌کند؛ بحران آب در ایران جدی‌تر از آن است که با توصیه‌های کلی به مردم برای «بستن شیر آب» برطرف شود، زیرا این محصولات آب‌بر بخش کشاورزی هستند که آب ایران را می‌نوشند نه مصارف خانگی.
طبق آمار رسمی، بیش از ۹۰درصد مصرف آب ایران در بخش کشاورزی است، در‌حالی که سهم شرب و خانگی تنها حدود ۷درصد است، یعنی حتی اگر همه مردم ایران نصف مصرف خانگی امروز خود را کم کنند، صرفه‌جویی آن در برابر اتلاف میلیاردها مترمکعبی در کشاورزی، ناچیز است، بنابراین حل بحران آب نه در حمام و آشپزخانه، بلکه در مزرعه و باغ رقم می‌خورد.
نیشکر؛ محصولی که میلیاردها مترمکعب آب می‌بلعد!
نمونه روشن، کشت محصول آب‌بر نیشکر در خوزستان است.
مطالعات دانشگاهی نشان داده توقف کشت نیشکر می‌تواند 3.8 میلیارد مترمکعب صرفه‌جویی آب به همراه داشته باشد.
برای درک ابعاد این رقم کافی است بدانیم مجموع مصرف سالانه آب شرب کل کشور کمتر از ۶ میلیارد مترمکعب است.
به بیان دیگر، تنها با تغییر سیاست درخصوص یک محصول، می‌توان معادل بیش از نیمی از آب شرب ایران را ذخیره کرد.
در مقابل، شکر موردنیاز کشور را می‌توان با واردات از کشورهایی با بهره‌وری آبی بالاتر تامین کرد؛ کاری که هم‌اکنون نیز تا حد زیادی در حال انجام است.
سیب؛ با مصرف یک میلیارد مترمکعب آب؟
حوضه دریاچه ارومیه سال‌هاست قربانی توسعه سطح زیر کشت محصولات آب‌بر بدون توجه به ظرفیت‌ها و افق آبی آن حوضه شده است.
تنها تولید سیب در آذربایجان‌غربی حدود 1.4 میلیون تن در سال است.
با درنظر گرفتن ردپای آبی هر کیلو سیب (حدود ۷۰۰–۸۰۰ لیتر)، این یعنی نزدیک به یک میلیارد مترمکعب آب برای محصولی که بخش بزرگی از آن به دلیل نبود بازار یا صنایع تبدیلی، روی زمین می‌ماند یا با قیمت ناچیز صادر می‌شود.
اگر به موقع جلوی توسعه بی‌رویه باغات سیب مبتنی بر نگاه به آینده و داشته‌های آبی گرفته یا با کاشت محصولات با نیاز آبی کمتر جایگزین می‌شد، هم سفره‌های زیرزمینی و هم دریاچه ارومیه نفسی تازه می‌کردند.
هندوانه؛ صادرات آب مجازی از ایران در قمقمه‌های بزرگ سبز!
کشت تابستانه هندوانه در استان‌های کم‌آب نمونه‌ای دیگر از بی‌توجهی به هزینه‌های پنهان آب است.
هر کیلو هندوانه حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ لیتر آب مصرف می‌کند.
ایران سالانه میلیون‌ها تن هندوانه تولید و بخشی را صادر می‌نماید و این یعنی ما با صادرات این محصول، میلیاردها متر مکعب آب مجازی را به صورت قمقمه‌های بزرگ سبز روانه بازارهای خارجی می‌کنیم، آن‌هم در شرایطی که دشت‌های کشور فرونشسته و آبخوان‌ها به مرز نابودی رسیده‌اند.
دشت قزوین؛ نمونه‌ای از بحران محلی آب
نمونه‌ای از مشکلات جدی، وضعیت دشت قزوین است؛ جایی که در سال‌های اخیر ایجاد باغات جدید با آبیاری تانکری و برداشت بی‌رویه و غیرمجاز آب باعث کاهش شدید منابع آبی شده است.
این الگو نه تنها پایداری آبخوان‌ها را تهدید می‌کند، بلکه اثرات بلندمدتی بر کشاورزی و معیشت محلی دارد و نشان می‌دهد بحران آب محدود به یک منطقه یا محصول خاص نیست.
اقتصاد سیاسی آب؛ چرا اصلاح سخت است؟
ساده نیست که این الگوها تغییر کنند.
یارانه‌های پنهان انرژی و آب، فشارهای سیاسی محلی و معیشت بیش از 4 میلیون نفر کشاورز، اصلاح سیاست‌های آبی را دشوار ساخته است.
مطابق نظریه اقتصاد سیاسی سیاست‌گذاری عمومی، ساختارهای نهادی و پاداش‌های محلی می‌توانند الگوهای پرمصرف را تثبیت کنند، حتی وقتی شواهد کارشناسی روشن است.
برای نمونه، نمایندگان محلی بارها با توقف کشت محصولات پرمصرفی مثل چغندر یا نیشکر مخالفت کرده‌اند، چون نگران از دست رفتن پایگاه اجتماعی خود هستند، به همین دلیل است که هر دولتی وعده می‌دهد اما در عمل، تغییر جدی رخ نمی‌دهد و تا زمانی که این ساختارهای معیوب اقتصاد سیاسی اصلاح نشود، حتی بهترین توصیه‌های کارشناسی هم روی کاغذ خواهند ماند.
چه باید کرد؟
محدودیت تدریجی و الزام‌آور برای کشت محصولات آب‌بر در استان‌هایی که ظرفیت آبی پایدار ندارند، راه‌حل اجتناب‌ناپذیر است، اما این تصمیم باید با حمایت جدی از کشاورزان همراه باشد:
پرداخت یارانه مستقیم به کشاورزانی که کشت محصولات آب‌بر را متوقف می‌کنند.
خرید تضمینی محصولات جایگزین کم‌آب‌بر مانند: گیاهان دارویی، دانه‌های روغنی، زعفران و...
اعطای تسهیلات کم‌بهره برای توسعه گلخانه‌هایی که نیاز آبی خود را از طریق بازچرخانی آب تامین می‌کنند.
بیمه معیشتی کشاورزان برای دوره گذار.
نیاز کشور نیز می‌تواند با تجارت آب مجازی هوشمند تامین شود؛ یعنی واردات محصولاتی که تولیدشان در ایران آب‌بر و پرهزینه است و تمرکز بر تولید داخلی محصولات سازگار با اقلیم و کم‌آبی.
پایان سخن
بحران آب ایران راه‌حل ساده ندارد، اما انتخاب‌های درست و سخت دارد.
اگر امروز جرات توقف کشت محصولات آب‌بری چون؛ نیشکر، سیب، هندوانه و...
را داشته باشیم، فردا می‌توانیم پاداش «صد میلیاردی» رییس‌جمهور را طلب نماییم و شاید آن‌گاه ایران نه‌تنها از بحران آب نجات یافت، بلکه الگویی برای سازگاری هوشمند با کم‌آبی در منطقه شد، اما تا آن زمان یادمان نرود مهم‌تر از پاداش، نجات منابع حیاتی کشوری است که بدون آب، هیچ آینده‌ای نخواهد داشت.